معرفت فلسفی
سال:1392 | دوره:10 | شماره:3 (پیاپی 39) |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:علامه طباطبائی در اصول فلسفه و روش رئالیسم، برای نشان دادن ارزش ادراکات و خارج نمایی مفاهیم کلی کوشیده است تا آنها را از طریق ادراک حسی مربوط به واقعیت های عینی نشان دهد و ا زاین رو تحلیلی از ادراک حسی به دست داده است. در نظر او ادراک حسی حاصل تاثیر محسوس عینی بر اندام قوه حسی و تشکیل پدیده ای مادی در آن است. این پدیده مادی معلوم به علم حضوری است و سبب حصول صورت حسی در حاس و شکل گیری ادراک حسی است؛ اما او در بدایه الحکمه و نهایه الحکمه تاثیر محسوس بر اندام حسی و فعل و انفعالات مادی به وجود آمده در آن را علت معده حضور صورت های حسی و خیالی نزد نفس دانسته است. صور حسی و خیالی، صورت های قائم به ذات اند که نفس به آنها علم حضوری دارد و با اعتبار خاصی درباره آنها و مقایسه با محسوسات خارجی که منشا آثار خارجی اند، از آنها علم حصولی می سازند. نظریات او در این کتاب ها با هم یکسان نیستند و تا اندازه ای ناسازگارند. با توجه به اینکه کتاب های بدایه الحکمه و نهایه الحکمه آثار نهایی علامه طباطبائی هستند، نظریه نهایی او را باید نظریه ای دانست که در این کتاب ها ارائه شده است؛ یعنی ادراک حسی اعتبار خاصی است که ذهن نسبت به صورت مجرد مثالی معلوم به علم حضوری اعمال می کند.   چکیده عربی:حاول العلامة الطباطبائی فی کتابه اصول الفلسفة و المنهج الواقعی و من أجل تبیین قیمة الإدراکات و تعیین المفاهیم الکلیة، حاول فی إظهار هذه المفاهیم عن طریق الإدراک الحسی المتعلق بالواقعیات العینیة و لهذا اعطی تحلیلا عن الإدراک الحسی. إن الإدراک الحسی فی رأیه هو تنیجة تأثیر المحسوس العینی علی العضو الحاس و ایجاد ظاهرة مادیة فیه. و هذه الظاهرة المادیة معلومة بالعلم الحضوری و هی العلة فی حصول صورة حسیة فی الحاس و تکوین إدراک حسی. لکنه یری فی کتابیه بدایة الحکمة و نهایة الحکمة أن تأثیر المحسوس علی الحواس و ظهور التفاعلات المادیة فیه، علة معدة لحضور الصور الحسیة و الخیالیة عند النفس. الصور الحسیة و الخیالیة هی الصور القائمة بالذات المعلومة لدی النفس بالعلم الحضوری. و یمکن ادراکها بالعلم الحصولی بإعتبار خاص و ذالک بعد قیاسها بالمحسوسات الخارجیة التی تکون منشاء للآثار الخارجیة.إن رؤی العلامة فی هذه الکتب غیر متناسقة بل هی متناقضة الی حد ما. و بما أن بدایة الحکمة و نهایة الحکمة تعد من آخر ما ألفه (ره) فإن الرأی الوارد فیهما یعتبر الرأی النهائی له. أی أن الإدراک الحسی إعتبار خاص یعتبره الذهن بالنسبة الی الصور المثالیة المجردة المعلومة بالعلم الحضوری.  

چکیده فارسی:کیث لرر که سرشناس ترین مدافع کنونی انسجام گروی در توجیه است، با اشاره به معانی سه گانه شناخت در زبان انگلیسی و تعیین معنای سوم، یعنی تصدیق برخی اطلاعات به منزله معرفت موردنظر در معرفت شناسی، این تحلیل لغوی را بسنده نمی داند؛ از این رو به تحلیل فلسفی حقیقت شناخت پرداخته، برخلاف دیدگاه رایج در معرفت شناسی مغرب زمین، افزون بر سه عنصر باور، صدق و توجیه، عنصر چهارمی را با عنوان الغاناپذیری در کار می آورد. وی حقیقت صدق را علامت زدایی دانسته، به جای شرط باور نیز شرط پذیرش به هدف احراز حقیقت و اجتناب از خطا را قرار می دهد. سپس مقصود از توجیه را داشتن دلیل و شواهد کافی برای پذیرش اعلام می کند و سرانجام برای فرار از اشکال مشهور گتیه، شرط الغاناپذیری را به مولفه های سه گانه شناخت می افزاید. به اعتقاد نگارنده، عناصر چهارگانه تحلیل لرر اشکالاتی دارند، از جمله اینکه تفسیر صدق به علامت زدایی ناتمام است. در شرط پذیرش نیز میان تصدیق قلبی و تصدیق ذهنی خلط شده است. در شرط توجیه نیز ابهاماتی در کلام لرر می توان یافت.   چکیده عربی:کیث لرر، و الذی یعد ابرز المدافعین من المیل الی الإنسجام فی التبریر فی الوقت الحاضر، بعد الإشارة الی معانی الثلاثة للمعرفة فی اللغة الإنجلیزیة و اختیار المعنی الثالث، أی تصدیق بعض المعلومات بإعتبارها هی المعرفة المطلوبة فی نظریة المعرفة، لا یری هذا التعریف اللغوی کاملا. و لهذا قام بتفسیر فلسفی لحقیقة المعرفة و خلافا للرأی السائد فی نظریة المعرفة الغربیة یری رفض الإلغاء عنصرا بجانب العناصر الثلاثة أی الإعتقاد، الصدق و التبریر. انه لایری حقیقة الصدق الا إزالة العلامات و یضع شرط القبول بدلا من شرط الإعتقاد بغیة الحصول علی الحقیقة و الإجتناب من الخطاء. ثم یؤکد علی أن المقصود من التبریر هو امتلاک ادلة و شواهد کافیة للحصول علی القبول. و اخیرا یضیف شرط رفض الإلغاء الی العناصر الثلاثة للمعرفة من أجل الهروب من اشکالیة غتیه المعروفة. فی اعتقاد الکاتب توجد هنالک اشکالیات فی عناصر لرر الأربعة، منها أن تفسیر الصدق بإزالة العلامات لیس بکامل و أن فی شرط القبول یوجد خلط بین التصدیق القلبی و التصدیق الذهنی و أن فی شرط التبریر نری غموض فی کلامه.

چکیده فارسی:مساله اعتباریات از مسائل مهم در قلمرو مباحث فلسفه های مضاف به ویژه فلسفه حق، فلسفه سیاست، فلسفه حقوق و فلسفه اخلاق است. حقیقت اعتبار و امور اعتباری، تمییز میان معانی گوناگون آن و نیز رابطه میان اعتبار و انشا، اعتبار و تنزیل، انواع اعتباریات، اعتباریات و واقعیت و همچنین مساله صدق و کذب در اعتباریات، از مهم ترین مباحثی اند که در بحث اعتباریات باید بدانها پرداخت. اندیشمندان بسیاری به مسائل یادشده پرداختند و مباحث ارزشمندی را ارائه داده اند؛ اما دو تن از متفکران برجسته مسلمان، یعنی مرحوم اصفهانی و علامه طباطبائی، دقیق ترین مباحث را در این حوزه مطرح کرده اند. در این نوشتار دیدگاه مرحوم محمدحسین غروی اصفهانی را درباره مساله اعتباریات توضیح داده ایم.   چکیده عربی:تعتبر مسئلة الإعتباریات من أهم المسائل فی دائرة المباحث الفلسفة المضافة و خاصة فی فلسفة الحق، فلسفة السیاسیة، فلسفة الحقوق و فلسفة الأخلاق. من أهم المباحث التی ینبغی مناغشتها فی ضمن مسئلة الإعتباریات هی حقیقة الأعتبار و الامور الإعتباریة، التمییز بین معانیها المختلفة، العلاقة بین الإعتبار و الإنشاء، و الإعتبار و التنزیل، انواع الإعتباریات، الإعتباریات و الواقع و کذالک مسئلة الصدق و الکذب فی الإعتباریات. تطرق الکثیر من العلماء الی هذه المباحث و عرضوا آراء قیمة فیها. فی هذه الورقة نبین رأی المرحوم محمدحسین الغروی الأصفهانی فی مسئلة الإعتباریات.

چکیده فارسی:محقق دوانی «موجود بودن» به معنای «تحقق عینی داشتن» را منحصر در ذات حضرت حق تعالی، و ماسوی اله را منسوب به حق می داند و با این حساب، مجعول در نظر وی ماهیت است. ملاصدرا مبنا و بنای او را نقد کرده است. با این همه به نظر می رسد نظریه محقق دوانی با نظریه نهایی ملاصدرا در باب توحید حق یکی است و مطالب محقق دوانی پذیرای تفسیر صحیح است؛ زیرا با قبول وحدت شخصی وجود، جعل به وجود تعلق نمی گیرد، بلکه ماهیات ظهور می یابند و ماسوی اله ظهورات حق تعالی هستند و همه منسوب به حضرت حق اند و اصالت ماهیت یعنی مجعول ماهیت است، نه اینکه ماهیات تحقق عینی خارجی دارند در کنار وجود حق.   چکیده عربی:یری المحقق الدوانی أن «الوجود» یختص بذات الله تعالی و ماسواه ینسب الیه و علی هذا فإن «المجعول» فی رأیه «الماهیة». قام ملاصدرا بمناقشة مبناه و بناه. و مع ذالک فإنه یبدوا أن نظریة المحقق الدوانی فی باب التوحید تتحد مع نظریة ملاصدرا النهائیة و یمکن تفسیر نظریة المحقق تفسیرا صحیحا، لأنه مع الإقرار بالوحدة الشخصیة للوجود لا یتعلق الجعل بالوجود بل تظهر الماهیات، و ماسوی الله لیس الا ظهورات الحق تعالی و منسوبة الیة. و معنی اصالة الماهیة یعنی مجعول الماهیة لا أن للماهیات تحقق عینی فی الخارج بموازات وجود الحق تعالی.

چکیده فارسی:استکمال نفس از دیدگاه دین و فلسفه امری پذیرفته شده است. آنچه در این میان بحث انگیز است، چگونگی استکمال نفس مجرد است. در فلسفه، علم و عمل را از عوامل استکمال نفس می شمارند؛ اما پرسش این است که این دو چگونه به استکمال نفس می انجامند. افزون بر این آیا استکمال نفس پس از مرگ نیز ادامه می یابد؟ و اگر آری چگونه؟ این مقاله در پی تبیین فرایند استکمال نفس از دیدگاه ملاصدرا و پاسخ به پرسش های پیش گفته است. در این مقاله برای پاسخ به این پرسش ها ربط و نسبت صور معقول با نفس و نیز کیفیت ارتباط نفس با عقل فعال بررسی شده است. ملاصدرا در نحوه استکمال نفوس پس از مرگ، چگونگی استکمال اقسام نفوس را بررسی کرده است.   چکیده عربی:إن مسئلة استکمال النفس مسئلة مقبولة فی الدین و الفلسفة. لکن المثیر للجدل هنا، کیفیة استکمال النفس المجردة. إن العلم و العمل یعدان من عوامل إستکمال النفس فی الفلسفة لکن السؤال الذی یطرح نفسه هنا أن ماهی کیفیة التاثیر لهذین العاملین فی عملیة استکمال النفس؟ أضف الی ذالک السوال عن استمرار هذه العملیة بعد الموت؟ و کیفیته؟ تحاول هذه الورقة أن تبین عملیة الإستکمال النفسی من منظور ملاصدرا و الإجابة علی الأسئلة السابقة. من أجل الوصول الی الأجوبة قمنا بالتحقیق فی علاقة الصور المعقولة بالنفس و نسبتهما و کیفیة علاقة النفس بالعقل الناشط. إن ملاصدرا و فی مسئلة إستکمال النفس قام بدراسة کیفیة الإستکمال فی انواع النفوس.

چکیده فارسی:در این مقاله نخست به تعریف اومانیسم پرداخته و علت پراکندگی و تنوع در تعریف اومانیسم را روشن ساخته ایم. در ادامه و در توضیح تاریخچه اومانیسم جدید به سه دوره اومانیسم رنسانس، اومانیسم روشنگری و اومانیسم مدرن اشاره و ویژگی های هریک را بیان کرده ایم. انواع اومانیسم یعنی اومانسیم دینی و اومانیسم سکولار از دیگر مباحثی است که به آن پرداخته ایم و در ادامه اصول اومانیسم همچون طبیعت گرایی، منبع ارزش بودن انسان ها، آزادی انسان، خردگرایی و مدارا را تبیین، و سرانجام بعضی از نقدهای وارد بر اومانیسم را مطرح ساخته ایم.   چکیده عربی:قمنا فی بدایة هذه الورقة بتعریف الإنسانیة و بینا سر الاختلاف و التنوع فی تعاریفها. و فی سیاق المرور علی تاریخ الإنسانیة الحدیثة أشرنا الی دوراتها الثلاثة، الإنسانیة فی عصر النهضة، الإنسانیة التنویریة و الإنسانیة الحدیثة و بینا ممیزات کل منها. و من جملة القضایا التی تناولناها هی الإنسانیة الدینیة و الإنسانیة العلمانیة و کذالک مبادی‏ء الإنسانیة کالمذهب الطبیعی، مبدی‏ء النظر الی الإنسان کمخلوق ذی قیمة، حریة الإنسان، العقلانیة و التسامح. و فی النهایة أشرنا الی النقاد الواردة علی الإنسانیة.

چکیده فارسی:یکی از پرسش های ذیل مساله جهان های ممکن آن است که آیا یک فرد در بیش از یک جهان وجود دارد؟ گروهی مانند دیوید لویس وجود فرد در بیش از یک جهان ممکن را انکار کرده و در مقابل گروه دیگری مانند آلوین پلنتینگا به افراد بین جهانی قایل شده اند. در این مقاله ابتدا رویکرد لویس مبنی بر انکار فرد بین جهانی طرح و نظریه همتا به مثابه نظریه بدیل تشریح می شود. بر اساس نظریه همتا گرچه هر فرد تنها در یک جهان ممکن وجود دارد، در سایر جهان های ممکن دارای همتاست. در مقابل بر اساس نظریه پلنتینگا هر فرد می تواند در بیش از یک جهان ممکن وجود داشته باشد؛ بنابراین سخن پلنتینگا مستلزم آن است که یک فرد باید دارای صفاتی ذاتی باشد تا منجر به تمایز او در هر جهان شود. در بخش آخر مقاله نشان داده می شود که مساله ذات فردی قابل بازگشت به مساله تشخص در نزد فیلسوفان مسلمان است و از آنجاکه در تحلیل نهایی تشخص جز به وجود نیست، انگاره ذات فردی که مبتنی بر تخصیص کلی به کلی است پذیرفتنی نخواهد بود.   چکیده عربی:من جملة التسائلات التی تطرح نفسها فی مسئلة الاکوان الممکنة هی أن الشخص الواحد هل یمکن ان یتواجد فی اکثر من کون؟ انکرها البعض کدیفید لوئیس و إعتقد الآخر کآلوین بلنتینغا. قمنا فی بدایة هذه الورقة بعرض موقف لوئیس و إنکاره لوجود شخص بین الأکوان و شرحنا نظریة النظیر کنظریة بدیلة و التی علی أساسها لکل شخص حیات واحدة فی کون من الأکوان الممکنة لکنه یمکن أن یکون له نظیر فی أکوان ممکنة أخری. لکن بلنتینغا یری فی المقابل، إمکان تواجد شخص واحد فی أکوان ممکنة متعددة و علی هذا الأساس یلزم لشخص واحد أن یمتلک صفات ذاتیة تمیزه فی کل کون. و فی الختام بینا إمکان رجوع مسئلة الذات الشخصیة إلی مسئلة التشخص عند الفلاسفة المسلمین و بما أن التشخص فی التحلیل النهائی لیس الا بالوجود فإن فکرة الذات الشخصیة و التی تبتنی علی تخصیص الکلی بالکلی لم تعد مقبولة.