مجله جنگل ایران
سال:1388 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:14

به منظور بررسی اثر حفاظت بر تنوع گونه های درختی و درختچه ای، گیاهان چوبی در سه ناحیه زون مرکزی، زون پیرامونی و منطقه حفاظت نشده در اشترانکوه لرستان در دامنه های زاگرس مرکزی در طبقه ارتفاعی 1600 تا 1800 متر از سطح دریا با استفاده از شاخص های تنوع زیستی مورد بررسی قرار گرفت. در این بررسی تعداد 10 گونه چوبی شناسایی شد که از این تعداد 6 گونه درختی و 4 گونه درختچه ای بود. از کل گونه های شناسایی شده، 9 گونه در زون پیرامونی، 8 گونه در زون مرکزی و4 گونه در منطقه خارج از مرز حفاظت دیده شد. نتایج حاصل از آنالیز واریانس یک طرفه و آزمون مقایسه میانگین دانکن نشان داد که وضعیت شاخص های تنوع در زون پیرامونی و زون مرکزی بهتر از منطقه خارج از مرز حفاظت است. شاخص غالبیت گونه ای در ناحیه خارج از مرز حفاظت در سطح احتمال 95% با زون مرکزی و زون پیرامونی اختلاف معنی داری دارد و از نظر شاخص های غنا و تنوع، زون های مرکزی و پیرامونی از وضعیت مناسب تری نسبت به منطقه خارج از مرز حفاظت برخوردارند (سطح احتمال 99%). همچنین مقایسه سه ناحیه با ضریب های تشابه گونه ای جاکارد، سورنسون و النبرگ، بهتر بودن شرایط زیست گونه های درختی و درختچه ای را در منطقه حفاظت شده (زون مرکزی و زون پیرامونی) نسبت به منطقه خارج مرز حفاظت، تاکید می کند. نتایج به دست آمده نشان می دهد که مقدار تنوع زیستی در ناحیه های مورد بررسی با طبقه حفاظتی آن ارتباط تنگاتنگی دارد.

در این بررسی 15 قطعه نمونه 10 آری در رویشگاه های طبیعی چوج در استان هرمزگان که در آن ها چوج به صورت گروهی و دست کم بیش از 3 اصله درکنار یکدیگر قرار گرفته بودند انتخاب شدند. در هر قطعه نمونه، تعداد، قطر تاج و تعداد ریشه جوش های درختان چوج اندازه گیری شد و درختان و درختچه های همراه در زیر و خارج از تاج پوشش چوج مشخص شد و خصوصیات کمی آن ها شامل تعداد کل گیاهان همراه، تعداد گیاهان زیر تاج پوشش، تعداد گیاهان خارج تاج پوشش و نوع گونه های همراه نیز مورد شمارش قرار گرفت. در این بررسی در مجموع 68 اصله درخت چوج مورد اندازه گیری قرار گرفتند. نتایج نشان داد که تراکم درخت در رویشگاه های طبیعی چوج در استان هرمزگان به طور میانگین 61- 37 درخت در هکتار، قطر تاج 6.6-9.3 متر و تعداد ریشه جوش ها 84-16 اصله در هر قطعه نمونه بود. کل گیاهان همراه در هر قطعه نمونه 60- 9 عدد، گیاهان زیر تاج پوشش چوج 32-3 عدد، گیاهان خارج از تاج پوشش چوج 49-3 عدد و تنوع گونه های همراه 6-2 گونه درختی و درختچه ای در هر قطعه نمونه بود. به طور کلی 14 گونه درختی و درختچه ای به صورت گیاهان همراه چوج وجود داشت که فقط 6 گونه شامل گونه های افدرا (Ephedra foliata)، دهیر (Lycium shawii)، سوئدا (Suaeda fruticosa)، کنار (Ziziphus spina-christi)، کهورمعمولی (Prosopis cineraria) و کهور دره ای (Prosopis koelziana) در زیر تاج پوشش چوج قرار داشتند. گونه افدرا فقط در زیر تاج پوشش چوج مشاهده شد، ولی گونه های دیگر به طور نسبی هم در زیر و هم در خارج تاج پوشش چوج وجود داشتند. در بین آن ها، گونه هایی مثل سوئدا (85.4 درصد) و دهیر (79.3-100 درصد) بیشتر در زیر تاج پوشش چوج مشاهده شدند و به آن وابستگی بیشتری نشان دادند. گونه های دیگر که اغلب، فرم رویشی درختی داشتند، در زیر و خارج تاج پوشش چوج (کنار 0-54.6 درصد، کهور دره ای 0-52.4 درصد و کهور معمولی 0-50 درصد) کم و بیش به طور یکسان مشاهده شدند.

رویشگاه سیریک در استان هرمزگان رویشگاه منحصر به فردی است که توده های چندل (Rhizophora mucronata) در کنار توده های حرا (Avicennia marina) جنگلی آمیخته را پدید آورده اند و علاوه بر ساختار جنگلی متفاوت، جلوه های زیستی متمایزی از دیگر رویشگاه های مانگرو کشور نیز در آن ها دیده می شود. بررسی های اندکی با استفاده از داده های دورکاوی و کار میدانی در ارتباط با وضعیت آمیختگی، وسعت و پراکنش این دو توده مانگرو در کشور صورت گرفته است و تفسیر جایگاه هر توده در رویشگاه، روند تغییرات تراکم و آمیختگی از خشکی به دریا و در حاشیه خورهای کوچک و بزرگ نقش به سزایی در مدیریت حفاظتی و توسعه این رویش های ساحلی ایفا می کند. این مطالعه با بررسی موضوع یادشده با استفاده از داده های ماهواره ای و پایش میدانی به انجام رسیده است. در این مطالعه با استفاده از تصاویر ماهواره ای IRS سال 2004 و نمونه برداری میدانی، پراکنش و ترکیب گونه های چیره رویشگاه مانگرو سیریک مشخص شد. بررسی ترکیب جنگل های مانگرو در این رویشگاه نشان داد در این منطقه سه نوع توده جنگلی وجود دارد؛ چندل خالص اغلب در کناره خورهای اصلی و در تماس با آب های آزاد، توده خالص حرا در انتهای رویشگاه در جبهه خشکی و گاه در حاشیه خورهای فرعی و توده آمیخته چندل و حرا در بین این دو توده دیده می شود. نتایج بررسی پراکنش اجتماعات مانگرو در این رویشگاه نشان داد از سمت شرق به غرب رویشگاه، استقرار توده های چندل بیشتر می شود و با نزدیک شدن به خورهای بزرگ توده های چندل چیرگی بیشتری می یابند. مساحت توده های یادشده با استفاده از موقعیت یاب جغرافیایی بر روی زمین و انتقال آن برروی تصاویر ماهواره ای زمین مرجع شده با دقت 33.6 متر مربع محاسبه شد. توده های خالص حرا، توده های خالص چندل و توده های آمیخته به ترتیب 272.6، 43.9 و 326.7 هکتار مساحت دارند و در مجموع وسعت رویشگاه جنگلی سیریک در این بررسی 643.2 هکتار است.

جاده سازی از پرهزینه ترین سرمایه گذاری ها در مدیریت طرح های جنگلداری است و بر هزینه های بخش های مختلف مدیریتی جنگل تاثیر بسزایی دارد. در نتیجه باید قبل از ساخت شبکه جاده جنگلی، ارزیابی فنی و اقتصادی دقیقی در مورد گزینه های مختلف طراحی شده برای انتخاب بهترین گزینه شبکه جاده صورت گیرد. روش بکموند در رابطه با قابلیت های خروج چوب وسایل کشنده زمینی (اسکیدر چرخ لاستیکی) یکی از روش های رایج در ایران جهت ارزیابی گزینه های مختلف شبکه جاده جنگلی به منظور انتخاب بهترین گزینه شبکه جاده است. در این تحقیق که در بخش نم خانه جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود انجام شد، با محاسبه حداکثر فاصله چوبکشی تئوریک و ایجاد بافرهایی به همان عرض در اطراف شبکه جاده جنگلی موجود، مساحت مناطقی که در آن ها قابلیت خروج چوب به وسیله اسکیدر چرخ لاستیکی وجود داشت، با استفاده از روش بکموند محاسبه شد. سپس با در نظر گرفتن عوامل محدودکننده چوبکشی اسکیدرهای چرخ لاستیکی، مساحت مناطق زیر پوشش چوبکشی اسکیدر چرخ لاستیکی محاسبه شد و با مساحت مناطق زیر پوشش چوبکشی اسکیدر چرخ لاستیکی با استفاده از روش بکموند مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد که روش تئوریک ارزیابی بدون توجه به محدودیت های چوبکشی زمینی با اسکیدرهای چرخ لاستیکی، بهترین گزینه شبکه جاده جنگلی نیست و در استفاده از این روش باید محدودیت های چوبکشی زمینی مورد توجه قرار گیرد.

برای بررسی اثر تنک کردن بر رشد و تولید چوب توسکای ییلاقی، جنگلی دست کاشت در ناحیه جلگه ای شهرستان نوشهر روی خاک به نسبت عمیق و مرطوب و با حاصلخیزی متوسط انتخاب و به مدت 10 سال ، سه بار در آن عملیات تنک کردن انجام شد. تعداد درختان از 1700 اصله به حدود 400 اصله در هکتار کاهش یافت و در هر بار 30 تا 38 درصد تعداد درختان سرپای موجود برداشت شد. تلفات طبیعی درختان، پیش از اجرای تنک، حدود 35 درصد بود و پس از آن به کمتر از یک درصد (0.9 درصد) کاهش یافت. میانگین قطر درختان سرپا از 15.5 سانتی متر در 9 سالگی به 27.3 سانتی متر در 19 سالگی و میانگین ارتفاع از 16.2 به 22.6 متر افزایش یافت. به سخن دیگر، با سه بار تنک کردن، اندازه قطر، 76 درصد و ارتفاع، 40 درصد افزایش یافت. در همین مدت، حجم چوب سرپا از163.7  به 297.2 مترمکعب در هکتار افزایش یافت. رویش حجمی سالیانه جنگل نیز از 18.2 به 21.4 متر مکعب در هکتار به ترتیب در پیش و پس از تنک کردن بهبود یافت. به عبارت دیگر، با تنک کردن، رویش حجمی جنگل بیش از 17 درصد افزایش پیدا کرد. یافته های این تحقیق نشان داد که توسکا ی ییلاقی درختی است تندرشد و پرتولید و برای اجرای طرح های زراعت چوب در شمال کشور مناسب است. در این ناحیه، زمین هایی با شرایط آبگیر، ماندابی و سنگین را که برای صنوبرکاری مناسب نیستند، می توان به درختکاری و تولید چوب گونه توسکا اختصاص داد. با جنگلکاری توسکا در فاصله کاشت 2×2 و یا 2.5×2.5 متر و با انجام عملیات پرورشی تنک کردن و مراقبت های لازم می توان تا حدود 20 متر مکعب در هکتار و در سال چوب تولید کرد.

به منظور بررسی مقدار زیتوده در جنگل های شاخه زاد بلوط، پژوهشی در منطقه جنگلی شاخه زاد اوری در شمال شرقی خلخال در مساحتی حدود 278 هکتار به انجام رسید. پس از تلفیق نقشه های شیب، جهت، ارتفاع و تراکم تاج پوشش، تعداد واحدهای همگن و مساحت آن ها تعیین شد. 63 جست گروه اوری با توجه به شرایط محیطی و تیپولوژی توده به عنوان نمونه انتخاب و برداشت شد. پس از کف بر کردن نمونه ها، ریشه ها نیز جمع آوری شدند. وزن تر اندام ها به طور جداگانه توزین و برای تعیین وزن خشک و زیتوده، اندام ها به کوره چوب خشک کنی منتقل شدند. برای محاسبه وزن لاشریزه از زیر پایه های برداشت شده در سطحی معادل 400 سانتی متر مربع لاشریزه های موجود جمع آوری و وزن شدند. برای تعیین ویژگی های خاک و بررسی ارتباط آن با مقدار بیوماس، نمونه هایی از عمق 0 تا 10 و 10 تا 30 سانتی متری تهیه شد. نتایج حاصل از بررسی ها نشان می دهد که بیوماس اندام های مختلف اوری در توده مورد بررسی در طول دوره رشد (14 سال) به طور متوسط 23.4 تن در هکتار بوده که از این مقدار 65.2 درصد در اندام های هوایی، 29.2 درصد در اندام های زیرزمینی و 5.6 درصد مربوط به لاشریزه است. نتایج نشان می دهد که سطح مقطع و قطر برابر سینه با ضریب همبستگی 0.77 و 0.65 بیشترین همبستگی را با بیوماس اندام هوایی دارند. همچنین از بین شرایط محیطی رویشگاه، ارتفاع از سطح دریا و درصد تراکم تاج پوشش رابطه معنی داری با مقدار بیوماس دارند.

ارزشگذاری اقتصادی کالاها و خدمات اکوسیستمی و برآورد هزینه های ناشی از تخریب جنگل ها و فرسایش خاک آن ها راه چاره ای برای برنامه ریزان و سیاستگذاران محیط زیست به حساب می آید تا با استفاده از این ابزارها برای احیا و حفاظت جنگل ها و تعیین بهترین کاربری اراضی گام بردارند. در این پژوهش یکی از مهم ترین کارکردها و خدمات جنگل،‏ یعنی کارکرد حفظ و نگهداری خاک در جنگل های بلوط منطقه حفاظت شده سبزکوه در استان چهارمحال و بختیاری ارزشگذاری شده است. بدین منظور ابتدا زیرحوزه های منطقه مورد بررسی تفکیک و میزان رسوب خارج شده از هر زیرحوزه با استفاده از روش برآورد فرسایش و رسوب EPM تعیین شد. سپس مقدار هدررفت N, P, K بر اساس مقادیر عناصر غذایی اندازه گیری شده در خاک مناطق فرسایش نیافته به عنوان نقاط شاهد تعیین و در نهایت بر اساس روش اقتصادی هزینه جایگزینی ارزش پولی نگهداری عناصر غذایی در اثر حفاظت خاک به وسیله پوشش جنگلی محاسبه شد. نتایج نشان می دهند که هر هکتار از جنگل های محدوده مورد بررسی می تواند سالانه 452.19 کیلوگرم از عناصر N, P, K به ارزش تقریبی 996 هزار ریال را نگهداری و از هدررفتن آن در اثر فرسایش جلوگیری کند. همچنین سالانه حدود 88 تن از عناصر N, P, K در اثر فرسایش خاک در محدوده مورد بررسی هدر می رود که به معنای کاهش حاصلخیزی و تحمیل هزینه ثابت سالیانه، معادل 5.433 میلیارد ریال به محیط زیست است که در صورت فعلی شدن برابر 50.894 میلیارد ریال در دوره 29 سال است.

درخت داغداغان یکی از گونه های با ارزش اکولوژیکی است که در رشته کوه های البرز و زاگرس پراکنش دارد. میوه این گونه به صورت شفت است و در مرحله رسیدن کامل، به رنگ زرد یا سیاه دیده می شود. این تنوع در رنگ یکی از موانع تشخیص بذرهای درخت داغداغان است. به منظور شناسایی صفت های مناسب در تفکیک بذرهای گونه های داغداغان در ایران، صفت های متفاوتی مورد ارزیابی قرار گرفته شد. در این میان، صفت آندوکارپ میوه از ارزش تفرقی بیشتری برخوردار بوده است. در این تحقیق، چهار گونه از بذرهای درختان داغداغان که در ایران از مناطق مختلف رویشی گزارش شده، مورد بررسی قرار گرفت. خصوصیات به کار گرفته شده آندوکارپ میوه عبارتند از رنگ، ابعاد، شکل، تعداد و اشکال برجستگی های موجود در سطح آندوکارپ به انضمام حلقه های در بر گیرنده (Rim). نتایج نشان داده است که بذر گونه C. glabrata به دلیل داشتن آندوکارپ با سطح صاف و دو عدد حلقه در برگیرنده، به راحتی قابل تفکیک است. همچنین بذر گونه C. australis به لحاظ آندوکارپ تخم مرغی با یک منقار در انتها، قابل شناسایی است. از لحاظ خصوصیات آندوکارپ بین C. caucasica و C. tournefortii شباهت های زیادی وجود دارد و به منظور شناسایی بذر این دو گونه، باید صفات تکمیلی دیگری را در نظر گرفت. نتایج کلی نشان می دهد که در جنس داغداغان بذر و آندوکارپ متعلق به گونه هایی که در رویشگاه مساعدتر پراکنش دارند، بزرگ تر از آندوکارپ گونه های متعلق به رویشگاه های خشک است. صفت رنگ و شکل آندوکارپ را به عنوان بهترین صفت شناسایی، می توان در نظر گرفت. همچنین به منظور تفکیک بذر گونه های داغداغان ایرانی، می توان کلید شناسایی تهیه کرد.