معرفت فلسفی
سال:1387 | دوره:6 | شماره:2 (پیاپی 22) |تعداد مقالات:8

تاکنون، در باب حدوث یا قدم نفس، دست کم هفت نظریه مختلف را از قول دانشمندان گوناگون نقل کرده اند. اما اکثر فلاسفه به ویژه فلاسفه مسلمان، به رغم اختلاف در نحوه حدوث نفس، درباره اصل «حدوث نفس و عدم تقدم آن بر بدن» اتفاق نظر داشته اند. ابن سینا و پیروان او نفس را روحانیه الحدوث و روحانیه البقا می دانند؛ در حالی که پیروان حکمت متعالیه نفس را در ابتدای پیدایش جسمانی، و در ادامه زندگی روحانی دانسته اند.از کلمات ابن سینا به ویژه در شفا، دست کم دو دلیل برای نظریه «حدوث نفس همراه بدن و عدم تقدم آن بر بدن» به دست می آید. ملاصدرا نیز سه دلیل از طرفداران «قدم نفس» را نقل و نقد می کند و بیش از ده دلیل را به نفع «حدوث نفس و عدم تقدم آن بر بدن» می آورد؛ وی پاره ای از آنها را می پذیرد و انتقادات دیگران و ایرادات احتمالی را دفع می نماید. بی تردید، بسیاری از ادله نقلی، ظهور در «حدوث نفس پیش از بدن» دارند. در این مقاله، با نقد ادله فلاسفه بر «حدوث نفس همراه یا پس از بدن»، تعارض ادعایی میان عقل و ظاهر نقل را رفع کرده ایم.

فیلسوفان مکتب شیراز، که پس از خواجه نصیرالدین طوسی و پیش از میرداماد می زیسته اند، در اندیشه ها و نوآوری های ملاصدرا و حکمت متعالیه او نقش بسزایی داشته اند؛ ولی هنوز آثارشان ناشناخته مانده است. در این مقاله، همراه با مراجعه مستقیم به نسخ خطی موجود از آثار فیلسوفان مکتب شیراز (صدرالدین دشتکی، غیاث الدین دشتکی، و جلال الدین دوانی)، به نقد و بررسی یکی از بحث هایی پرداخته می شود که ملاصدرا در آن نوآوری خاصی داشته است: بحث «وجود ذهنی». در مناظرات دشتکی با دوانی، نکات بسیار ارزشمندی درباره این موضوع به چشم می خورد که به راه حل نهایی ملاصدرا کمک شایانی نموده است.

«نظام احسن» یکی از مباحث مهم فلسفی است که در اندیشه فلاسفه اسلامی، به طور عام، و در دستگاه فلسفی ملاصدرا، به طور خاص، جایگاه ویژه ای دارد. فلاسفه و دیگر دانشمندان همیشه این سوال را در ذهن داشته اند که آیا نظام جهان موجود بهترین نظام است یا خیر؟ در آغاز، این طور به نظر می رسد که جهان عاری از هر گونه نقص و شر، همانا بهترین نظام است؛ از این رو، این سوال مطرح می شود که چرا جهان حاضر چنین نیست؟از طرف دیگر با پیشرفت علوم، و طرح نظریه های گوناگون، هر روز پدیده ای از رازهای طبیعت برداشته می شود و معلوم می گردد که نظام جهان، از نظر علوم، بسیار پیچیده و دقیق است. بنابراین، از یک سو، دانشمندان خویش را با نظامی برتر رویارو می بینند و از سوی دیگر، وجود شرور و نقایص شبهه برتر نبودن نظام جان را به ذهن می رساند. اما فلاسفه با اثبات نظام احسن، و طرح مباحث مختلف در زمینه آن، این تعارض ظاهری را برطرف کرده اند.ملاصدرا بر پایه نظام فلسفی خود – حکمت متعالیه – جهان هستی را برآمده از نظام ربانی دانسته که در این صورت، دارای بهترین شکل ممکن است. در این مقاله، با توجه به جامع ترین کتاب فلسفی ملاصدرا – که همان «اسفار اربعه» باشد – به بررسی دیدگاه او در این باره می پردازیم.

پرسش اصلی ما در این پژوهش این است که: «آیا وجود جهان خارج جسمانی اثبات پذیر است؟» نویسنده ابتدا تلاش کرده است، با بررسی متون و منابع فلسفه اسلامی، گزارشی اجمالی از دیدگاه فیلسوفان مسلمان درباره «اثبات جهان خارج جسمانی» ارایه کند؛ در این گزارش، به دیدگاه فارابی، ابن سینا، بهمنیار، شیخ اشراق، و محقق طوسی اشاره شده است. نویسنده سپس، با تمرکز بر دیدگاه صدرالمتالهین در این باره، به بررسی ابعاد گوناگون این دیدگاه پرداخته است. این پژوهش با روش تحلیلی – عقلی انجام شده است. بر پایه این روش، همه مقدماتی که در شکل گیری دیدگاه صدرالمتالهین نقش داشته – خواه مقدمات نمایان و خواه مقدمات پنهان – به طور صریح در مقاله ذکر شده اند.

این مقاله با قبول موجودات جهان به عنوان موجودات عینی و واقعی و با قبول اینکه اشیا در فردیت خویش دارای تشخص و تعین هستند و به عنوان اموری خارجی قلمداد می شوند، و همچنین با قبول اینکه آنچه ما ادراک می کنیم همانی است که در خارج وجود دارد، به تبیین مراحل ادراک و ایجاد علم می پردازد. این مقاله شناخت واقعیت را متشکل از پنج مرحله می داند که دو مرحله اول آن فارغ از هرگونه توصیف شناخت شناسی (معرفت) است و مقدم بر تلاش ذهن برای استخدام کلمات و صفات برای توصیف ویژگی های نوعی واقعیات است. در واقع، آن چیزی که در اولین برخوردهای انسان با جهان مطرح می شود صرف موجودیت شی (پدیده) و این همانی آنچه با علم حضوری ادراک شده با واقعیت خارجی است. حضور اولیه موجودات خارجی در نزد نفس، همانند زمانی است که انسان هنوز زبانی را جز زبان اشاره نیاموخته است؛ ولی قطعا واقعیت خارجی را می شناسد. در مرحله بعد، نام گذاری و سپس طبقه بندی برای سهولت بازیابی مطرح می شود. زبان و منطق، در این مرحله جای می گیرند.

این مقاله به بررسی تاثیر تلاقی پراگماتیسم و پست مدرنیسم در شکل گیری نئوپراگماتیسم ریچارد رورتی می پردازد. اصالت طبیعت، داروینیسم، و ابزارانگاری از جمله مبانی پراگماتیسم کلاسیک شمرده می شوند که در شکل گیری نئوپراگماتیسم رورتی اثرگذار هستند. دیویی و جیمز از معروف ترین شخصیت هایی به شمار می روند که رورتی از آنها تاثیر پذیرفته است. علاوه بر پراگماتیسم، پست مدرنیسم نیز در اندیشه رورتی جایگاه خاصی دارد و از جمله مبانی ای که در تکوین فلسفه وی موثر هستند می توان به مرگ سوژه، عقل ستیزی، و انکار حقیقت اشاره کرد. در این میان، رورتی با بسیاری از اندیشه های فیلسوفان پست مدرن همچون دریدا، ویتگنشتاین دوم، و لیوتار در زمینه نقد مدرنیته همداستان است.

هرگونه موضع گیری درباره ماهیت و معنای صدق بر حوزه های مختلف معرفتی، از جمله عرصه دین و الهیات، تاثیر خواهد گذاشت. «الهیات پست لیبرال» یکی از رویکردهای نوظهوری به شمار می رود که در دوران پست مدرنیسم شکل گرفته است. این نوع از الهیات، در مقابل دو رویکرد سنتی و رویکرد لیبرال، مدعی شیوه سومی در الهیات است و مبانی و اصول مبناگرایان و تجربه گرایان را در بوته نقد قرار می دهد و ادعاهای تازه ای را، برای تبیین وحدت گرایی کلیسایی، مطرح می سازد. جورج لیندبک مهم ترین شخصیت الهیات پست لیبرال بوده که با تالیف کتاب «ماهیت آموزه»، نقش مهمی در تبیین و تبلیغ این نگرش الهیاتی داشته است. نگرش درون سیستمی و مقولی به صدق، یکی از راهبردهای لیندبک برای رسیدن به اغراض وحدت گرایانه بوده که موضوع نوشتار حاضر است. در این مقاله، پس از تبیین کامل نگرش لیندبک در باب صدق، به تحلیل و بررسی این نظریه معرفت شناختی خواهیم پرداخت.