پژوهشنامه قرآن و حدیث
سال:1396 | دوره:- | شماره:20 |تعداد مقالات:6

یکی از مباحث مهم علم مصطلح الحدیث، مبحث طرق تحمل حدیث است. برخی ادعا می کنند که اهتمام اهل سنت به این موضوع بیش از محدثان امامیه بوده است، زیرا در اسانید روایات موجود در جوامع حدیثی امامیه برخلاف ایشان، اثر چشمگیری از الفاظ دال بر طرق تحمل دیده نمی شود و این امر را از نشانه های ضعف سند تلقی می نمایند. در این پژوهش سعی شده پس از سنجش میزان اعتبار چنین ادعایی، علل این اهتمام کمینه کاوش شود و از اعتبار اسانید فاقد طرق تحمل در میان متقدمان امامیه دفاع گردد.

مهدویت نگاری، یکی از رویکردهای مهم نویسندگان در طول قرون اولیه هجری تا کنون است . شیخ صدوق و شیخ طوسی که هردو از صاحبان کتب اربعه هستند نیز، آثاری مستقل با موضوع مهدویت از خود به جای گذاشته اند. مقایسه رویکرد این دو دانشمند دینی در کتابهای جامع «کمال الدین و تمام النعمه» و «الغیبه» نشان می دهد که مباحث مورد توجه ایشان در باره حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف اشتراک بسیار دارد و رویکرد مهدویت نگاری هردو را می توان نقلی – عقلی، استدلالی دانست هرچند ایشان از نظر تدوین مطالب دو طریق کاملا متفاوت را برگزیده اند.

روایت یکی از مفاهیم رایج در نقد ادبی و روایت شناسی یکی از شاخه­های اصلی ساختارگرایی است. در این پژوهش از دیدگاه یکی از بزرگ ترین روایت شناسان ساختارگرا، ژرار ژنت، به بررسی سه سطح روایی (داستان، روایت و روایتگری) داستان یونس پیامبر در قرآن کریم پرداخته می شود و مولفه هایی که این سطح روایی را در تعامل باهم دیگر نگه می دارند یعنی زمان، وجه و لحن تحلیل می گردد و عناصری مانند نظم، تداوم و بسامد مورد بررسی قرار می گیرد. داستان یونس پیامبر به عنوان نمونه ای از قصص قرآنی و به منزله یک متن ادبی دارای عناصر روایی است که استفاده از این عناصر برای پیشبرد اهداف متعالی قرآن که همانا تربیت و هدایت است، صورت می گیرد.

در یک روایت تفسیری ابوحمزه ثمالی، نسخ آیه صلح، با آیه سی وپنج سوره محمد (ص) آمده که نسخ در اینجا، به معنی تخصیص (تخصیص حکم عام صلح با رد صلح نامعقول) است. در روایت دیگر، نسخ آیه سیزدهم سوره زمر، با آیه دوم از سوره فتح بیان شده است که هر آیه برموضوع خاصی دلالت می کند- آیه اول، تاکید بر عبادت خالصانه پیامبر (ص) دارد وآیه دوم سوره فتح، ذنب متوهم در دید مشرکان و غفران متوجه همین ذنب خیالی را اراده کرده_ که از دایره نسخ (خواه نسخ به معنی هر گونه تغییردر نزد سلف،یا در اصطلاح متاخرین) خارج و روایت غیر قابل پذیرش است.

قرآن کریم، آخرین کتاب آسمانی و معجزه خاتم پیامبران الهی است. جلوه های اعجاز قرآن هم در ظاهر و هم در بطن و محتوای آیات این کتاب شریف نمود یافته است. در بعد اعجاز کلامی قرآن کریم، اگرچه آثار ارزنده ای به نگارش درآمده، اما بیشتر توجه و تمرکز پژوهشگران بر روی اعجازهای بلاغی آیات الهی بوده و کمتر به شگفتی های قرآن در زمینه گستره و تنوع اوزان عروضی و موسیقیایی پرداخته اند. یکی از دلایل این امر شاید، ادعای مشرکان زمان پیامبر (ص) مبنی بر شعر بودن کلام وحی و شاعر بودن آن حضرت است. این ادعا باعث گردیده که بسیاری از محققان قرآنی و از جمله جاحظ، در جایگاه تحلیل نظام زبانی قرآن، در برابر هر گونه مصداقی از بیان شاعرانه نظیروزن وموسیقی کلامی،قدعلم کرده وباارایه استدلالاتی آن را انکار نمایند. این در حالی است که وزن کلامی شکلهای گوناگون داشته و هر سخنی که وزن داشته باشد، شعر تلقی نمی شود. در این مقاله با بیان ویژگیهای وزن و نظم قرآن کریم، تعریفی درباره نظام زبانی کتاب وحی ارایه گردیده است.

در این مقاله با بررسی تاریخی، به روش مطالعه تطبیقی خرد متوازن،روش بهره گیری مفسران مسلمان از تفسیر قرآن به قرآن، که منبعث از جریان منطقی وحی، روشنگری درونی قرآن، قطعیت و صحت متن و تقدم متن بر دانش یا موضع مفسر بوده و تفسیرگری در آن فرآیند فهمی جامع از متن دانسته شده، به بررسی تحول این رویکرد تفسیری در سده چهاردهم هجری پرداخته و روشن خواهد کرد که چگونه این رویکرد تفسیری و مفسران طرفدار آن، چون علامه سید محمد حسین طباطبایی در «المیزان فی تفسیرالقرآن» و الشیخ محمد الأمین الشنقیطی در «أضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآن»، متن گرا بوده و ضرورت های فکری اجتماعی عصر، آنان را به این رویکرد متوجه ساخته است.