مجله جنگل ایران
سال:1398 | دوره:11 | شماره:3 |تعداد مقالات:11

عبور ماشین آلات در جنگل، باعث تراکم و فشردگی و کاهش تخلخل و ظرفیت نفوذ خاک جنگل و به تبع آن افزایش متوسط حجم رواناب سطحی می شود. با توجه به نتایج مطالعات قبل درباره تاثیر مالچ ها روی کاهش رواناب در شرایط آزمایشگاهی، هدف از این تحقیق تعیین و مقایسه میزان رواناب تولیده شده در پلات های مسیر چوبکشی بدون تیمار، تیمار جنگل دست نخورده (شاهد جنگل) و مسیر چوبکشی با تیمار مالچ خاک اره، تحت شرایط طبیعی در بخش نمخانه جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود است تا راهکارهای مفیدی برای کاهش اثرات بهره برداری به منظور حفظ کارکرد حفاظت از آب جنگل و کاهش رواناب به کار رود. برای این مطالعه در پلات های 6 متر مربعی و در قالب سه تکرار بر اساس بارندگی-های طبیعی نمونه های رواناب که توسط لوله های موجود در قسمت خروجی پلات به ظروف جمع آوری هدایت می شد، جمع آوری و اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که مقدار رواناب در تیمار جنگل دست نخورده (شاهد جنگل) و مسیر چوبکشی بدون تیمار و مسیر با تیمار مالچ خاک اره به ترتیب 40/0 و 44/1 و 71/0 میلی متر بود که بیشترین مقدار رواناب در تیمار مسیر چوبکشی بدون تیمار و کمترین آن در تیمار جنگل دست نخورده (شاهد جنگل) مشاهده شد. همچنین با استفاده از مالچ خاک اره مقدار رواناب تولید شده 49 درصد کاهش پیدا کرد، در حالی که مقدار رواناب تولیدی قبل از کاربرد مالچ در مسیرهای چوبکشی نسبت به جنگل دست نخورده 72 درصد بود. همچنین رواناب تولید شده در تیمار شاهد مسیر چوبکشی 51 درصد بیشتر از تیمار مالچ خاک اره است.

هدف این تحقیق، ارزیابی تأثیرات گردوغبار بر صفات مورفوفیزیولوژیک نهال زبان گنجشک (Fraxinus rotundifolia Mill. )، به عنوان گونه ای پرکاربرد در فضای سبز شهری است. تنش گردوغبار با غلظت های صفر، 750 و 1500 میکروگرم بر متر مکعب با استفاده از دستگاه شبیه ساز گردوغبار در محیط گلخانه اعمال شد. آزمایش در پنج تکرار (نه اصله نهال در هر تکرار) در یک دوره ی 45 روزه (با تناوب هر هفته) در قالب طرح کاملاً تصادفی صورت پذیرفت. غلظت 1500 میکروگرم بر متر مکعب گردوغبار، سبب ظهور علائم کلروز و نکروز در برگ شد. سطح 1500 میکروگرم بر متر مکعب گردوغبار در مقایسه با شاهد سبب کاهش پارامترهای زنده مانی (29 درصد)، رویش قطری (38 درصد) و ارتفاعی (33 درصد)، سطح برگ (19 درصد)، فتوسنتز (45 درصد)، تعرق (60 درصد)، هدایت روزنه ای (46 درصد)، هدایت مزوفیلی (55 درصد)، شاخص کلروفیل یا اسپد (23 درصد)، حداکثر فلئورسانس کلروفیل پس از تابش نور به برگ یا Fm (22 درصد)، حداکثر کارایی فتوشیمیایی فتوسیستم II یا Fv/Fm (22 درصد)، افزایش غلظت CO2 درون سلولی (22 درصد)، کارایی مصرف آب (40 درصد)، دمای برگ (34/2 درجه ی سانتی گراد)، حداقل فلئورسانس کلروفیل پس از عادت یافتن برگ به تاریکی یاFo (30 درصد) و T1/2یا نصف مدت زمان لازم برای رسیدن Fo به Fm (14 درصد) شد. در کل، نظر به یافته های این تحقیق، برای توسعه ی درختکاری و مقابله با پدیده ی گردوغبار در فضاهای شهری و برون شهری مناطق خشک و نیمه خشک کشور، نهال زبان گنجشک می تواند در مناطقی کاشته شود که مقدار گردوغبار کمتر از 750 میکروگرم بر متر مکعب است.

یکی از عوامل مهم در تعیین حجم درختان برای بهره برداری مطابق با اصول بوم شناختی، انتخاب و محاسبه ی ضریب شکل مناسب است. در این بررسی، به منظور تعیین مناسب ترین فرمول ضریب شکل برای جایگزینی ضریب شکل واقعی و همچنین مدل سازی متغیر ضریب شکل در جنگل های گیلان، 150 اصله درخت راش انتخاب شد. سه ضریب شکل طبیعی، مصنوعی و هوهه نادل با استفاده از آزمون مقایسه های جفتی با ضریب شکل واقعی مقایسه شدند. از رگرسیون های غیرخطی نمایی، لجستیک و چاپمن-ریچارد به منظور مدل سازی ضریب شکل درختان راش استفاده شد. برای ارزیابی مدل های به دست آمده از ضریب تبیین (R2)، Student t-test جفتی و از چهار آماره ی ارزیابی صحت میانگین خطا، جذر میانگین مربعات خطا، میانگین خطای نسبی و جذر میانگین مربعات خطای نسبی استفاده شد. نتایج نشان داد که اختلاف معنی داری بین سه ضریب شکل طبیعی، مصنوعی و هوهه نادل با ضریب شکل واقعی درختان راش وجود دارد. همچنین نتایج ضریب تبیین نشان داد که هیچ کدام از مدل ها از ضریب تبیین مناسبی برخوردار نیستند. آماره های ارزیابی صحت نیز نشان داد که دو مدل نمایی و لجستیک از صحت کافی در برآورد متغیر ضریب شکل درختان راش برخوردارند. همچنین اختلاف معنی داری بین میانگین برآوردی به دست آمده از مدل لجستیک با میانگین واقعی وجود نداشت. بنابراین مدل لجستیک به عنوان بهترین مدل برای برآورد مشخصه ی ضریب شکل درختان راش در جنگل های گیلان انتخاب شد.

سیستم های هوموس بزرگ ترین بخش ذخیره ی کربن آلی خاک به حساب می آیند و تأثیر بسیار مهمی در فرایندهای اکولوژیکی جنگل دارند. در این زمینه، ارتفاع از سطح دریا با تأثیر بر ویژگی های زیستی و غیرزیستی اکوسیستم جنگل، برای ارزیابی تغییرات پوشش و توزیع سیستم های هوموس عامل مهمی به شمار می آید. در این پژوهش مشخصه های ریختی اشکال هوموس در سه طبقه ی ارتفاعی 500، 1000 و 1500 متر از سطح دریا در سه ترانسکت ارتفاعی به فاصله ی 1000 متر از هم در نظر گرفته شد و در هر ترانسکت سه قطعه نمونه ی 400 متر مربعی و در هر قطعه نمونه پنج پروفیل هوموس (در مجموع 135 پروفیل) در جنگل هیرکانی مرکزی بررسی شد. نمونه برداری از بخش هوموس و خاک برای تجزیه وتحلیل شیمیایی برداشت و به آزمایشگاه منتقل شد. نتایج نشان داد که حضور درختان انجیلی و ون، اشکال هوموس مول و ذخیره ی نیتروژن خاک با هم ارتباط نزدیکی داشته و با افزایش ارتفاع روند کاهشی دارند. درختان ممرز و افراپلت، نیتروژن لایه های آلی، اشکال هوموس مزومول و لپتوآمفی همبستگی قوی ای با طبقه ی ارتفاعی 1000 متر دارند. تعداد درختان راش، کربن خاک و لایه های آلی، ضخامت لایه های آلی و اشکال هوموس آمفی رابطه ی نزدیکی با هم دارند و با افزایش ارتفاع، مقدار آنها افزایشی است. تأثیر ارتفاع بر ترکیب پوشش درختی، تغییرپذیری ریختی و شیمیایی اشکال هوموس را در پی دارد، به طوری که با شناسایی گونه های درختی در هر طبقه ی ارتفاعی، می توان به خصوصیات کمی و کیفی هوموس و خاک پی برد.

این پژوهش با هدف بررسی ویژگی های ساختاری اوری در جنگل های طبیعی ارسباران در حاتم مشه سی مشگین شهر انجام گرفت. برای این منظور، سه قطعه نمونه ی یک هکتاری انتخاب و مشخصه های ساختاری توده براساس برداشت کامل همه ی پایه های درختی و درختچه ای و روش فاصله ای (مبتنی بر نزدیک ترین همسایه) اندازه گیری شد. به منظور بررسی تراکم درختان از شاخص فاصله تا نزدیک ترین همسایه ها، برای بررسی تنوع الگوی مکانی از دو شاخص زاویه ی یکنواخت و کلارک و اوانز، برای بررسی آمیختگی گونه ای از شاخص های مینگلینگ و شانون-وینر، برای اندازه گیری اختلاف ابعاد درختان از شاخص های تمایز قطری و ارتفاعی درختان و برای محاسبه ی تنوع درختی از شاخص ترکیبی تنوع ساختاری بهره گرفته شد. نتایج نشان داد اوری در رویشگاه اصلی خود دارای ساختار به نسبت همگن بوده و میانگین فاصله تا نزدیک ترین همسایه ها 59/2 متر است. نتایج حاصل از شاخص زاویه یکنواخت و شاخص کلارک و اوانز نشان دهنده ی الگوی یکنواخت درختان اوری بود. براساس دو شاخص مینگلینگ و شانون-وینر، توده های تحت بررسی از آمیختگی اندکی برخوردارند و غالب درختان، اوری هستند. نتایج شاخص تمایز قطری و ارتفاعی درختان نشان داد که ابعاد درختان دارای اختلاف اندک بود. براساس شاخص ترکیبی تنوع ساختار، تنوع درختان در قطعه های نمونه بررسی شده در سطح متوسط حاصل شد. بر این اساس می توان گفت جوامع درختی اوری در منطقه دارای ساختاری همگن با آمیختگی کم و یک اشکوبه است. اطلاعات به دست آمده امکان پایش تغییرات آتی جوامع درختی اوری در منطقه را فراهم می آورد. همچنین به منظور افزایش پایداری اکوسیستمی، برنامه ریزی برای ایجاد ناهمگنی در ساختار توده و حمایت از دیگر گونه های درختی توصیه می شود.

با توجه به اهمیت گونه ی ارس در برنامه های احیای جنگل، کاشت مستقیم بذر ارس در عرصه های جنگلی، راهکاری مطمئن برای افزایش سطح جنگل های ارس و احیای جنگل های تخریب شده ی آن محسوب می شود. بنابراین این تحقیق به منظور تعیین تأثیرات تاج پوشش و جهت آن بر جوانه زنی بذر و زنده مانی نونهال های حاصل در ایستگاه تحقیقاتی سیراچال انجام گرفت. بذرهای جمع آوری شده از رویشگاه سیراچال، در قالب بلوک های کامل تصادفی و به صورت کرت های خردشده در چهار جهت جغرافیایی در لبه ی تاج پوشش و 5/1 متری بیرون تاج پوشش کاشته شدند. آنالیز داده های آماری نشان داد اثر تاج پوشش و جهت جغرافیایی آن بر جوانه زنی بذرها و اثر جهت جغرافیایی تاج پوشش بر زنده مانی نونهال ها معنی دار است. اثر متقابل تاج پوشش و جهت آن بر جوانه زنی بذر و زنده مانی نونهال های حاصل معنی دار نشد. بیشترین درصد جوانه زنی در بذرهایی مشاهده شد که در لبه ی تاج پوشش و جهت شمال آن کاشته شده بودند. افزون بر آن بیشترین زنده مانی نونهال های حاصل از کاشت بذر، به ترتیب در جهت های جنوب، شمال و شرق تاج پوشش مشاهده شد. با وجود درصد بیشتر جوانه زنی بذرها در لبه ی تاج پوشش و نیز زنده مانی بیشتر نونهال های ارس در چاله های لبه ی تاج پوشش (بدون وجود اختلاف معنی دار)، به طور کلی توصیه می شود نظر به اینکه در درازمدت نهال های رویش یافته در لبه ی تاج پوشش با قرار گرفتن در زیر تاج پایه ی مادری امکان ادامه ی حیات نخواهند داشت، عملیات بذرکاری ارس در بیرون و جهت شمال تاج پوشش انجام گیرد.

جنگلهای هیرکانی که به طور عمده روی دامنه های شمالی البرز واقع شده اند به لحاظ ویژگیهای ممتاز خود از اهمیت زیادی برخوردار هستند. بر همین اساس مطالعه تحول این جوامع جنگلی و بررسی وضعیت رویشی آنها میتواند به برنامه-ریزان و مدیران اجرایی در هدایت و پرورش تودههای جنگلی موجود کمک نماید. در این مطالعه که در شمال ایران، جنگل فریم، بخش جوجاده انجام شد، با استفاده از 313 قطعات نمونه دائم 10 آری در دو مقطع زمانی به فاصله 10 سال (1382-1392)، مدلهای رویشی تک درخت شامل مدل رویشی قطری، مدل رویش ارتفاعی، مدل زنده مانی و مدل رشد به داخل ارائه شد. رقابت در توده از طریق سطح مقطع و سطح مقطع قطورترین درختان در توده محاسبه شد. نتایج نشان داد در مدل رویش قطری، افزایش رویش قطری تا قطر 90 سانتی متر تابعی از قطر برابر سینه است. یعنی با افزایش قطر رویش قطری نیز افزایش مییابد ولی از قطر 90 سانتیمتر به بعد با افزایش قطر، رویش قطری کاهش می یابد. گونه های بلوط و افرا بیشترین رویش قطری را داشته است. در مدل رویش ارتفاعی، نوع گونه تأثیری در مدل رویشی ارتفاع ندارد و در مدل زنده مانی احتمال زنده مانی گونه توسکا نسبت به دیگر گونه ها کمتر بود و در مدل رشد به داخل با افزایش سطح مقطع توده از رشد به داخل کاسته شده است. در مطالعه حاضر سعی شده است مدلهایی ارائه شوند که میزان دقیق رویش قطری، زادآوری و زندهمانی را بدون در نظر گرفتن سن برآورد و اندازهگیری کنند که این مسئله کمک فراوانی برای مدیریت جنگل میباشد.

در این پژوهش، کاربرد روش شبکه عصبی مصنوعی یا MLP در فرآیند تخصیص رلوه-گروه ها/جوامع گیاهی با استفاده از پایگاه اطلاعاتی ترکیب گیاهی جنگل های شمشاد هیرکانی (Buxus hyrcana Pojark. ) ارزیابی شد. برای این منظور، نخست گروه های بوم شناختی و جامعه شناختی شمشاد هیرکانی به ترتیب با استفاده از نتایج دو روش عددی TWINSPAN و تجربی براون-بلانکه تعیین شد. نتایج هر دو دارنگاره عددی و تجربی طبقه بندی مشتمل بر 7 سطح طبقه بندی به عنوان گروه ها/ جوامع گیاهی اولیه به روش MLP معرفی شد. سپس با اختصاص داده ها در سه مجموعه آموزش (%70)، آزمون (%15) و اعتبارسنجی (%15)، طبقه بندی در هر سطح از دو دارنگاره انجام شد. نتایج نشان داد با افزایش سطح طبقه بندی از میزان انطباق جوامع گیاهی حاصله از روش MLP با گروه های بوم شناختی (از 99 درصد تا 60 درصد) و جامعه شناختی اولیه (از 98 درصد تا 68 درصد) به ترتیب از سطح قطع 1 تا 7 کاسته می شود. همچنین بررسی روند تغییرات مقادیر درجه حساسیت کل و ضریب کاپا بر این نکته دلالت دارد که به غیر از سطح قطع 7 طبقه-بندی، کیفیت نتایج طبقه بندی MLP براساس نتایج اولیه طبقه بندی روش TWINSPAN در سطح بالاتری نسبت به جوامع گیاهی حاصله از روش براون-بلانکه قرار دارد. انطباق مناسب نتایج طبقه بندی روش MLP با نتایج سطح پنجم دارنگاره طبقه بندی حاصله از دو روش عددی (%90) و تجربی (%89) می تواند بیانگر کیفیت مطلوب روش MLP در طبقه بندی جوامع گیاهی باشد. بنابراین نتایج تحقیق تصریح می کند روش MLP می تواند به عنوان یک روش مناسب در فرآیند تخصیص قطعه نمونه-گروه/اچتماع گیاهی مدنظر قرار گیرد.

تولید اندک صنوبرکاری های موجود می تواند ناشی از عملیات کاشت، داشت و برداشت نامناسب باشد. برای روشن شدن نواقص موجود در عملیات فوق ابتدا در 30 توده صنوبرکاری منتخب، مشخصات مساحت، قطر، ارتفاع و حجم درختان اندازه گیری و محاسبه شد. سپس اطلاعات فاصله کاشت اولیه، تعداد در هکتار موجود، درصد زنده مانی، ارتفاع نهال، و غیره به روش پیمایش میدانی جمع آوری شد. با استفاده از تجزیه علیت، روابط علت و معلولی بین متغیرهای مستقل و رویش حجمی مشخص شد و اثرات مستقیم هر یک از مؤلفه ها بر رویش به همراه اثرات غیر مستقیم آنها بر رویش تعیین شد. بر اساس نتایج حاصله مساحت توده ها بین 3/0 تا چهار هکتار متغیر بود. در بیش از 60 درصد توده ها فاصله کاشت کمتر از 2*2 متر بود. درصد زنده مانی در اغلب توده ها کمتر از 50 درصد بود. تنها 10 درصد از توده ها رویش بیش از 25 متر مکعب داشتند. تجزیه به مؤلفه های اصلی نشان داد که کم شدن فاصله کاشت مهمترین اثر را در کاهش رویش دارد. در میان صفات مختلف در تجزیه همبستگی، دسترسی به آب بالاترین میزان همبستگی مثبت را با رویش نشان داد. همچنین تراکم اولیه بیشترین اثر همبستگی منفی را با قطر و ارتفاع نشان داد. در تجزیه علیت نیز تراکم اولیه بیشترین اثر مستقیم منفی را بر رویش نشان داد. دسترسی به آب بالاترین اثر غیر مستقیم مثبت را بر میزان رویش ارائه کرد. با توجه به نتایج فوق عمده ترین نواقص صنوبرکاری های موجود به ترتیب فاصله کاشت کم و آبیاری کم است.

جنگل های زاگرس با وسعتی بالغ بر شش میلیون هکتار از جنبه های متعدد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی حائز اهمیت هستند که از این مقدار بیش از یک میلیون هکتار دچار خشکیدگی شده است. این تحقیق با انتخاب شش رویشگاه در ارتفاع و جهت شیب متفاوت و بررسی 30 درخت در هر سایت انجام گرفت. نمونه برداری در هر نقطه از یک سطح مشخص با وسعت تقریبی 20 هکتار در ماه های خرداد و مهر انجام گرفت و 20 پارامتر عنصری اندازه گیری شد. به منظور بررسی ارتباط یونومیک و زوال بلوط، پایه های بلوط بر اساس ظاهر شادابی به سه گروه پایه های سالم، در معرض خطر و آسیب دیده دسته بندی شدند. نتایج آنالیز واریانس ویژگی های یونومیک براساس سه عامل فصل، منطقه و شاخص سلامت تاج بیانگر تفاوت معنی دار تعدادی از عناصر از جمله N، P، C، K، C/P، C/K، Fe، Ca، Mg، Na، Cu، Mn، Zn، Si برگ در دو فصل بهار و پاییز بود (05/0P<). همچنین تفاوت معنی داری در میان شش رویشگاه بررسی شده از نظر مقدار C، C/P، Ca، Mg، Cu، Mn، Ni مشاهده شد. از نظر شاخص سلامت نیز در مقدار N، P، C/P، K/P، N/K، C/N تفاوت معنی دار مشاهده شد. نتایج حاصل از تجزیه به مؤلفه های اصلی کلیه ی صفات مورد بررسی نیز حاکی از آن بود که می توان از صفاتی که بیشترین تأثیر را در تبیین مؤلفه ی اول دارند، به عنوان عوامل تشخیص زوال استفاده کرد. تحقیق حاضر برآورد دقیقی از ویژگی های یونومیک در بلوط ایرانی را ارائه داده است تا بتوان در قدم بعد راهکارهای مناسب برای افزایش توان مقابله ی گونه های بلوط در برابر ناملایمات محیطی را ارائه کرد.