حکمت و فلسفه
سال:1388 | دوره:5 | شماره:3 (پیاپی 19) |تعداد مقالات:7

در تبیین اندیشه توماس عده ای آن را نمونه اعلای فلسفه مسیحی و فلسفه جاویدان خوانده اند و عده ای دیگر نیز او را متکلمی کامل نامیده اند و بر هماهنگی کامل میان عقل و ایمان در آثار او تاکید کرده اند. در این مقاله، سعی شده تا نشان داده شود که اندیشه توماس را نمی توان یک فلسفه دانست و اصطلاح فلسفه مسیحی برای آن مناسب نیست. توماس سعی کرد مسیحیت پولسی- یوحنایی را، علی رغم تقابلی بنیانی، با تفکر مشائی جمع کند و بر مبنای فلسفه ارسطو، با کمک آراء ابن سینا و ابن رشد، تفسیری مشائی و تک معنایی از آن ارائه کند. در این راستا از نظریه غالب که بر رازورزی مسیحی تاکید می کرد، دور شد و به همین دلیل است که از همان ابتدا مورد نقد طرفداران جریان اخیر، به خصوص فرانسیسیان، قرار گرفت. هر چند که خود ایشان نیز بر مبنای فلسفه های نوافلاطونی به تبیین مسیحیت پرداختند.

واقعی گرایی یک آموزه هستی شناسانه است که بر اساس آن، دامنه اشیاء موجود و دامنه اشیاء واقعی اینهمان است. مطابق با این آموزه، برای حل مساله فلسفی، نیازی به تعهد وجودی به اشیاء غیرواقعی نداریم. رویکرد لینسکی، زالتا و نلسون یکی از رویکردهای موجود به واقع گرایی است که به واقع گرایی جدید معروف شده است. آنها، پیش فرض جدیدی در باب اشیاء موجود را مبنای کار خود قرار داده اند که بر اساس آن، یک شیء انضمامی، در حقیقت احتمالا انضمامی است و یک شیء غیر انضمامی، اگر (برخلاف عدد 11) انتزاعی نباشد، (مانند فرزند مسیح (ع)) احتمالا غیرانضمامی است. آنها به این ترتیب، موفق می شوند از طریق فرض وجود اشیاء احتمالا غیرانضمامی، مدلی با دامنه ثابت و با سورهای غیرجهان- محدود تشکیل دهند که می تواند فرمول هایی مانند فرمول بارکان، عکس فرمول بارکان، وجود ضروری، و امکان های تودرتو را معتبر سازد و تاویل مناسبی از شهودهای که از فرمول ممکن بودگی موجودات غریبه حمایت می کنند، ارائه دهند. در عین حال، منتقداتی نظیر کارن بنت معتقدند که در این رویکرد، هویات غیرواقعی، به عنوان اشیاء واقعی قلمداد شده اند، به گونه ای که واقعی گرایی جدید، از مصادیق واقعی گرایی جانشینی است. ما در این مقاله سعی کرده ایم تا با تشریح رویکرد واقعی گرایی جدید و انتقادهای مطرح شده بر آن، به توضیح واقعی گرایی جانشینی بپردازیم و با اتخاذ موضعی مخالف با موضع کارن بنت، نشان دهیم که واقعی گرایی جدید، از مصادیق واقعی گرایی جانشینی نیست.

شهاب الدین سهروردی (549-587 ق) نماینده اندیشه های افلاطون (437-427 ق.م) در فلسفه اسلامی است. او در حکمت اشراق، مقام و اهمیت ارسطو را در فلسفه مشا دارد. سهروردی در نوشته های خود از افلاطون با عنوان «افلاطون الالهی» و «امام الحکما» و تعبیراتی شبیه به این دو استفاده کرده است. او خود را افلاطونی می داند. در گزارش وی ز آراء مبتنی بر شهود او نقل شده و گاه که از آراء هستی شناسانه او سخن می گوید انتهای کلام را به شهود افلاطون از حقایق هستی متصل می کند. به نظر سهروردی، افلاطون ذوات ملکوتی را شهود کرده است. وی قائل به مقامی درخور حکیم متاله برای افلاطون است. سهروردی جمع میان افلاطون و زرتشت کرده است. لذا تصریح او به جمع افلاطون و زرتشت بدون مدد وی از دین مبین اسلام ممکن نیست. نقش اساسی دین اسلام در این جمع، به مثابه کمالی است که قابلیت نظری این جمع را در سهروردی به وجود آورده است.

در مورد اینکه جعل و آفرینش به چه چیزی تعلق می گیرد، نظریات گوناگونی ارائه شده است و در میان آراء مختلف، مرحوم امام خمینی (قدس سره) نظری خاص در مساله جعل دارند و با توجه به اینکه ایشان قائل به توحید عرفاء یعنی وحدت شخصی وجود بوده اند و طبق این دیدگاه نمی توان گفت که وجود مجعول است، چرا که کثرت حقیقی در موجودات تحقق می یابد، امام مجعول را ماهیت می داند. این مجعول، به معنای مجعول بالذات نیست، بلکه به معنای ظهوری است به تبع ظهور وجود و ایشان می فرمایند که میان قول به اصالت وجود و مجعولیت ماهیت و همچنین میان مجعولیت ماهیت و مجعولیت وجود را جمع کرده اند. این نظر مورد نقد برخی از محققان قرار گرفته است. در این مقاله به نقد و بررسی نظر حضرت امام پرداخته می شود و نشان داده خواهد شد که نقدهای مذکور، با توجه به مبنایی که ایشان دارند، وارد نیستند.

در نظریه کانت مکان و زمان شرط و ممهد نسبت اشیا با یکدیگر (Verbaltnis) در مکان (و زمان) است، اما همچنین مکان (و زمان) با ما نسبت و رابطه ای (Beziebung) دارد که غیر از نسبت و رابطه اول است. ما در این تحقیق بیان خواهیم کرد که چنانچه نسبت اشیا با یکدیگر در مکان، نسبت و رابطه ای صرفا مکانی باشد، کانت باید به اصالت مکان پیش از نسبت مکان با ما و نیز اصالت مفهوم مکان پیش از مفهوم زمان اقرار نماید. این تحقیق متضمن مطالعه متنی از نقد عقل محض کانت است که در تعقیب دیگر تحقیقات درباره مساله جوهریت مکان- آنچنان که در عرشیه مکانیه و فریده مکانیه ظاهر شده است- می آید.مکان از طریق تجربه روابط پدیدارهای مکانی ظاهر نمی شود، بلکه بازنمایی مکان امکان تجربه مذکور را میسر می سازد و یقین ما به واقعیت مکان نسبتی با شناسایی تجربی ندارد و ما بی هیچ تجربه ای پیشاپیش در مکان گرفتار هستیم. کانت باید مکان را مطلقا بیرونی لحاظ کند، زیرا خود وی بیرون بودن اشیا از من را به معنای مکانی آن بازگردانده است، بدین معنی که مکان غیر از آنچه که در صورت محض در دسترس فاهمه است، خود از جایی است که بالاصاله از من شناسا متمایز و جداست و اعتبار آن ورای اعتبار شناسایی و فاهمه ما از مکان است. اما برای کانت، مکان صرفا شرط ظهور اشیائی است که در خارج بر ما ظاهر می گردد، گرچه نسبتی با تعینات مربوط به اشیا فی نفسه ندارد. بدین ترتیب، می توان پرسید که پس کجاست آن مکانی که مکان اشیا فی نفسه است.ما هیچ دلیل ایجابی ای از جانب کانت مبنی بر نفی مکان فی نفسه حامل اشیا نداریم و این امر که مکان یکی از ویژگی های شی فی نفسه نیست، بدین معنی نیست که شی فی نفسه در مکان نیست. به نظر ما عبارات کانت در مرز تصدیق مکان به مثابه جوهر است. چنانچه مکان همچون امر داده شده، پیشینی باشد، هیچ گاه به ویژگی شی فی نفسه تقلیل نمی یابد و شی فی نفسه به مثابه جوهر در مکان با جوهر مکان مواجهه و مناسبتی ندارد. اما چنانچه نپذیریم که مکان جایی است که اشیا فی نفسه در آن اند، پس از اشیا فی نفسه در کجا هستند؟

این مقاله به مبحث تعریف در نظام منطق سنتی می پردازد و تلاش می کند با بیان انتقادهای وارد بر این نظام و طبقه بندی و تحلیل آنها نقاط ضعف و ناکارآمدی مبحث تعریف را نشان دهد و بر آن است که بخش تعریف در منطق سنتی فی الجمله مبحثی بی ثمر است که نه به کار تحصیل تعاریف جدید می آید و نه می تواند تعاریف دانشمندان را در علوم مختلف در خود جای داده و تحلیل و بررسی کند. پس از نقد این نظام تلاش کرده ایم شیوه ای جایگزین معرفی کنیم که در آن مجموعا پنج نوع تعریف مطرح می شود. سپس سعی شده است وجوه رجحان و کارآیی نظام جدید مورد بررسی قرار گیرد.

این مقاله به بررسی رابطه عقل و ایمان در اندیشه اگزیستانسیالیستی کی یر کگور می پردازد. کی یر کگور ایمان را با واژه هایی همچون «شور»، «جهش» و «رابطه با خدا» توصیف می کند و آن را برتر از عقل و گاهی در تضاد کامل با آن می پندارد. به نظر کی یر کگور ایمان می تواند ما را نجات دهد، اما نمی توان ایمان را با عقل شناخت. وی در تعارض میان عقل و ایمان جانب ایمان را می گیرد و از این رو «ایمان گرا» خوانده شده است. این مقاله می کوشد نشان دهد که کی یر کگور در تشریح ماهیت ایمان گریزی از نوعی عقل گرایی لیکن نه از نوع عقل گرایی روشنگری ندارد. برای نشان دادن این امر به آراء برخی مفسران اندیشه کی یر کگور نیز استناد شده است.