آفات و بیماریهای گیاهی
سال:1387 | دوره:76 | شماره:1 (پیاپی 85) |تعداد مقالات:17

زعفران یکی از محصولات مهم صادراتی و ارز آور در کشاورزی کشور است. یکی از آفات مهم آن کنه بنه زعفران، Rhizoglyphus robini است که با تغذیه از بنه ها (corm) سبب پوسیدگی و کاهش میزان گل دهی زعفران می شود. خسارت کنه زعفران طی سال های 1378 الی 1384 به مدت 6 سال در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گناباد مورد مطالعه قرار گرفت. در این مطالعه از طرح آزمایشی فاکتوریل در متن بلوک کامل تصادفی با دو عامل عمق کاشت (سه سطح) و آبیاری تابستانه (چهار سطح) در چهار تکرار استفاده شد. نتایج نشان داد که با گذشت زمان و افزایش عمر مزرعه زعفران، میانگین جمعیت کنه روند صعودی و درصد خال های سیاه ناشی از خسارت کنه نیز افزایش داشته است. اثر عمق کاشت بر درصد خال های سیاه ناشی از خسارت کنه بسته به فصل سال متفاوت بود. اثر متقابل آبیاری تابستانه و عمق کاشت معلوم نمود که بیشترین میزان جمعیت کنه و همچنین میزان خال های سیاه ناشی از خسارت کنه در اعماق مختلف و در تمام فصول در تیمارهای دوبار آبیاری شده در تیر و مرداد ماه و کمترین میزان جمعیت و خسارت کنه در تمام اعماق و در کلیه فصول در تیمارهای بدون آبیاری تابستانه دیده می شود.

به منظور بررسی اثر ژن، تعداد ژن و وراثت پذیری مقاومت به سفیدک پودری در جو، دو رقم مقاوم با یک رقم حساس به سفیدک پودری با هم تلاقی داده شدند. والدین (P1, P2) و نسل های F1، F2 و F3 حاصل از هر دو تلاقی Hebe × Arigashar و Igri × Arigashar در شرایط مزرعه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار کاشته شدند که در شش تاریخ متفاوت شدت آلودگی گیاهان به سفیدک به فواصل سه روز یک بار ثبت گردید. قبل از مرحله تورم سنبله سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری محاسبه گردید و سپس با استفاده از تجزیه وزنی میانگین نسل ها، دو تلاقی برای صفت پیشرفت بیماری مورد بررسی ژنتیکی قرار گرفتند. مقاومت به سفیدک پودری غالب بود. آزمون مقیاس وزنی نشان داد که مقاومت به سفیدک پودری به وسیله اجزای افزایشی، غالبیت و اپیستازی، خصوصا افزایشی × افزایشی کنترل می گردد. متوسط وراثت پذیری عمومی برای صفت پیشرفت آلودگی در دو تلاقی Hebe × Arigashar و Igri × Arigashar به ترتیب 74% و 88% برآورد گردید و تعداد تقریبی ژن کنترل کننده مقاومت در دو تلاقی به ترتیب 13-11 و یک ژن تخمین زده شد.

رابطه بین دما و نرخ رشد و نمو مراحل مختلف رشدی زنبور پارازیتویید Habrobracon hebetor (Hym.: Braconidae) در ده دما از 16 تا 38 درجه سانتی گراد مورد مطالعه قرار گرفت. طول دوره رشدی مراحل مختلف زنبور پارازیتویید در دماهای متغیر بدست آمد. هفت مدل غیر خطی مربوط به اثر دما روی نرخ رشد و نمو حشره با داده ها انطباق داده شد. تجزیه و تحلیل آماری نشان داد که مدل های Logan 1 و Stinner (بر اساس r2) به خوبی با داده های مراحل مختلف رشدی H. hebetor انطباق دارند. در این بررسی روابط مربوط به هر یک از مدل های فوق برای کلیه مراحل رشدی پارازیتویید نیز ارایه شده است.

سوسک برگخوار سیب زمینی، Leptinotarsa decemlineata، یکی از مهم ترین آفات سیب زمینی می باشد. پریکوسن، مهار کننده هورمون جوانی، اثر سمیت سلولی روی غدد آلاتای گونه های حشرات حساس داشته و با تاثیر بیولوژیکی بر علیه تعدادی از آفات بکار برده شده است. اثر پریکوسن-I و پریکوسن-II بر روی لارو سن دوم سوسک برگخوار سیب ﺯمینی به روش موضعی بررسی شد. بر اساس نتایج بدست آمده، تیمار لاروهای سن دوم با پریکوسن-I و II منجر به افزایش طول دوره لاروی و افزایش مرگ و میر شد، ولی هیچ تاثیری روی طول دوره شفیرگی نداشت. علاوه بر آن بین طول دوره زندگی لارو و همچنین میزان مرگ و میر آن ها با غلظت پریکوسن همبستگی مشاهده شد. حداکثر میزان تلفات پریکوسن-I و II در غلظت 50 میکروگرم، به ترتیب 100 و 95 درصد به ثبت رسید. پریکوسن در سوسک برگخوار سیب زمینی موجب کاهش تعداد سنین لاروی و دفعات پوستاندازی نشد، اما تشکیل زودرس صفات شفیرگی در روی لاروها را نشان داد. تیمار لاروها با پریکوسن منجر به تغییر شکل در لاروها، شفیره و حشرات کامل شد. کاهش اندازه، اختلال در تشکیل بندهای بدن، تغییر شکل شدید یا تحلیل کامل بال ها و بالپوش ها، حفظ کوتیکول قدیم و همچنین تشکیل آدولتوئید نیز مشاهده شد.

تاثیر عصاره میوه علف هرز عروسک پشت پرده یکساله (Physalis divaricata) در تعامل با درجه حرارت، سرمادهی، خراش دهی، اسید سولفوریک و نیترات پتاسیم بر جوانه زنی بذر این علف هرز در قالب ارزیابی های آزمایشگاهی مورد مطالعه قرار گرفت. با کاهش یا افزایش دما فراتر از درجه حرارت بهینه 30 درجه سانتی گراد، درصد جوانه زنی بذر علف هرز عروسک پشت پرده یک ساله کاهش یافت. دامنه جوانه زنی بذر علف هرز عروسک پشت پرده یک ساله بین دمای 14.8 و 45.9 درجه سانتی گراد بود. بر اساس معادله برازش داده شده جوانه زنی بهینه (بیش از 70 درصد) در حد فاصل دماهای 24.3 تا 36.4 درجه سانتی گراد اتفاق افتاد. تیمار بذور علف هرز عروسک پشت پرده یک ساله با اسید سولفوریک با غلظت های 20، 30، 40 و 50 درصد سبب افزایش معنی دار جوانه زنی بذر شد. نیترات پتاسیم نیز موجب افزایش جوانه زنی بذر این علف هرز گردید. افزایش غلظت عصاره آبی میوه عروسک پشت پرده یک ساله بیش از 30 درصد سبب کاهش معنی دار جوانه زنی بذر این علف هرز شد. متوسط جوانه زنی در حضور غلظت 30 درصدی عصاره میوه 43 درصد بود در حالی که با افزایش غلظت عصاره میوه به 40 و 50 درصد میزان جوانه زنی به ترتیب به 10 و 2 درصد تقلیل یافت. با افزایش غلظت عصاره میوه، زمان رسیدن به 50% جوانه زنی طولانی تر شد. این موضوع گویای به تاخیر افتادن جوانه زنی بذر در حضور غلظت های بالای موسیلاژ میوه این علف هرز است که به نظر می رسد متضمن جوانه زنی و رویش آن طی دوره طولانی از فصل رشد باشد.

جدول زندگی شب پره کوچک خرما Batrachedra amydraula Meyer (Lep.: Batrachedridae) در دمای 1oC±30، رطوبت نسبی 5±60 درصد و تاریکی کامل در شرایط آزمایشگاهی مطالعه شد. داده ها بر اساس جدول زندگی سنی- مرحله رشدی دو جنس، به منظور در نظر گرفتن هر دو جنس (نر و ماده) و رشد و نمو متغیر بین افراد و جنسیت تجزیه و تحلیل گردید. متوسط مدت رشد و نمو از تخم تا حشره کامل برای نر ها 1.61±51.95 روز و ماده ها 2.3±53.3 روز بود. نرخ ذاتی افزایش جمعیت (rm)، نرخ متناهی افزایش جمعیت (l)، نرخ خالص تولید مثل (R0)، نرخ ناخالص تولید مثل (GRR) و مدت زمان یک نسل (T) به ترتیب، 0.039 (روز/1)، 1.0398 (روز/1)، 9.39 (نتاج)، 59.68 (نتاج) و 57.37 (روز) بود.

کک های کلزا (Flea Beetles) از آفات کلزا در اراضی تحت کشت این محصول در استان های گرگان، گیلان، زنجان، خوزستان و مرکزی می باشند، که در اوایل رشد گیاه به آن حمله نموده و سبب بروز خسارت شدید می گردند. به منظور بررسی بیولوژی و تغییرات جمعیت آفت Phyllotreta corrugata، مطالعاتی طی سال های 82 تا 84 در مزارع منطقه ساوه و با استفاده از تله های چسبی زرد رنگ و نمونه برداری مستقیم از مراحل مختلف رشدی آفت صورت گرفت. علاوه بر این خصوصیات زیستی آفت در آزمایشگاه مورد بررسی های دقیق تر قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که این حشره در شرایط آب و هوایی ساوه به صورت حشره کامل در زیر بقایای گیاهی حاشیه مزرعه زمستانگذرانی نموده و از اواخر اسفند تا اوایل فروردین از پناهگاه های زمستانی خارج و از برگ های گیاهان خانواده چلیپاییان تغذیه می کند. حشرات کامل پس از تکمیل تغذیه، جفتگیری نموده و تخم های خود را به صورت انفرادی و یا چندتایی در سطح و خلل فرج خاک و در اطراف ریشه گیاه میزبان قرار می دهند. ظهور حشرات کامل نسل جدید در منطقه ساوه از اوایل خرداد آغاز می شود که تقریبا مصادف با برداشت کلزا می باشد. این حشرات برای مدتی از گیاهان تازه سبز شده و یا علف های هرز تغذیه و سپس زیر بقایای گیاهی تابستانگذرانی می نمایند. در اوایل پاییز همزمان با ظهور گیاهچه های کلزا، سوسک های تابستانگذران به کلزای نورسته حمله و در ساعت های گرم روز از آن ها تغذیه می نمایند. این فعالیت تا اواسط آذر ماه ادامه یافته و پس از آن آفت دوره زمستانگذرانی خود را در زیر بقایای گیاهی حاشیه مزارع آغاز می نماید. این آفت در منطقه ساوه یک نسل در سال دارد. نتایج آزمایشگاهی (تحت شرایط حرارتی 23±2oC و رطوبت60±5 %) نشان داد که دوره جنینی، لاروی و شفیرگی آفت به ترتیب 6 تا 11 روز، 18 تا 28 روز و 9 تا 25 روز می باشد.

با توجه به نقش کودهای دامی تازه در افزایش آلودگی مزارع به بذور علف های هرز و افزایش بانک بذر خاک، تحقیقی در زمینه کاهش زیستایی بذور علف های هرز مهم علوفه در فرآیند پوسیدگی کود گاوی انجام گردید. آزمایش در اوایل تابستان 1383 با قرار دادن بذور شانزده علف هرز مهم مزارع علوفه در پاکت های پلی اتیلن مش دار شروع گردید. پاکت ها در عمق های مختلف دپوی کود که شامل عمق های 0.5، 1 و 1.5 متری بودند در دو پشته، یکی بدون پوشش و دیگری دارای پوشش نایلونی قرار داده شدند. پاکت ها هر ماه تا چهار ماه از عمق های مختلف بازیافت شد و زیستایی بذور داخل آن ها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که کاهش زیستایی در بذور گونه های مختلف متفاوت است. بیشترین کاهش زیستایی در پشته بدون پوشش و در عمق 0.5 متری بود. برخی از بذور موجود در عمق 0.5 متری، پس از یک ماه حدود صد درصد کاهش زیستایی داشتند. دمای پشته ها در ماه اول و دوم به حدود 60 تا 70 درجه سانتی گراد رسید. سپس دما در ماه های سوم و چهارم کاهش یافت. کاهش زیستایی به دمای پشته ها بستگی داشت و دما در عمق 0.5 متری بیشتر از عمق های 1 و 1.5 متری بود. دما در دپوی بدون پوشش نسبت به دپوی دارای پوشش بیشتر بود. با توجه به یافته های فوق دپو کردن کود دامی بدون هیچ پوششی به مدت 2 ماه و در صورت وجود بذر سس (Cuscuta campestris)، سلمک (Chenopodium album)، تاج خروس (Amaranthus retroflexus) و ناخنک (Goldbachia laevigata) به مدت 3 ماه جهت از بین رفتن زیستایی بذور علف های هرز در عمق 0.5 متری ضروری است. در صورت وجود پشته هایی به بلندی بیش از 0.5 متر، جهت افزایش فعالیت میکروارگانیسم های هوازی و افزایش دما نیاز به هوادهی کود بوده تا منجر به کاهش زیستایی بذور گردد. تجزیه شیمیایی کود کاهش مقدار آب را پس از یک ماه در هر سه عمق نشان داد. همچنین سطح pH بین 7 تا 8 متغیر بود و نسبت کربن به نیتروژن نیز پس از دپوی کود بین 15 تا 20 در هر سه عمق به دست آمد.

بیماری پوسیدگی طبق، یکی از بیماری های مهم آفتابگردان در مناطق مختلف دنیا، طی سال های اخیر ابتدا در مزارع استان گلستان و سپس در استان مازندران مشاهده گردیده است. در سال 1378 از مزارع کشت آفتابگردان در استان مازندران (بهشهر، نکا و ساری) در مراحل مختلف رشد زایشی این گیاه بازدید و طبق های واجد علایم آلودگی جمع آوری شدند. در آزمایشگاه از کشت نمونه های جمع آوری شده، 25 جدایه قارچ جدا و خالص سازی شد. بر اساس ویژگی های ریخت شناسی و رشدی، تمامی جدایه های مورد مطالعه متعلق به گونه Rhizopus oryzae بودند. در شرایط گلخانه، جدایه های به دست آمده روی طبق آفتابگردان رقم «رکورد»، ایجاد پوسیدگی مشابه با علایم پوسیدگی طبق در مزرعه نمودند. به منظور تعیین شاخص خسارت، قطعه زمینی در ایستگاه تحقیقات زراعی بایع کلا (شهرستان نکا) انتخاب و رقم «رکورد» در آن کشت گردید. مایه زنی بوته ها در مراحل مختلف رشد زایشی با استفاده از بذور همین رقم که به طور مصنوعی با جدایه های بیمارگر آلوده شده بودند، صورت گرفت. در مرحله رشدی جوانه گل و آغاز پیدایش بساک هیچگونه آلودگی مشاهده نشد، در حالیکه مایه زنی در طی مراحل مختلف ظهور بساک شامل 25،50، 75 و 100 درصد از سطح طبق به ترتیب منجر به کاهش عملکرد به میزان 100، 100، 69.50 و 44.11 درصد و در طی مراحل تکامل دانه شامل پرشدن دانه در گلچه های بیرونی و سیاه شدن دانه های خارجی، تغییر رنگ دانه در 75% طبق، و سفت شدن و رسیدن دانه ها به ترتیب کاهشی معادل 6.43، 5.06 و 3.35 درصد عملکرد را به همراه داشت. میزان آلودگی در سطح مزارع متفاوت و از شش درصد (ران، بهشهر) تا 18 درصد (خورشید، نکا) بود. کاهش عملکرد نیز بسته به زمان وقوع آلودگی از 0.64 (کلت، بهشهر) تا 1.78 درصد (خورشید، نکا) برآورد گردید.

بیماری شانکر باکتریایی گوجه فرنگی در ایران، اولین بار در سال 1367 از منطقه ارومیه در استان آذربایجان غربی گزارش گردید. این بیماری موجب زخم (شانکر)، پژمردگی و خشکیدگی یک طرفه در بوته و ایجاد لکه روی برگ و میوه شده و در نهایت به زوال کامل گیاه منجر می گردد. در طی این تحقیق، 64 جدایه باکتریایی از بوته های آلوده گوجه فرنگی مزارع استان آذربایجان غربی و گلستان جداسازی و بررسی گردید. بر اساس مشخصات مرفولوژیکی، بیوشیمیایی و خصوصیات بیماری زایی، تمامی جدایه ها تحت عنوان Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis شناسایی شدند. در تمامی مراحل شناسایی از نمونه استاندارد Cmm (NCPPB382، از آلمان) به عنوان شاهد در آزمون ها استفاده گردید. نتایج، بیانگر وجود تفاوت های مشخص در توانایی استفاده از منابع مختلف و نقوش الکتروفورتیکی پروتئین محلول سلولی با استفاده از روش SDS-PAGE بود. دندروگرام داده های حاصل از خصوصیات بیوشیمیایی و الکتروفورز پروتئین با استفاده از نرم افزار NTSY`S-pc Version 2.02e، روش UPGMA و ضریب جاکارد رسم گردید. تعداد سه گروه با درصد شباهت معادل 77% در دندروگرام حاصل از داده های بیوشیمیایی و پنج گروه با درصد شباهت معادل 86% در دندروگرام حاصل از داده های پروتئینی مشخص گردید. نتایج فوق هتروژنی در بین جدایه های ایرانی با نمونه استاندارد، هموژنی بین جدایه های گلستان و آذربایجان غربی و وجود جمعیت های متفاوت در بین جدایه های مناطق مختلف را نشان دادند. این اولین گزارش از وجود بیماری شانکر باکتریایی گوجه فرنگی در استان گلستان است.

طی جمع آوری زنبورهای متعلق به بالا خانواده Chalcidoidea در شمال غرب کشور در بهار و تابستان سال 1386، چندین نمونه از گونه Sycophila mellea (curtis, 1831) از روی گیاهان علفی از منطقه پیام، 10 کیلومتری شهرستان مرند در استان آذربایجان شرقی جمع آوری شدند. این گونه از مناطق Palearctic و Nearctic گزارش شده است. نمونه های این زنبور در موزه حشره شناسی هایک میرزایانس نگهداری می شوند.

جنس هیفومیستی Gibellula Cavara در برگیرنده گونه های بیمارگر اختصاصی عنکبوت ها بوده که ظاهرا انگل اجباری عنکبوت ها با پراکنش جهانی می باشند (Samson & Evans, 1992. Mycologia, 84: 300-314)) تاکسونومی گونه های این جنس به همراه کلید شناسایی 8 گونه و یک واریته پذیرفته شده آن توسط Samson & Evans (l. c.) ارایه شده است. گونه های این جنس کنیدیوم های فیالیدیک تولید می کنند و مرحله جنسی آن ها متعلق به جنس Torrubiella Boud. می باشد. این قارچ ها از جمله دشمنان طبیعی مهم عنکبوت ها به شمار می روند ((Samson & Evans, l.c.. در یک بازدید از جنگل شصت کلا در استان گلستان (گرگان) یک نمونه متعلق به این جنس از روی یک عنکبوت مرده پشت برگ درخت انجیلی Parrotia persica (DC) CA. Mey)) جمع آوری و گونه آن G. leiopus (Vuill.) Mains شناسایی شد.

در بررسی های انجام شده طی سال های 1384 و 1385 روی کنه های میان استیگمایان مرتبط با سخت بال پوشان در مناطقی از شمال شرق ایران، گونهEviphis cultratellus  (Berlese, 1910) از روی سوسک Scarabaeus sacer L. جمع آوری و شناسایی شد. این سوسک از نواحی سرخس، فیض آباد و تایباد در استان خراسان رضوی به وسیله تله نوری جمع آوری شد و افراد نر، ماده و دئوتونمف کنه مزبور از ناحیه گردن میزبان، به عنوان ریز زیستگاه اختصاصی، استخراج شدند. این نوع ارتباط «همسفری» بوده و برای انتقال این کنه ها به زیستگاه جدید اهمیت حیاتی دارد.

بر اساس بررسی های انجام شده، بیش از 12 گونه زنبور به صورت پارازیتویید اولیه و یا ثانویه روی پروانه چوبخوار پسته Kermania pistaciella Amsel (Lep.: Tineidae: Hieroxestinae) در باغ های پسته استان کرمان زندگی می کنند. پنج گونه از آن ها قبلا معرفی شده است. (Achterberg & Mehrnejad, 2002; The braconid parasitoids of Kermania pistaciella (Amsel in Iran, Zoologische Mededelingen Leiden. در این گزارش 7 گونه زنبور که توسط متخصصین بین المللی شناسایی قطعی و تایید شده اند، معرفی می گردند.

در شهریور ماه سال 1385 سوسک Chrysobothris solieri تحت عنوان گزارش جدید برای فون سوسک های خانواده Buprestidae از ایران معرفی شد. به همراه این گونه، دو نمونه پارازیت توسط آقای Macek از موزه پراگ در حد جنس شناسایی شدند و موضوع در نشریه آفات و بیماری های گیاهی جلد 74 شماره 1 به چاپ رسید.با بررسی های بیشتر نام این پارازیتوئید به جای Hockeria، Varzobia tibialis Nikolskaya, 1960 تعیین گردید. این پارازیتوئید یک گونه جدید برای فون زنبورهای Chalcididae ایران می باشد.