مجله جنگل ایران
سال:1390 | دوره:3 | شماره:4 |تعداد مقالات:10

دستیابی به تعداد نمونه، موضوع مهمی در پژوهش های تنوع ژنتیکی و برنامه های حفاظتی است. ارزیابی تعداد نمونه لازم و کافی، به اطلاعات دقیقی در مورد تنوع و تمایز ژنتیکی نیاز دارد که به طور معمول در دسترس نیست. در این پژوهش تعداد نمونه مورد نیاز برای برآورد دقیق تنوع ژنتیکی در سطح درختان بالغ و نتاج در یک جمعیت راش (Fagus orientalis Lipsky) در مرکز جنگل های خزری ایران بررسی شد. به این منظور ژنوتیپ 350 درخت بالغ و 480 بذر از 60 درخت مادری به وسیله 4 میکروساتلایت هسته ای تعیین شد. نتایج نشان داد که حدود 300 درخت برای اندازه گیری صحیح غنای آللی یک توده مورد نیاز است. در صورتی که برای محاسبه هتروزیگوتی مورد انتظار تعداد درخت کمتری (30 درخت) کفایت می کند. از آنجا که بذرهای بررسی شده از 50 درخت مادری (هر درخت حداقل 8 بذر)، حدود %90 از تنوع آللی موجود در توده مورد بررسی در بر دارند، بنابراین جمع آوری بذر حداقل از 50 درخت از هر توده برای برنامه های حفاظتی توصیه می شود. با وجود اینکه اکثر آلل های موجود در درختان توده در بذرها نیز مشاهده شدند، ولی تنوع ژنتیکی بذرها به طور قابل توجهی کمتر از تنوع ژنتیکی درختان توده بود که نشان دهنده اهمیت حفاظت از توده های طبیعی و حفاظت in situ است. این نتایج برای دیگر گونه های درختی که توزیع (گسترده)، روش ازدیاد (باد گرده افشان، انتشار بذرها به وسیله جاذبه)، تراکم (حدود 400-200 پایه در هکتار) و ساختار ژنتیکی مشابهی با راش دارند، قابل استفاده است.

هدف از تحقیق حاضر، بررسی امکان برآورد مشخصه های تراکم (تعداد پایه در هکتار) و سطح مقطع درختان با استفاده از تصاویر سنجنده های LISS-III و PAN ماهواره IRS-P6، در بخشی از جنگل های زاگرس شمالی در شهرستان بانه استان کردستان است. به منظور جمع آوری داده های زمینی از یک شبکه آماربرداری به روش منظم تصادفی شامل 312 قطعه نمونه دایره ای شکل 0.1 هکتاری استفاده شد. تصحیح هندسی تصاویر با استفاده از 29 نقطه کنترل به روش چندجمله ای با خطای 6.81 متر انجام شد. پس از پردازش تصاویر، ارزش های متناظر قطعه های نمونه زمینی (آماره های میانگین، انحراف معیار و دامنه) به عنوان متغیر مستقل از تصاویر اصلی، شاخص های گیاهی متناسب و مولفه های حاصل از تحلیل مولفه های اصلی استخراج و تعداد در هکتار و سطح مقطع به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شدند. با استفاده از تحلیل رگرسیونی چندگانه و روش گام به گام بهترین مدل های رگرسیونی تولید و با در نظر گرفتن معیارهای ریشه دوم میانگین مربعات خطا (RMSE)، اریبی (Bias)، همبستگی و مقدار F، مدل مناسب انتخاب شد. ضریب تعیین بهترین مدل برآوردکننده سطح مقطع و تراکم به ترتیب 0.42 و 0.31 با استفاده از متغیرهای پیش بینی کننده (باندهای اصلی و شاخص های گیاهی) حاصل شد. مقادیر RMSE و اریبی بهترین مدل ها به ترتیب 40 و 1.27 درصد برای سطح مقطع و 46 و 9.5 درصد برای مشخصه تعداد در هکتار به دست آمد. افزودن داده های کمکی فیزیوگرافی سبب بهبود مدل های به دست آمده نشد.

این پژوهش با هدف اندازه گیری مقدار باران ربایی و تعیین سهم مهم ترین متغیرهای هواشناسی موثر و مقدار باران بر مقدار باران ربایی گونه های کاج تهران (.Pinus eldarica Medw) و سرو نقره ای (.Cupressus arizonica Green) در یکی از جنگلکاری های مناطق خشک کشور در شهر بیارجمند استان سمنان با میانگین سالیانه بارندگی، 127 میلی متر و درجه حرارت 16 درجه سانتی گراد، انجام گرفت. مقدار بارندگی با استفاده از سه جمع آوری کننده نصب شده در یک فضای باز، اندازه گیری شد. برای اندازه گیری مقدار تاج بارش، از هر گونه پنج اصله درخت انتخاب شد و هشت جمع آوری کننده در زیر هر درخت نصب و اندازه گیری ها در طول سال 1388 انجام شد. تجزیه ارتباطی مقدار باران و مقادیر روزانه متغیرهای هواشناسی مانند سرعت باد، رطوبت نسبی، تبخیر و درجه حرارت در ارتباط با نسبت باران ربایی به باران کل (درصد باران ربایی) انجام شد. از مجموع 26 مورد بارندگی در طول دوره اندازه گیری، 44.6 درصد از بارندگی کل برای درختان کاج تهران و 32.6 درصد از بارندگی کل برای درختان سرو نقره ای به صورت باران ربایی از دسترس درختان خارج شد و به سطح خاک نرسید. نتایج نشان داد که عامل مقدار باران به تنهایی همبستگی به نسبت بالایی با مقدار درصد باران ربایی در هر دو گونه دارد و به کمک آن می توان مقدار باران ربایی را با دقت بالایی پیش بینی کرد. همچنین نتایج نشان داد که استفاده از متغیرهای هواشناسی مانند درجه حرارت، رطوبت نسبی و تبخیر به بهبود برآورد درصد باران ربایی با مدل های پیشنهادی کمک می کند، بنابراین استفاده از این متغیرها برای تخمین درصد باران ربایی به ویژه در جنگلکاری های شهری با گونه های یاد شده و جنگلکاری های نزدیک ایستگاه های هواشناسی در مناطق خشک، توصیه می شود.

این تحقیق به منظور بررسی ساختار مکانی متغیرهای تراکم و تاج پوشش جنگل های شاخه زاد بلوط کاکارضای خرم آباد و امکان استفاده از دو روش درون یابی کریجینگ و IDW برای برآورد و نقشه سازی آنها در عرصه ای به مساحت 54 هکتار انجام گرفت. نمونه برداری با استفاده از شبکه ای منظم به ابعاد 100×100 متر و با اندازه گیری قطعات نمونه دایره ای شکل 15 آری انجام گرفت. در مجموع 54 قطعه نمونه در این عرصه اندازه گیری شد. با استفاده از داده های زمین مرجع برداشت شده، واریوگرام های تجربی همسانگرد برای متغیرهای تراکم و تاج پوشش جنگل محاسبه شد. نتایج واریوگرافی نشان داد که متغیرهای مورد بررسی از ساختار مکانی متوسطی برخوردارند. ابتدا مدلی کروی بر واریوگرام ها برازش شد. سپس برآوردها به روش کریجینگ معمولی با بلوک های 38×38 متر و نیز به روش IDW انجام گرفت. نتایج ارزیابی روش ها نشان داد که برآوردها نااریب هستند، در نتیجه می توان نقشه توزیع مکانی متغیرهای تراکم و تاج پوشش را با دقتی مناسب تولید کرد. بر اساس نتایج تحقیق حاضر می توان استفاده از دو روش کریجینگ و IDW را برای کمک به برنامه ریزی در دیگر جنگل های شاخه زاد بلوط در منطقه زاگرس که وضعیتی مشابه با عرصه این تحقیق دارند، توصیه کرد.

خصوصیات خاکی متاثر از حرکت ماشین آلات در مسیرهای چوبکشی و استقرار تجدید حیات و گونه های علفی در این مسیرها پس از اتمام عملیات بهره برداری، فرصت مناسبی برای بررسی عکس العمل استقرار گونه های مختلف گیاهی در برابر شرایط خاکی است. این تحقیق در سری یک جنگل ناو اسالم انجام شده است. از میان مسیرهای چوبکشی موجود، مسیرهایی که از زمان استفاده آنها به عنوان مسیر چوبکشی حدود 10 سال می گذشت، مورد بررسی قرار گرفت. در هر یک از این مسیرها و در جنگل های هم جوار این مسیرها (جنگل طبیعی)، نمونه های خاک و همین طور نوع و تعداد تجدید حیات استقرار یافته برداشت شد. نتایج نشان داد که بین مسیرهای چوبکشی و جنگل طبیعی از نظر خصوصیات فیزیکی خاک مانند وزن مخصوص ظاهری، تخلخل، درصد رطوبت اشباع و بافت خاک، اختلاف معنی داری وجود دارد. همچنین از نظر تجدید حیات طبیعی گونه های افرا شیردار، ممرز و توسکا، اختلاف معنی داری بین مسیرهای چوبکشی و جنگل طبیعی وجود دارد، در حالی که تجدید حیات گونه های راش و افرا پلت در دو مکان مورد بررسی تفاوت معنی داری را نشان ندادند. تجدید حیات توسکا به طور معنی دار در مسیرهای چوبکشی بیشتر از جنگل طبیعی است و تجدید حیات گونه افرا شیردار و ممرز در جنگل طبیعی بیش از مسیر چوبکشی است. از بین خصوصیات فیزیکی اندازه گیری شده خاک، وزن مخصوص ظاهری، تخلخل و بافت خاک ارتباط معنی داری با نوع و تعداد تجدید حیات مستقر شده در مسیرهای چوبکشی و جنگل طبیعی دارند و از بین گونه های موجود نیز افرا شیردار بیشترین همبستگی را با خصوصیات فیزیکی خاک نشان داد. این تحقیق نشان داد که سرشت برخی از گونه های جنگلی به شکلی است که تجدید حیات آنها به شدت تحت تاثیر خصوصیات فیزیکی خاک هاست و برخی دیگر در این ارتباط بی تفاوت هستند. این موضوع می تواند در کنار تعیین چگونگی عکس العمل گونه های جنگلی نسبت به خصوصیات فیزیکی خاک، در جنگل شناسی و مدیریت توده های جنگلی، استفاده شود.

پارک جنگلی سد تاریک رودبار با وسعت 614.85 هکتار در جنوب شرقی شهرستان رشت قرار دارد. هدف از این تحقیق، بررسی ترکیب فلوریستیک، تعیین شکل های زیستی و کوروتیپ گونه های گیاهی این منطقه است. برای بررسی فلوریستیک منطقه از روش پیمایش زمینی استفاده شد و گونه های گیاهی منطقه به تفکیک گونه و جنس شناسایی شدند. نتایج این بررسی نشان داد که در این پارک 90 گونه گیاهی متعلق به 46 خانواده و 81 جنس وجود دارد. Asteraceae با 11.1 درصد (10 گونه)، Rosaceae با 8.9 درصد (8 گونه) و Apiaceae با 6.7 درصد (6 گونه) از مهم ترین خانواده های منطقه هستند. بررسی شکل زیستی گیاهان به روش رانکایر نشان داد که همی کریپتوفیت ها با 43.3 درصد (39 گونه) و فانروفیت ها با 30 درصد (27 گونه)، اشکال رویشی غالب منطقه را تشکیل می دهند. فراوانی حضور فانروفیت ها و همی کریپتوفیت ها در منطقه معرف وجود شرایط اقلیمی مناسب برای رویش های مناطق معتدله است. از نظر کوروتیپ گونه های گیاهی، بر اساس روش زهری، بیشترین غنای گونه ای (32 گونه، 35.6 درصد) به ناحیه رویشی اروپا- سیبری تعلق دارد. با توجه به اینکه از نظر جغرافیای گیاهی این ناحیه در حوزه هیرکانی قرار دارد، درصد بالای عناصر ناحیه اروپا- سیبری در منطقه توجیه پذیر است.

در این تحقیق برای بررسی ویژگی های کمی و کیفی گونه اوری (.Quercus macranthera F&M) و لور (.Carpinus orientalis Mill) یکی از رویشگاه های مهم این دو گونه در ذخیره گاه منطقه جنگلی اندبیل واقع در شهرستان خلخال انتخاب شد. در داخل هر یک از فرم های مختلف زمین (یال، دامنه و دره) در چهار جهت جغرافیایی (شمال، جنوب، شرق و غرب) از حد ارتفاعی پایین تا بالا به صورت انتخابی، قطعات نمونه دایره ای شکل به مساحت 5 آر (500 مترمربع) و به تعداد 48 قطعه نمونه، انتخاب و مشخصه های مورد بررسی در داخل هر یک از قطعات نمونه یادداشت و نسبت به اندازه گیری مشخصه های کمی و کیفی درختان اقدام شد. نتایج نشان داد که پراکنش هر دو گونه از ارتفاع 1940 تا 2540 متر از سطح دریا است، اما از ارتفاع 2380 تا 2540 متر درختان به صورت پراکنده در منطقه حضور دارند. به طور کلی جهت های شمالی و فرم های دامنه و دره رویشگاه های مناسبی از نظر ویژگی های کمی و کیفی درختان اوری و لور هستند. 95.8 درصد پایه های اوری و 96.7 درصد لورها شاخه زاد هستند، بلندترین درختان اوری (3.65 متر) و لور (2.62 متر) در بخش شاخه زاد هر دو در فرم دره و در جهت شمالی مشاهده شدند. بیشترین ارتفاع تنه اوری (2.30 متر) و لور (1.7 متر) هر دو در فرم دامنه اندازه گیری شدند. بیشترین زادآوری در جهت شمالی دیده شد. از نظر ویژگی های کیفی نیز مشخص شد که بهترین درختان، در فرم دره قرار دارند.

منابع انسانی آلودگی کادمیوم در خاک ها، به ویژه در خاک های زراعی به نگرانی بزرگی تبدیل شده است. گیاه پالایی روشی ساده، اقتصادی و سازگار با محیط زیست برای پالایش محیط های آلوده به شمار می آید. در این تحقیق، اثر بسترهای کاشت بر انباشت کادمیوم در اندام های هوایی (برگ، ساقه و شاخه ها) و اندام زیرزمینی نهال های یک ساله صنوبر (.Populus alba L) بررسی شد. 3 بستر کاشت تهیه شده با 4 غلظت نمک کلرید کادمیوم (CdCl2, 2.5H2O) به طور یکنواخت و در خارج از گلدان آلوده گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی و در سه تکرار انجام شد. در پایان تابستان (6 ماه دوره رشد)، میزان انباشت فلز کادمیوم در برگ ها، ساقه/شاخه ها و ریشه های صنوبرها تعیین شد. نتایج نشان داد که اگر چه تفاوت انباشت در اندام ها، در بسترهای کاشت مختلف در برخی حالت ها متفاوت نبود (P<0.01)، اما با توجه به تولید زی توده بیشتر در بسترهای کاشت بهبودیافته در مقایسه با بستر کاشت شاهد، جذب کل کادمیوم به بیش از 2 برابر نسبت به بستر کاشت شاهد در آلودگی 150 میلی گرم کادمیوم در کیلوگرم رسید. استفاده از کلات کننده های سنتتیک در راستای افزایش کارایی گیاه پالایی، اثرهای محیط زیستی زیادی به همراه دارد، در حالی که در روش های سازگار با طبیعت، این اثرهای نامطلوب وجود ندارد.