آفات و بیماریهای گیاهی
سال:1381 | دوره:70 | شماره:1 |تعداد مقالات:13

منطقه جیرفت با داشتن آب و هوای متنوع یکی از مناطق مستعد جهت توسعه کشت زیتون در کشور می باشد. طی سالهای 79 و 80 به منظور شناسایی و جلوگیری از گسترش آفات خطرناک زیتون، گلخانه های تولید نهال در منطقه جیرفت مودر بازدید قرار گرفت.

ضمن بررسی فون آفات گلخانه های منطقه جیرفت یک گونه پروانه آفت جدید مشاهده شد که تحت عنوان Diaphania indica (Saunders, 1851) شناسایی شده و برای اولین بار از ایران گزارش می شود. این گونه که در برخی منابع به نام Margaronia indica (Saunders), Palpita indica (Saunders) و Glyphades indica (Saunders)  آمده است، از جنوب آسیا (عربستان صعودی) تا استرالیا، سودان، به طرف مرکز و جنوب آفریقا انتشار دارد و در اروپا و آسیا به لحاظ خسارتی که به گیاهان تیره کدوییان (Cucurbitaceae) وارد می سازد، حایز اهمیت می باشد.

کنه های شکارگر خانواده Phytoseiidae، از جمله دشمنان طبیعی کنه های زیان آور گیاهی مثل کنه های Tetranychidae و بعضی از حشرات آفت هستند. نتایج مربوط به استفاده از آنها در برنامه های کنترل بیولوژیک و مدیریت تلفیقی آفات (IPM) قابل توجه می باشند.

بیولوژی زنجرک انبه طی سال های 1375 و 1376 در باغ های انبه هرمزگان (منطقه میناب و سیاهو) با نمونه برداری های هفتگی و استفاده از روش آستین توری مورد مطالعه قرار گرفت. بررسی ها نشان داد که فصل گلدهی حساس ترین مرحله زندگی انبه در مقابل این زنجرک است.حشرات کامل زمستان گذران هم زمان با ظهور گل آذین انبه شروع به تغذیه، جفت گیری و تخم گذاری نمودند. شروع تخم گذاری در منطقه میناب دهه آخر دیماه و در منطقه سیاهو دهه سوم بهمن ماه مشاهده شد. تخم گذاری آفت بصورت انفرادی و در دستجات 5 - 2 تایی درون جوانه های گل و انشعابات گل آذین مشاهده گردید. طول دوره جنینی تخم در منطقه میناب 11 - 9 روز و در منطقه سیاهو (خنک تر) 17 - 10 روز تعیین گردید. پوره ها و حشرات کامل با تغذیه از شیره برگ و گل آذین به درختان انبه خسارت می زنند. بیشترین خسارت توسط پوره به گل آذین وارد شد. تغذیه پوره از شیره گل آذین توام با ترشح عسلک و رشد قارچ های فوماژین است که نهایتا باعث سیاه شدن، ریزش گل و عدم تشکیل میوه شد. حشره دارای پنج سن پورگی و میانگین طول دوره پورگی در منطقه میناب و سیاهو به ترتیب 23 و 24 روز تعیین شد. اوج ظهور حشرات کامل نسل جدید در منطقه میناب در دهه اول فروردین ماه و در منطقه سیاهو در دهه اول اردیبهشت ماه می باشد. حشرات کامل نسل جدید با تغذیه از برگ های جوان و بدون هیج گونه زاد و ولد تا شروع مجدد فصل گلدهی انبه به زندگی خود ادامه دادند. حشره در منطقه میناب و سیاهو یک نسل در سال دارد و فصل زمستان را بصورت حشره کامل و غالبا در ناحیه تاج درختان انبه سپری می کند.

به منظور شناسایی گونه های زیان اور حشرات انباری در منطقه گنبد و مینو دشت به طور هفتگی و ماهانه به انبارهای شرکت های تعاونی روستایی، مراکز خدمات کشاورزی، محل نگهداری محصولات کشاورزی از قبیل کارخانه های آرد، ماکارونی و … مراجعه و طبق روش های متداول، حشرات انباری جمع آوری شدند. سپس نمونه ها بر اساس ویژگی های ظاهری خانواده و گونه، تفکیک گردیدند.در مدت 2 سال نمونه برداری مستمر، 1344 مورد بازدید انجام شد که تعداد 960 مورد آن در محدوده شهرستان گنبد و 473 مورد در محدوده شهرستان مینودشت صورت گرفت. بدین ترتیب 24 گونه متعلق به 14 خانواده از راسته سخت بالپوشان(Coleopera) ،4  گونه متعلق به 3 خانواده از راسته بال پولک داران(Lepidoptera) ، 1 گونه از راسته سوسری ها (Blattaria)  و یک گونه از راسته استطاله داران (Thysanura) جمع آوری و شناسایی شدند.در مجموع در بین نمونه های جمع آوری شده سوسک ریز غلات (Rhyzopertha dominica F.) شپشه گندم (Sitophilus granarius L.)  و شپشه آرد (Tribolium confusum J.du V.) از درصد فراوانی بالایی جمعیت برخوردار بودند. از نظر محل نمونه برداری یا مواد غذایی مورد تغذیه، فراوانی گونه ها متفاوت بودند.

مقاومت 44 رقم گندم انتخاب شده از میان 400 رقم نسبتا مقاوم به بیماری های مختلف در سال زراعی 1372 در مزرعه قراخیل (بین قائم شهر و بابل) و 34 رقم با مقاومت بالا به سفیدک سطحی در سال 1373 در شرایط طبیعی مزارع قراخیل و بایع کلا (واقع در جاده نیروگاه نکا) مازندران نسبت به این بیماری مورد بررسی قرار گرفت. پانزده رقم و لاین گندمی که از مقاومت زیادی برخوردار بود شناسایی شدند. تیپ آلودگی این ارقام که از صفر تا 9 درجه بندی شده (0 = کاملا مقاوم و 9 = کاملا حساس) کمتر از 5 بود، از بین آنها لاین Carpentero/Ald 'S' هیچ گونه آلودگی به بیماری نشان نداد و Ad 'm'/Pewee S مقاومت بالایی داشت.در آزمایش های انجام شده در گلخانه و با استفاده از ارقام استاندارد بین المللی (8 رقم ایزوژنیک) نژاد های 46، 52 و 75 قارچ بعنوان نژادهای عامل بیماری سفیدک سطحی در منطقه شناسایی شدند. این رقم ها در گلدان پلاستیکی کاشته شد و در حاشیه مزرعه در خاک قرار گرفت. در بهار سال 73 مشخص شد که رقم M1، Weihenst با ژن Pm4b در مقابل نژادهای موجود مورد آزمایش مقاوم بوده و در گلخانه نیز نسبت به سه نژاد قارچ مقاومت نشان داد. در بررسی دامنه میزبانی قارچ عامل بیماری، علف های هرز گرامینه غالب در مزارع استان مازندران، بجز Lolium temolentum L. که هیچگونه علایمی از بیماری روی آن مشاهده نشد، گونه های Aegilops triuncialis L. ،Avena sativa L. وBromus ،Phalaris minor japonicus  مبتلا به بیماری شناخته شدند. کنیدیوم های قارچ از گندم که روی این گیاهان پاشیده شد، تنها گونه های جنس Triticum و Aegilops آلودگی نشان دادند.

خصوصیات مهم زیستی سرخرطومی چغندر قند B. obliquefasciatus که از آفات مهم اول فصل مزارع چغندرقند در نواحی گرم و خشک استان اصفهان می باشد مورد بررسی قرار گرفت. حشرات کامل هم زمان با سبز شدن مزارع از پناهگاه های زمستان گذران به سمت مزارع مهاجرت کرده و از گیاهچه ها تغذیه و روی آنها تخم گذاری می کنند. تخم ها در رطوبت نسبی 24 درصد و دمای 28 درجه سانتی گراد طی مدت 0.73±7 روز تفریخ و لاروها با سوراخ کردن برگ، خود را به زمین انداخته و در کنار ریشه مستقر شده و از آن تغذیه می کنند. این حشره دارای چهار سن لارو و یا پیله خاکی کنار ریشه تشکیل می شود و دوره رشدی آن 15 - 10 روز به طول می کشد. این آفت یک نسل در سال دارد که حشرات کامل نسل قدیم و جدید با هم مخلوط می شوند. مطالعه تغییرات جمعیت حشرات کامل در ناحیه قهاب اصفهان در سال های 1377 و 1378 نشان داد که جمعیت حشرات صید شده در تله ها طی ماه های اردیبهشت و خرداد، بسته به تاریخ کشت و سبز شدن مزارع، به آرامی رو به افزایش بوده و سپس کاهش می یابد ولی بار دیگر در تیرماه که هم زمان با ظهور نسل جدید به حداکثر می رسد. تراکم جمعیت سوسک ها در مزرعه از شهریور ماه سیر نزولی دارد.

سرخرطومی حنایی خرما،Rhynchophorus ferrugineus Oliv  از آفات خطرناک نخیلات گوناگون در آسیا، شما آفریقا و جنوب اروپا می باشد. در حال حاضر این حشره جزو آفات قرنطینه داخلی ایران است که خسارت آن به شهرستان سراوان (استان سیستان و بلوچستان) محدود می شود. همچنین با توجه به تحقیقات انجام شده، رقم مضافتی به عنوان مطلوب ترین میزبان برای این آفت شناسایی شده است.در طول سال های 79 - 1378، آزمایش های متعددی در زمینه ترجیح غذایی سرخرطومی حنایی خرما روی 5 رقم خرما شامل مضافتی، ربی، هلیله، زردان، پیمازو و گیاه نخل وحشی با نام علمی Nannorrhops ritchiana  (Griff ) Aitch.انجام شد. بر اساس نتایج بدست آمده، بیشترین درصد مرگ و میر لاروی در رقم زردان و گیاه نخل وحشی و کمترین آن در مضافتی و هلیله بوده و حداکثر تلفات شفیرگی در نخل وحشی به ثبت رسید. حداکثر و حداقل درصد ظهور حشرات کامل به ترتیب در مضافتی و نخل وحشی مشاهده شد. همچنین طولانی ترین دوره رشد و نمو سرخرطومی حنایی در رقم زردان و کوتاهترین آن در ارقام هلیله و مضافتی بود . بیشترین میزان تخم ریزی روزانه در مضافتی و کمترین آن در زردان مشاهده گردید.جهت بررسی علل ترجیح غذایی، بافت آوندی اراقم مختلف تجزیه و مقادیر وزن خشک، فیبر خام، قند و چربی کل و 12 عنصر غذایی اندازه گیری شد. تجزیه و تحلیل به روش رگرسیون گام به گام نشان داد که اثرات متقابل بین ترکیبات غذایی مختلف روی عوامل رشد و نموی سرخرطومی حنایی خرما تاثیر می گذارد و در بین ترکیبات غذایی فوق، نقش افزایش قند میزان تلفات آفت کاهش و درصد ظهور حشرات کامل و نیز میزان تخم ریزی روزانه افزایش می یابد. در حالی که افزایش کلسیم موجب کاهش رشد حشره و افزایش تلفات آن و در نتیجه منجر به مهار کردن رشد و نمو آفت می شود.

شپشه گندم Sitophilus granarius L. یکی از آفات همه جایی (Cosmopolite) می باشد که از دانه های غلات خصوصا گندم تغذیه کرده و خسارت سنگینی ببار می آورد. مهمترین خسارت این حشره مربوط به دوره لاروی آن می باشد، حشرات ماده فقط داخل دانه های غلات تخم گذاری می کنند. این حشره مراحل لاروی و شفیرگی خود را در داخل دانه می گذراند. در این بررسی ها نسبت جنسیت، تعداد کل جمعیت نسل F1 و طول دوره رشد شپشه گندم در چهار تکرار برای هر آزمایش نسبت به 14 رقم گندم گواهی شده ایران طی دو سال در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج حاصل از این بررسی ها پس از محاسبات آماری نشان می دهد که نسبت جنسیت حشره در تمام تیمارها تقریبا مساوی بوده و تفاوت معنی داری نداشته است. بیشترین جمعیت حشره (نسل (F1 در رقم های اروند، نوید و M-70-12 بدست آمد و کمترین آن در فلات، گلستان، هیرمند و همچنین کمترین میزان بقا )طول دوره رشد) از مرحله لاروی تا ظهور حشره کامل در ارقام اروند خزر 1 و M-70-12 و بیشترین آن در رقم های هیرمند، قدس و فلات دیده شد.

بیماری پوسیدگی خشک فوزاریومی غده سیب زمینی در انبار، یکی از بیماری های مهم قارچی است که در کشور خسارت زیادی به غده های سیب زمینی وارد می سازد. در سال 1375، حساسیت 16 رقم سیب زمینی به نام های الوا (Oleva)، بارکا (Baraka) کوزیما(Cosima) ، کیزر(Caesar) ، کوریگان (Korrigane)، اریگو(Erigo) ، آیدا(Aida) ، اطلس(Atlas) ، ملیسا (Melissa)، اریجک (Marjke)، تیوا(Tiva) ، ساتورنا (Saturna)، دزیره (Desiree)، آریان (Ariane)، فلوا (Flova) و فرگیت (Fregate) نسبت به سه گونه قارچ F. solani, Fusarium sambucinum  و F. oxysporum در آزمایشگاه بررسی شد. میانگین های شاخص آلودگی ارقام مورد مطالعه به گونه های مختلف فوزاریوم با یکدیگر اختلاف معنی داری داشتند. ارقام مورد آزمایش به ترتیب بیشترین و کمترین حساسیت را به F. sambucinum و  F.oxysporumدارا بودند. تحمل ارقام مورد مطالعه نسبت به دو گونه F.solani  و F.oxysporum مستقل نبود. رقم ساتورنا نسبت به هر سه گونه قارچ از تحمل بیشتری نسبت به سایر ارقام برخوردار بود.

در طول یک سال، 76 نمونه خاک از جنگل ها و مزارع استان کرمانشاه جمع آوری گردید (1376- 1375) .59 جدایه شبیه Bacillus thuringiensis به روش اوهبا و آیزاوا جداسازی شد که از میان آنها فقط یک جدایه B. thuringiensis تشخیص داده شد. لازم به ذکر است که هیچ یک از جنگل ها و مزارع مذکور بوسیله  B. Thuringiensis اسپور پاشی نشده بودند.جدایه مذکور با دو جدایه بومی دیگر و با سروتایپ کورستاکی به روش زیست سنجی روی لارو سن سوم شب پره هندی Plodia interpuctella مقایسه شدند. نتایج تجزیه و تحلیل های انجام یافته حاکی از آن است که جدایه های بومی پتانسیل بیماری زایی بیشتری روی لاروهای شب پره هندی نسبت به واریته کورستاکی دارند.