شیعه شناسی
سال:1386 | دوره:5 | شماره:20 |تعداد مقالات:7

با اقدام نظامی آمریکا علیه عراق از 19 مارس 2003 و فروپاشی حکومت صدام، شیعیان عراق قدرت اصلی را در تعاملات سیاسی- امنیتی این کشور بر عهده گرفتند. این واقعه، در کنار جنگ 33 روزه حزب اله لبنان و اسراییل (2006) که باعث تبدیل شدن حزب اله به یک بازیگر مهم و تاثیرگذار منطقه ای گردید، به قوت گرفتن نقش و نفوذ ایران در تحولات منطقه خاورمیانه به عنوان یک زیر سیستم امنیتی- منطقه ای مهم منجر گردید. این روند باعث شد تا نخبگان سیاسی- امنیتی محافظه کار اهل سنت منطقه، نسبت به افزایش قدرت و نفوذ شیعیان و به ویژه ایران و پیدایش یک «هلال شیعی» موثر در منطقه اظهار نگرانی کنند؛ اما به نظر می رسد در پشت طرح تهدید هلال شیعی، اهداف و سیاست های دیگر نهفته باشد.

غدیر سند هویت و شناسنامه شیعه است؛ غدیر خاستگاه ایمان و پایگاه نیک اندیشان و جایگاه نیکوکرداران و امیدگاه حقوق جویان و وعده گاه عاشقان ولایت است. با حذف حماسه باشکوه غدیر از زندگانی مسلمانان، تحریف بس بزرگی در تاریخ رخ داد و انحراف بس ژرفی در افکار و رفتار مسلمانان پدید آمد.از این رو پرچمدار غدیر، پیوسته در تمام طول حیاتش، با بازگویی آن، در هوشیار و بیدارسازی خواب رفتگان و در پدیدارسازی فراگرد در یغماگران و کودتاچیان، هماره کوشید و از تمام فرصت ها برای حق گویی بهره بهینه برد. دیگر میراث بران غدیر از دودمان عترت (علیهم السلام) نیز بر این سیره علوی پای فشردند و حقایق آن حماسه آسمانی را به گونه ای گویا برای مردمان دوران خویش برشمردند که این نوشته کوتاه برآیندی است از تلاش ها و کوشش های آنان در این عرصه بس مهم.

ماجرای فدک و محروم شدن اهل بیت (علیهم السلام) از آن، از ابعاد مختلفی قابل بررسی است. از جمله این ابعاد، حدیث «نحن معاشر الانبیا لانورث» می باشد که برای توجیه شرعی اقدام کنندگان به مصادره فدک و توسط آنان، مطرح گردیده است؛ اما این حدیث از نظر سند چه کیفیتی دارد؟ و از نظر معیارهای نقد حدیث و شناخت حدیث صحیح از غیر آن، در چه وضعیتی قرار دارد؟ آیا دلایل و قراین بر صحت آن دلالت دارند یا بر خلاف آن می باشند؟مقاله حاضر، به روشی کتابخانه ای و با اتکا بر ماخذ اهل سنت، به ارزیابی و نقد مضمون حدیث مذکور پرداخته است تا نشان دهد این حدیث با قراین و شواهد جعل و وضع بسیاری همراه بوده است و باید آن را از جمله احادیث موضوع شمرد. امید است این مقاله در اثبات این امر موفق شده باشد.

در آغاز به این سوال که چرا قدیمی ترین مرثیه فارسی در قرن چهارم به امام حسین (علیه السلام) اختصاص یافته است، پاسخ گفته شده و عواملی را که باعث شده اند از زمان زندگانی و شهادت حضرت سیدالشهدا (علیه السلام) تا قرن چهارم اثری به دست ما نرسد، بیان داشته ایم؛ سپس مشکلات شیعیان و پیدایش زمینه های مناسب و تحولات سیاسی شیعیان را در این قرن، بررسی نموده ایم و دریافته ایم قدیمی ترین مرثیه فارسی در رثای حسین بن علی (علیه السلام) از کسایی مروزی (قرن چهارم) بوده است. در بخش دوم، شعر شاعران از آغاز تاکنون آمده که اولین شاعر حسینی، کسایی مروزی در قرن چهارم بوده، سپس ناصر خسرو و سنایی و قوامی و انوری و ظهیر و همین طور تا پایان قرن سیزدهم بیش از 72 شاعر که در رثای ابی عبداله (علیه السلام) شعری سروده اند، ذکر شده و تاثیر فرهنگ عاشورا بر اشعارشان به خوبی پیداست. رشد و شکوفایی و غنای ادبیات فارسی دست کم در بخش مرثیه سرایی، مدیون تاثیر فرهنگ عاشورا می باشد و این مهم در اشعار شعرا محسوس و آشکار می باشد.

تحقیق حاضر به بررسی منشا پیدایش شیعه و تفاوت آن با مذاهب دیگر می پردازد که مشتمل بر این عناوین است: معنای شیعه از نظر لغت و اصطلاح و احادیث نبوی (صلی اله علیه و آله)، آغاز پیدایش شیعه- که عده ای گفته اند در زمان حیات رسول خدا (صلی اله علیه و آله) بوده است و عده ای برعکس ابراز کرده اند که بعد از حیات پیامبر (صلی اله علیه و آله) شیعه به وجود آمده است- و نیز درباره علل پیدایش مذاهب اسلامی و عوامل آن عبارتند از: تعصبات قبیله ای و گرایش های غربی، کج اندیشی در فهم معارف کتاب و سنت، جلوگیری از تدوین احادیث پیامبر (صلی اله علیه و آله)، احبار یهود و راهبان مسیحی، برخورد با فرهنگ های بیگانه و اجتهاد در برابر نص و نیز در مورد عقاید کلامی- از نظر لغت و اصطلاح و زمان پیدایش کلام امامیه آمده است؛ و در آخر نتیجه و در ادامه، منابع و ماخذ به کار رفته در این نوشتار آمده است.

شخصیت های برجسته ای در میان علمای شیعه وجود دارند که تاثیر بسزایی در احیا و انتقال علوم اهل بیت پیامبر (صلی اله علیه و آله) به نسل های بعدی داشته اند؛ از این میان شیخ صدوق از ویژگی های خاصی برخوردار است. حدود سیصد تصنیف به صدوق نسبت داده شده است که متاسفانه امروزه بیش از بیست و چند عنوان از این آثار در دسترس ما نیست. یکی از برجسته ترین آثار ایشان، «معانی الاخبار» است که در آن، احادیثی که در تفسیر معانی حروف و الفاظ است، آورده است. اهمیت کتاب «معانی الاخبار» بدان جهت است که آن، به منزله قاموسی در فهم معانی الفاظ و لطایف اخبار معصومین (علیهم السلام) می باشد. شیخ صدوق در نگارش این کتاب از برخی روش های ویژه استفاده کرده است که از آن جمله می توان به: اذعان صدوق به سوال کردن از معانی برخی احادیث از استادانش، بیان مکان و زمان استماع حدیث، استناد به اقوال لغویین، استدلالات کلامی، ازاله تشکیک از برخی خطب نهج البلاغه و ... اشاره کرد.

هر چند آینده نگری از ویژگی های انسان در طول تاریخ بوده و ادیان و متفکران بسیاری به این موضوع پرداخته اند، اما نگاه واقع بینانه و برخوردار از پشتوانه فکری و عقلانی به پایان تاریخ بشری و تفسیر و تحلیل عالمانه از چگونگی پهلو گرفتن کشتی رها شده در اقیانوس تاریخ، هنوز جای تحلیل و نقادی بسیار دارد. در بین ادیان، اسلام با طرح روشن و مستدل خود از پایان تاریخ بشری، دست کم در برهه ای از آن، کاملا موفق بوده است. اعتقاد به مهدویت در عالم تشیع، آینده بشر را در قالبی معقول، زیبا و امیدبخش طرح کرده است. فیلسوفان نیز با تکیه بر اصول عقلانی و دلایل مستدل فلسفی، کمابیش به این موضوع پرداخته اند. هگل از زمره فیلسوفانی است که علی رغم اطلاعات کم ایشان از باورهای اسلامی در این زمینه، بر مبنای مقولات فلسفی خود، همچون پدیدارشناسی روح، آزادی و خودگشایندگی روح در تاریخ، دیالکتیک و عقلانیت تاریخ، به طور مستوفی به این موضوع پرداخته و در صدد یافتن پاسخی عقلانی بر آن بر آمده است. نوشتار حاضر، با مروری اجمالی به اصول تفکرات فلسفی هگل، این موضوع را از نگاه وی بررسی نموده است.