مجله جنگل ایران
سال:1388 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:12

شرایط حاکم بر جنگل های هیرکانی به نحوی است که اتکا به اعدادی ثابت برای تعیین عرض حریم جاده های جنگلی راهگشا نیست، زیرا این اعداد اغلب از سوی مجریان نادیده گرفته می شوند و نشانه گذار به منظور حفظ موجودی جنگل و گونه های با ارزش، از برداشت درختان در نقاط حساسی چون راس شیروانی خاکبرداری و شیروانی خاکریزی اجتناب می کند. در مواردی هم که عرض حریم منطبق با ارقام استاندارد در نظر گرفته می شود، مشخصات رویشی توده های اطراف جاده، تعیین کننده سیمای واقعی حریم خواهد بود. در این تحقیق وضعیت عرض حریم در ارتباط با شیب دامنه، عرض عملیات خاکی و مشخصات رویشی توده های اطراف جاده در جنگل های سری لت تالار مورد ارزیابی قرار گرفته است. بر پایه نتایج، که با افزایش شیب دامنه بر عرض حریم واقعی جاده های جنگلی افزوده شد (P<0.05). میانگین عرض حریم واقعی در تیپ A (راش - ممرز با تعداد در هکتار 155 اصله و 75 درصد تاج پوشش) برابر15.10  متر و در تیپ B (راش - ممرز با تعداد در هکتار 175 اصله و 85 درصد تاج پوشش) برابر 14.21 متر به دست آمد. در کلاسه های شیب 40-30 و 50-40 درصد هر دو تیپ، بیشترین سطح تداخل بین حریم واقعی و خاکریز جاده و در کلاسه های شیب 60-50 و 70-60 درصد، کمترین تداخل وجود داشت. در نهایت به کمک مدل چارتی، حریم بهینه جاده های جنگلی در سمت شیروانی خاکبرداری و خاکریزی دامنه های پرشیب منطقه مورد بررسی تعیین شد تا ضمن کاهش برداشت درختان، بیشترین ایمنی و دوام برای جاده ها حاصل شود.

به منظور بررسی امکان تهیه نقشه تیپ راش به کمک داده های سنجنده ETM+ لندست 7، داده های رقومی این سنجنده از بخش چلیر جنگل خیرود نوشهر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تطابق هندسی تصاویر، با نقشه های رقومی توپوگرافی در مقیاس 1:25000 به روش نقاط کنترل زمینی با استفاده از 14 نقطه و دقت مطلوب زیر نیم پیکسل انجام شد. برای برآورد صحت نتایج حاصل از طبقه بندی تصاویر ماهواره ای، نقشه واقعیت زمینی (نقشه تیپ های راش) در نوارهایی در 42% منطقه، به روش پیمایشی و به صورت کیفی تهیه شد. پس از انجام پردازش و بارزسازی های مناسب طبقه بندی تصاویر ماهواره ای با باندهای اصلی و مصنوعی حاصل از نسبت گیری، تبدیل مولفه های اصلی، تبدیل تسلد کپ و ادغام، به تیپ های راش خالص، راش غالب، راش مخلوط و غیر راش انجام شد. در این راستا خوارزمی های مختلف روش نظارت شده شامل طبقه بندی کننده های سخت حداکثر تشابه، حداقل فاصله از میانگین و KNN استفاده شد. بالاترین صحت کلی با روش KNN برابر با 35% به دست آمد. علت پایین بودن نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل تصایر ماهواره ای، بیشتر مربوط به نوع طبقه های مورد نظر و تشابه بازتاب آن ها به ویژه تیپ های راش خالص و غالب بوده است. با ترکیب این دو طبقه با هم و انجام دوباره تجزیه و تحلیل، بالاترین صحت کلی در طبقه بندی با سه طبقه، به51 % افزایش یافت. بر اساس نتایج این تحقیق، داده های طیفی سنجنده ETM+ از قابلیت خوبی برای تهیه نقشه تیپ راش در جنگل های آمیخته و ناهمسال شمال کشور برخوردار نیست که دلیل آن بیشتر مربوط به در نظر گرفته نشدن بازتاب طیفی دیگر گونه های همراه در این چنین تیپ بندی (تنها بر اساس گونه راش) است.

در این تحقیق، علل وقوع فرسایش آبی در مسیرهای چوبکشی جنگل مورد مطالعه قرار گرفته است. در این رابطه، مسیرهای چوبکشی واقع در سری های پهنه کلا و ارزفون از جنگل های زیر پوشش شرکت صنایع چوب و کاغذ مازندران بررسی شد. به این منظور 32 پروفیل عرضی به صورت انتخابی در 10 مسیر برداشت شد و اثر مشخصه هایی چون موجودی در هکتار، پوشش کف جنگل، شیب طولی و طول مسیر چوبکشی، تاج پوشش، جنس خاک، سطح آبگیر هر پروفیل و شیب آن بر شکل تغییرات خاک مورد اندازه گیری قرار گرفت. نتایج نشان داد که بین مقدار فرسایش آبی با عامل فاصله پروفیل از مبدا، موجودی در هکتار و پوشش کف جنگل رابطه خطی معنی داری وجود ندارد، اما مقدار فرسایش آبی با عامل مساحت آبگیر، شیب طولی مسیر و شیب سطح آبگیر در سطح احتمال 1 درصد و با عامل طول مسیر و تعداد در هکتار در سطح احتمال 5 درصد همبستگی مثبت دارد. همچنین مناطقی که دارای تاج پوشش باز، زیر اشکوب لاشبرگی و بافت خاک رسی بودند، بیشترین فرسایش آبی را نشان دادند.

اندازه عرصه های باز جنگلی و شرایط به وجود آمده در درون عرصه ها از مسایلی است که در روند تنوع زیستی جوامع گیاهی کف جنگل از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در تحقیق پیش رو، برای شناخت بهتر تغییرات تنوع زیستی در جنگل های بالابند لالیس نوشهر از شاخص های تنوع زیستی استفاده شده است. آماربرداری از عرصه ها به روش ترانسکت خطی صورت گرفت و فراوانی پوشش گیاهی نیز یادداشت شد. عرصه های باز جنگلی در چهار کلاسه سطح (50-200m2، 200-400m2،400-600m2  و>600m2 ) قرار داده شد. برای تعیین همبستگی شاخص ها و کلاسه های سطح از ضریب همبستگی استفاده شد. در مجموع 59 عرصه باز جنگلی در مسیر ترانسکت ها ثبت و 24 گونه گیاهی در 15 خانواده در کل سطح منطقه شناسایی شد. بیشترین فراوانی در بین گونه ها متعلق به گونه Dryoptris affinis است که در همه کلاسه ها بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده بود. مقادیر شاخص های تنوع و غنای گونه ای و یکنواختی هرکدام با ضریب معادل 1.00، بیشترین همبستگی را با افزایش سطح عرصه نشان داده اند.

توسکای ییلاقی یکی از گونه های سریع الرشد و بومی کشور است که طی دو دهه اخیر توده های خالص و همسال آن در نقاط مخروبه جنگل های شمال ایجاد شده است. این تحقیق با هدف بررسی کمی و کیفی توده دست کاشت توسکای ییلاقی 19 ساله، به مساحت 10 هکتار و فاصله کاشت اولیه 2×2 متر در جنوب منطقه سیاهکل انجام شد. تعداد 20 قطعه نمونه مربعی شکل، هر یک به مساحت 400 متر مربع بر اساس روش آماری منظم تصادفی در منطقه مورد نظر پیاده شد. مشخصه های کمی و کیفی (قطر برابر سینه، ارتفاع کل، طول تاج سبز، کیفیت تنه و میزان شادابی تاج) درختان توسکا در هر قطعه نمونه برداشت شد. سپس تعداد در هکتار، درصد زنده مانی، قطر متوسط، ارتفاع متوسط، متوسط رویش سالیانه قطری و ارتفاعی، متوسط موجودی در هکتار، متوسط رویش حجمی سالیانه در هکتار، متوسط طول تاج سبز و متوسط ضریب قدکشیدگی توده محاسبه شد. تعداد در هکتار و مقدار زنده مانی توسکای ییلاقی به ترتیب 2105 اصله و 84.5% بود. میانگین قطر برابر سینه، ارتفاع کل و طول تاج سبز درختان توسکا به ترتیب 13.11 سانتی متر، 13.8 متر و 5.3 متر بدست آمد. متوسط ضریب قدکشیدگی توده 106.43 محاسبه شد. متوسط رویش قطری و ارتفاعی بر حسب سن به ترتیب 0.66 و 71.54 سانتی متر بدست آمد. همچنین مقدار موجودی در هکتار و متوسط رویش حجمی سالیانه در هکتار به ترتیب 251.49 و 13.23 متر مکعب محاسبه شد. از نظر کیفیت تنه، 34.6% از درختان درجه 1، 45% درجه 2 و 20.4% درجه 3 بودند. همچنین از نظر شادابی تاج، 61.3% از درختان درجه 1، 22.5% درجه 2 و 16.2% درجه 3 بودند. این تحقیق نشان داد که به دلیل عدم اجرای عملیات پرورشی و بویژه تنک کردن در توده دست کاشت توسکای ییلاقی، توده مورد بررسی از نظر خصوصیات کمی و کیفی، بویژه مقدار رویش سالیانه قطری و ارتفاعی، دارای وضعیت مناسبی نیست و بر اجرای تنک کردن در چنین توده هایی تاکید می شود.

کاج الدار که از قرن ها پیش در ایران کاشته می شده، در منطقه خواف دچار تغییرات شدید ظاهری شده و دو فرم متفاوت از آن به وجود آمده است. هدف از این پژوهش استفاده از صفات آناتومیکی، برای تشریح تمایز ایجادشده در کاج کله قندی و توپی است که فرم های جهش یافته از پایه های مادری کاج الدار هستند. نتایج بررسی تشریحی نشان داد که کاج کله قندی از نظر تعدادی از صفات آناتومی که ارزش تاگزونومیکی دارند، از دو کاج دیگر متمایز است. شکل سوزن، تعداد روزنه ها در واحد سطح و تعداد و موقعیت کانال های رزینی از آن جمله اند. همچنین وجود تفاوت در صفاتی مانند ضخامت کوتیکول، فاصله های میان روزنه ها، تعداد روزنه در سطح رویی، محیط سوزن و طول سوزن، بیانگر افزایش توانایی سازگاری به خشکی در این فنوتیپ جدید کاج در مقایسه با کاج الدار و توپی است.

سرو نقره ای به دلیل کم توقع بودن و تحمل زیاد خشکی از گونه های مهم برای جنگلکاری در اکوسیستم های تخریب یافته و نیز فضای سبز شهری و برون شهری است. این تحقیق با هدف تعیین بهترین زمان کاشت بذر سرو نقره ای و آگاهی از تاثیر آبیاری و وجین بر رشد و نسبت طول ساقه به طول ریشه و درصد شادابی نهال های آن در نهالستان زاغه خرم آباد انجام شد. به این منظور از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح اسپیلت پلات، در سه تیمار زمان کاشت بذر (آذر و بهمن)، آبیاری (در دو سطح، هر دو روز یک بار و هر چهار روز یک بار) و وجین (در دو سطح هفته ای یک بار و هر دو هفته یک بار) با چهار تکرار استفاده شد. پس از پایان اولین فصل رویش، اندازه گیری های مورد نظر شامل زی توده، نسبت طول ساقه به طول ریشه و درصد شادابی انجام شد. نتایج نشان داد عملیات وجین و اثر ترکیب همه تیمارها بر مقدار زی توده نهال های به دست آمده معنی دار است، به طوری که بیشترین مقدار در وجین هر دو هفته یک بار و ترکیب تیمارهای کاشت زمستانه، آبیاری هر دو روز یک بار و وجین دو هفته یک بار بوده است. اثر تاریخ کاشت و ترکیب همه عامل ها بر نسبت طول ساقه به طول ریشه معنی دار شد. نتایج نشان داد که بیشترین نسبت در کاشت پاییزه وجود دارد و ترکیب تیمارهای کاشت پاییزه، آبیاری در سطح هر چهار روز یک بار و وجین در سطح هر دو هفته یک بار بهترین نتیجه را به دنبال دارد. همچنین اثر هر سه تیمار بر درصد شادابی نهال ها معنی دار بود، به طوری که بیشترین درصد شادابی در کاشت پاییزه، آبیاری در سطح هر دو روز یک بار و وجین در سطح هر هفته یک بار است. بر اساس نتایج به دست آمده، به منظور کاهش هزینه های تولید نهال در نهالستان زاغه خرم آباد، می توان دوره وجین این گونه را با فاصله زمانی بیشتری انجام داد و با توجه به کمبود نیروی کارگری، زمان کاشت بذر را از زمستان به پاییز تغییر داد.

باران ربایی تاج پوشش سهم زیادی از تراز آبی را در اکوسیستم های جنگلی به خود اختصاص می دهد. این تحقیق به-منظور برآورد مقدار باران ربایی تابستانه در یک توده راش خالص به مساحت 5625 متر مربع در بخش میان بند جنگل خیرود نوشهر صورت پذیرفت. به این منظور، بارندگی کل با استفاده از سه جمع آوری کننده باران در منطقه ای باز در فاصله 160 متری توده مورد بررسی جمع آوری شد. به منظور جمع آوری تاج بارش، 36 جمع آوری کننده تاج بارش به صورت تصادفی در سطح توده نصب شد. همچنین ساقاب تولیدی شش اصله درخت راش از قطرهای مختلف با استفاده از جمع آوری کننده های مارپیچی ساقاب در ارتفاع برابر سینه، جمع آوری شد. مقدار بارندگی کل، ساقاب و تاج بارش بعد از هر بارندگی با استفاده از استوانه مدرج اندازه گیری شد. مقدار باران ربایی از تفاوت میان بارندگی کل و بارندگی خالص (مجموع تاج بارش و ساقاب) مورد محاسبه قرار گرفت. در طی فصل تابستان مجموع بارندگی کل 206.8 میلی متر بود که 135.5 و 4.2 میلی متر از این مقدار به ترتیب به تاج بارش و ساقاب اختصاص یافت و 67.1 میلی متر از آن، به صورت باران ربایی تبخیر شد. متوسط تاج بارش، ساقاب و باران ربایی به ترتیب 64.7، 1.6 و 33.7 درصد از بارندگی کل برآورد شد. همچنین با افزایش مقدار بارندگی کل، مقدار بارندگی خالص، باران ربایی و نسبت بارندگی خالص به بارندگی کل افزایش یافت، اما نسبت باران ربایی به بارندگی کل، روند کاهشی ضعیفی را نشان داد. به طور کلی، این بررسی نشان داد که سهم زیادی از بارندگی تابستانه در توده راش به صورت باران ربایی از دسترس توده جنگلی خارج می شود، بنابراین ضرورت دارد که در محاسبه تراز آبی مورد توجه قرار گیرد.