شیعه شناسی
سال:1390 | دوره:9 | شماره:33 |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:فلسفه انتظار، علاوه بر ابعاد معنوی و دعوت انسان ها به خیر و صلاح، در بعد اجتماعی، تلاشی برای برقراری ساختار اجتماعی بر مبنای عدالت و برابری است. در طول تاریخ، منتظران ادیان و آیین ها چشم به ظهور منجی و مصلحی اجتماعی داشته اند. آموزه های قرآنی بشارت جامعه ای را می دهد که انسان های صالح، وارث آن هستند. احادیث و روایات تاکید دارند که منجی مورد نظر، از خاندان پیامبر بوده، با نام «مهدی» شناخته می شود.مقاله حاضر قیام های دو قرن اول هجری را که با رویکرد فلسفه انتظار و به نام مهدی (عجل اله تعالی فرجه الشریف) صورت گرفته و در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران تاثیرگذار بوده است را در سه گروه: قیام هایی با توسل به اندیشه موعودگرایی شیعه به نام مهدی؛ قیام های مسلمانان، علیه خلافت اموی و عباسی به نام الرضا من آل محمد؛ قیام های ایرانیان بر اساس افکار مذهبی التقاطی اسلام و باورهای پیش از اسلام مورد بررسی قرار می دهد. این قیام ها در نهایت، موجب آشنایی مردم ایران با حقوق انسانی و اسلامی شان شد. چکیده عربی:ان فلسفة الانتظار بالاضافة الی ابعادها المعنویة ودعوتها الانسان الی الخیر والصلاح فانها وفی البعد الاجتماعی تسعی لاقامة الترکیب الاجتماعی علی اساس العدالة والمساواة. وعلی طول التاریخ فان عیون المنتظرین- الادیان او الاعتقادات- تترقب ظهور المنجی او المصلح الاجتماعی. تبشر التعالیم القرانیة المجتمع بان الصالحین هم الذین یرثون الارض. تؤکد الاحادیث والروایات علی ان المنجی المقصود هو من اهل بیت النبی صلی الله علیه واله ویعرف بالمهدی.وفی هذه المقالة تمت دراسة ثورات القرنین الاول والثانی الهجری والتی تمت علی اساس فلسفة الانتظار وباسم المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف وکان لها تاثیر علی التحولات السیاسیة والاجتماعیة فی ایران وتم نقسیمها الی ثلاث مجموعات: الثورات التی حصلت وبالاعتماد علی فکرة الموعود عند الشیعة وباسم المهدی و ثورات المسلمین ضد الخلافة الامویة والعباسیة وباسم الرضا من ال محمد صلی الله علیه واله وثورات الایرانیین علی اساس الافکار المذهبیة سواء الاسلامیة منها او اعتقادات ما قبل الاسلام. لقد ادت هذه الانتفاضات وفی النهایة الی تعرف الشعب الایرانی علی حقوقهم الانسانیة والاسلامیة.

چکیده فارسی:اگرچه مساله آزاداندیشی از دیرباز در آموزه های دینی مورد تاکید و توجه بوده است، اما همواره با دشواری هایی روبرو بوده است. اینکه چگونه این مشکل در نهاد روحانیت شیعه و حوزه های علمیه پا گرفت و چرا بسیاری از عالمان آزاداندیش با دشواری مواجه شدند، موضوع این مقاله است. مدعای نگارنده این است که آزاداندیشی در سازمان روحانیت شیعی، همواره دغدغه ای شخصی بوده، به دغدغه ای نهادی تبدیل نشده است؛ از این رو آزاداندیشی توسط معدودی از عالمان مورد توجه بوده است. با این وصف، سازمان روحانیت شیعه باید ضمن آسیب شناسی این مساله، با حمایت رسمی و نهادی از آزاداندیشی، زمینه های بسط و رونق دانش های اسلامی را پدید آورد و مساله آزاداندیشی را در سازمان روحانیت نهادینه سازد و آن را از یک مساله شخصی به مساله ای نهادی و سازمانی، ارتقا و تعالی بخشد. چکیده عربی:ان مسالة حریة الفکر وعلی الرغم من التاکید علیها قدیما فی التعالیم الدینیة لکنها واجهت مصاعب دائما. وتتناول هذه المقالة کیفیة نشوء هذه المشکلة فی مؤسسة علماء الدین الشیعة ولماذا واجه الکثیر من العلماء ذوی الفکر الحر المصاعب. یدعی الکاتب ان مسالة حریة الفکر فی مؤسسة علماء الدین الشیعة همّ شخصی ولم یتبدل الی همّ مؤسسیلهذا فقد تم الاهتمام بحریة الفکر من قبل عدد محدود من العلماء. وعلیه فان علی مؤسسة علماء الشیعة وضمن تشخیص اضرار هذه المسالة، ان توفر الارضیة ومن خلال التایید الرسمی والمؤسسی لحریة الفکر لنشر وتطویر العلوم الاسلامیة وان یؤسس لحریة الفکر فی مؤسسة علماء الدین وان تتطور وترتقی من مسالة شخصیة الی مسالة مؤسسیة ومنظمة.

چکیده فارسی:پدیده دسته روی در ایام محرم الحرام در جهت تعظیم و تکریم شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) امام سوم شیعیان، امری کاملا مرسوم در ایران و سایر جوامع شیعی جهان به شمار می رود. درحالیکه دسته روی عموما در روزهای نهم و دهم (تاسوعا و عاشورا) محرم و به صورت محلی و جدا جدا انجام می گیرد. دسته روی مهم شهر زنجان، در روز هشتم محرم، با عنوان «یوم العباس»، به صورت یکپارچه، متشکل از یک دسته عظیم که از ادغام ده ها دسته کوچک محلی در یکدیگر، پدید آمده، انجام می شود. مقاله حاضر، در ابتدا، این مراسم سوگواری جمعی مهم کشوری را به شیوه مردم نگارانه شرح و توصیف می کند و سپس زوایای مختلف کارکردهای اجتماعی این آیین عزاداری را در جهت ارتقا همبستگی دینی مردم این استان و نیز تقبل آسیب های اجتماعی آن جامعه در ایام سوگواری مذکور، با استناد به مشاهدات و تجربیات و شنیده های معتبر، تحلیل و تفسیر می کند. چکیده عربی:تسعی هذه المقالة الی دراسة حسنیة اعظم فی زنجان ومراسم عزاءها فی الیوم الثامن من محرم والذی لاهمیته تم تسجیله علی انه المیراث المعنوی العاشر للبلد وتمت دراستها بشکل موردی وبتحلیل سوسیولوجی وانثروبولوجی وعلی اساس النظریة الوظیفیة وذلک لمعرفة دور واهمیة هذه المراسم فی ابعادها المختلفة حتی نظهر اکثر المکانة العقائدیة والدینیة لهذه المراسم والتی لها خصائص فریدة ولها دور مهم فی ترویج التدین وزیادة مستوی الحیاة الدینیة فی هذه المدینة

چکیده فارسی:شیخ ابراهیم کفعمی، محدث برجسته امامی در سده نهم و دهم هجری، اثر کمتر شناخته شده ای به نام صفوة الصفات فی شرح دعاء السمات دارد که قدیمی ترین شرح دعای سمات است. این کتاب به رغم جایگاه و اهمیتش، هنوز نسخه ای خطی است. این مقاله ابتدا به شرح حال و معرفی آثار کفعمی می پردازد؛ سپس این اثر مهم را بررسی و واکاوی می کند و به مباحث مهمی همچون منبع شناسی و روش شناسی کفعمی در این کتاب می پردازد. این مقاله به دیگر مطالب مهم مطرح شده در این کتاب، همچون علوم ادبی، پیامبرشناسی، فرهنگ شناسی، مکان شناسی و طبیعت شناسی نیز می پردازد. چکیده عربی:الشیخ ابراهیم الکفعمی هو محدث بارز امامی فی القرنین التاسع والعاشر الهجریین. للشیخ الکفعمی اثر قلما یعرف، باسم صفوة الصفات فی شرح دعاء السمات وهو اقدم شرح لدعاء السمات. وعلی الرغم من مکانة هذا الکتاب واهمیته الا انه لازال مخطوطا. تبدا هذه المقالة بتناول سیرة الکفعمی والتعریف باثاره ثم تدرس وتحلل هذا الاثر المهم وتتناول ابحاثا مهمة مثل معرفة مصادر الکفعمی واسلوبه فی هذا الکتاب. کما ان هذه المقالة تتناول ایضا مطالب مهمة اخری طرحت فی هذا الکتاب کالعلوم الادبیة ومعرفة النبی ومعرفة الثقافة ومعرفة الاماکن والطبیعة.

چکیده فارسی:امروزه رای اکثریت و عمل به آن، یکی از موضوعات جدید و محوری نظام های دموکراتیک به شمار می رود. عمدتا نظام های سیاسی اومانیستی به فراخور اصول و مبانی فکری مورد پذیرش خود، تلاش می کنند اعتبار فزاینده ای به رای اکثریت ببخشند و از این رهگذر مردم سالار بودن واقعی خود را به اثبات رسانند؛ اما در نظام مردم سالاری دینی که بر پایه و اساسی متفاوت بنیان نهاده شده است و خداوند متعال در کانون و مرکزیت امور قرار دارد، باید این موضوع از منظر فقه القرآن و فقه الحدیث واکاوی شود. پاسخ این موضوع در این نوشتار از منظر فقه القرآن و با تاکید بر دیدگاه های مفسران شیعه مورد بررسی قرار می گیرد. دیدگاه برگزیده در این باره آن است که نظریه اکثریت اغلب جنبه اعلامی داشته، تصمیم گیری نهایی به جز در موارد خاص، با حاکم اسلامی منصوب از طرف خداوند است. چکیده عربی:الیوم یعد رای الاکثریة والعمل به من الموضوعات الجدیدة والمحوریة للنظم الدیمقراطیة. تسعی اغلب النظم السیاسیة الانسانیة وطبقا للاصول والمبانی الفکریة المقبولة عندها ان تعطی اعتبارا متزایدا لرای الاکثریة وترید من خلال ذلک اثبات کونها انظمة دیمقراطیة واقعیة لکن فی النظام الدیمقراطی الدینی والذی بنی علی قاعدة واساس مختلفین حیث ان الله سبحانه وتعالی هو فی مرکز الامور. یجب دراسة هذا الموضوع من وجهة نظر فقه القران وفقه الحدیث. تمت دراسة الجواب علی هذا الموضوع فی هذه المقالة من وجهة نظر فقه القران مع التاکید علی اراء المفسرین الشیعة. الرای المختار هنا هو النظریة القائلة ان الاکثریة غالبا لها جانب اعلامی واما اتخاذ القرار النهائی – الا فی موراد خاصة-فانه بید الحاکم الاسلامی المنصوب من قبل الله تعالی.

چکیده فارسی:جنبش سیاسی - اجتماعی نوین شیعه در عراق، در فضای گفتمانی حاکم بر جامعه عراق در دهه 1940 به بعد شکل گرفته، ارتباط تنگاتنگی در ابعاد اندیشه ای و سیاسی با زمینه اجتماعی تاریخی عراق دارد. رویدادهایی چون گسترش اندیشه های کمونیستی و ناسیونالیستی، و پس از آن روی کار آمدن حزب بعث در سال 1968 و سرکوب سازمان یافته شیعیان و اعمال تبعیض های آشکار، گفتمان جنبش شیعی عراق و حوزه های علمیه را وادار به نوزایی در اندیشه سیاسی و حوزه تفکر کرد که تجسم آن را می توان در آرای شهید صدر و تشکیلات حزب الدعوة الاسلامیه و مبارزه بیش از چهار دهه ای آن به عنوان گفتمان مقاومت، در برابر گفتمان های قدرت دید.در این مجال، گفتمان اسلام گرای جنبش شیعی عراق و حرکت اجتماعی - سیاسی مبتنی بر آن، در سه دوره کلان گفتمانی بررسی می شود: در دوره اول، ایده جهان شمولی و مبارزه با گفتمان مارکسیستی و ناسیونالیستی. دوره دوم، ایده محلی گرایی و در دوره سوم، رادیکالیزه شدن، معنای ثابت گفتمان هستند. چکیده عربی:لقد بدات الحرکة السیاسیة الاجتاعیة الجدیدة للشیعة فی العراق وفی فضاء الفکر السائد فی المجتمع العراقی من سنة 1940 فصاعدا ولهذه الحرکة فی ابعادها الفکریة والسیاسیة ارتباط قریب جدا بالارضیة الاجتماعیة والتاریخیة للعراق.ان حوادث کانتشار الافکار الشیوعیة والقومیة والقمع المنظم للشیعة والتمییز الواضح بعد مجی حزب البعث للسلطة سنة 1968، کل هذا اجبر فکر الحرکة الشیعیة فی العراق والحوزات العلمیة الی الانتاج فی الفکر السیاسی وفی مجال الفکر ویمکن ان نری تجسد هذا فی اراء الشهید الصدر وتنظیمات حزب الدعوة الاسلامیة وجهاد استمر لاکثر من اربعة عقود بعنوان کونه فکر المقاومة امام افکار القدرة.وفی هذا المجال یمکن دراسة الفکر الاسلامی للحرکة الشیعیة فی العراق والحرکة الاجتماعیة السیاسیة المبتنیة علیه ضمن ثلاث مراحل فکریة کلیة: فی المرحلة الاولی فکرة الشمولیة ومواجهة الفمر المارکسی والقومی هی المعنی الثابت للفکر وفی المرحلة الثانیة فکرة التوجه المحلی وفی المرحلة الثالثة الرادیکالیة.

چکیده فارسی:فضل بن شاذان نیشابوری، متکلمی شیعی و فضل بن شاذان رازی، دانشمندی سنی است. اشتراک در نام، معاصر بودن و همسانی عناوین برخی تالیفاتشان، سبب شده از زمان ابن ندیم بغدادی (م 380ق) به بعد، التباسی پدید آید و نام یکی با دیگری اشتباه گرفته شود.در این مقاله به ایجاز، به تسلسل تاریخی خلط و مصادیق آن، اشاره شده، برای تمایز آن دو شخصیت، از راهکارهایی همانند بازشناسی کنیه، جد، استادان، شاگردان، تخصص و تصنیفات هر یک، استفاده شده است. تخصص اصلی «ابوالقاسم فضل بن شاذان بن عیسی رازی» (م 290ق)، در علوم قرآنی و علم تفسیر، به ویژه دانش قرائات بوده و با دانش فقه نیز آشنا بوده است. مشایخ و شاگردان وی، همگی جزو اهل سنت به شمار می آیند. اما ابومحمد فضل بن شاذان بن خلیل نیشابوری (م260 ق)، در دانش های حدیث، فقه و کلام شیعی نامبردار است. وی نظریه پرداز ارشد علم کلام و مولف ده ها ردیه، بر گرایش های کلامی عصر خویش می باشد. چکیده عربی:الفضل بن شاذان النیشابوری هو متکلم شیعی والفضل بن شاذان الرازی هو عالم سنی. اشتراکهما فی الاسم وتعاصرهما وتشابه عناوین بعض تالیفاتهما ادی الی الالتباس بینهما من زمان ابن الندیم البغدادی المتوفی سنة 380 هـ ق ویؤخذ اسم احدهما بدل الاخر خطأ.تمت الاشارة فی هذه المقالة وبایجاز الی التسلسل التاریخی للخلط بینهما ومصادیقه واستفید للتمییز بینهما بطرق مثل معرفة الکنیة من جدید لکل منهما واسم الجد والاساتذة والطلاب والتخصص والتصنیفات. کان التخصص الاصلی لابی القاسم الفضل بن شاذان بن عیسی الرازی هو فی علوم القران وعلم التفسیر، خاصة علم القراءات کما کان مطلعا علی علم الفقه. کان اساتذته وطلابه باجمعهم یعدون من اهل السنة. اما ابو محمد الفضل بن شاذان بن خلیل النیشابوری المتوفی 260 هـ ق فلقد کان مشهورا بعلوم الحدیث والفقه والکلام الشیعی. لقد کان المنظّر الاکبر لعلم الکلام وهو المؤلف لعشرات الردود علی الاتجاهات الکلامیة المعاصرة له.