مطالعات انقلاب اسلامی
سال:1387 | دوره:4 | شماره:13 |تعداد مقالات:8

نویسنده در این مقاله به بررسی فعالیت های اقتصادی رضا خان پرداخته و معتقد است اگر چه این فعالیت ها در ظاهر شکل اقتصادی داشته، ولی در حقیقت، یک سری اقدامات سیاسی در زمینه تامین منافع دولت استعمارگر انگلیس، بوده است. اثبات این ادعا و رد نظریه های خوش بینانه به اقدامات رضاخان با دلایلی چند، از جمله توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی کشور، توجه به انگیزه ها و منافع دولت انگلیس و نیز با در نظر گرفتن نخستین گام وی؛ یعنی توسعه مراکز نظامی و انتظامی، ممکن خواهد بود.نویسنده در این مقاله، در صدد است نشان دهد فعالیت های اقتصادی رضاخان، افزون بر اینکه به وابستگی کشور در بخش اقتصاد و تمرکز بخش های اقتصادی در بدنه دولت انجامید، موجب شد زمینه متبوعیت بخش سیاسی و تابعیت بخش اقتصادی نیز فراهم آید.

موافقت ایران با قطعنامه 598، از سوی برخی کشورها و جریانات سیاسی مخالف انقلاب اسلامی، به عنوان تزلزل در اعتقادات رهبران سیاسی نظام و فروکش کردن آرمان های انقلاب تلقی شد، به گونه ای که این ادعا در تریبون های مختلف تکرار می شد. صدور نامه امام به گورباچف، تنها پنج ماه پس از پذیرش قطعنامه 598، فضای سیاسی داخلی و بین المللی را به کلی دگرگون ساخت. به دلیل جایگاه انقلاب اسلامی و امام در بین مسلمانان جهان از یک سو و وقوع تحولات اساسی به وسیله گورباچف در شوروی سابق از سوی دیگر، این نامه و محتوای آن، توجه همگان به ویژه ناظران روابط بین المللی را به خود جلب ساخته بود. مقاله حاضر، ضمن بازتاب شرایط زمانی صدور نامه و پرداختن به دلایل احتمالی صدور نامه و نیز اشاره به محتوای آن، می کوشد تا اصولی را از سیره سیاسی امام در رویارویی با این پدیده استنتاج کند.

در تاریخ معاصر ایران، تمرکزگرایی و تمرکززدایی، همپای توسعه نیافتگی و توسعه یافتگی سیاسی، با فراز و نشیب های کوتاه و بلندی همراه بوده است. در همین دوره، گاه به توسعه یافتگی سیاسی نزدیک و گاه از آن دور شده ایم. در دوره معاصر تاریخ ایران، تمرکزگرایی را بیشتر و تمرکززدایی را کمتر تجربه کرده ایم، ولی به رابطه میان تمرکزگرایی و توسعه نیافتگی سیاسی و تمرکززدایی و توسعه یافتگی سیاسی، توجه جدی تری شده است. از این رو، تاثیر تمرکزگرایی و تمرکززدایی در تحقق توسعه و توسعه نیافتگی سیاسی کشف نشده است. بنابراین، این پرسش مطرح می شود: چه رابطه معناداری میان تمرکزگرایی و تمرکززدایی با توسعه نیافتگی سیاسی و توسعه یافتگی سیاسی وجود دارد؟

هدف ما در این نوشتار، تحلیلی بر تحولات پس از پیروزی انقلاب اسلامی است. به این منظور، این رخدادها در پنج دوره متمایز؛ تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران، دوره دفاع مقدس، دوره سازندگی، دوره توسعه سیاسی و احیای عدالت و ارزش های اسلامی طبقه بندی شده است. در دهه نخست، تحولات مهم ایران را به اجمال بررسی کرده ایم، در دوره اصلاحات و توسعه اقتصادی، در نقد و ارزیابی تحولات کوشیدیم و در پایان، نتایج بحث بیان شده است.

در این مقاله پس از بررسی اصل ضرورت حکومت برای بشر، شیوه حکومت ولایی بحث شده، سپس با اشاره به دو تفاوت اساسی آن با دیگر حکومت ها، بیان کرده است که حکومت ولایی ریشه در ولایت مطلقه الهی دارد، به گونه ای که ریشه جدایی آن از دیگر حکومت ها از این امتیاز بزرگ سرچشمه می گیرد که باید حاکم آن منصوب از سوی خداوند باشد.تفاوت دیگر آن با دیگر حکومت ها، این است که هدف حکومت دینی و ولایی، رساندن مردم به کمال نهایی و سعادت ابدی یا به عبارتی، قرب الی الله است، ولی اهداف اساسی حکومت های دیگر، بر پایه امتیازات مادی بنا نهاده شده است.به سبب همین هدف عالی است که در نهج البلاغه با دو دیدگاه مثبت و منفی به حکومت نگریسته شده و حکومت مطلوب از غیر مطلوب ممتاز گردیده است. در این مقاله، با استناد به کلام امیرمومنان، علی (ع) در این باره، سیمای حکومت ولایی که حکومت مطلوب است روشن گردیده و در پایان، رابطه دین و حکومت هم در اصول دین و هم از جهت فقهی و فرعی تبیین شده است.

مصلحت و تکلیف، از اساسی ترین ارکان و مبانی اندیشه سیاسی امام خمینی، هم در حوزه نظری و هم در قلمرو عمل و سیره عملی ایشان است. تبیین مفهوم مصلحت و تکلیف و مناسبات آنها و تشخیص مصادیق مصلحت، تاثیر مهمی در فهم اندیشه سیاسی امام و تفسیر سیره عملی ایشان در طول سال های مبارزه دارد. در این مقاله مفهوم مصلحت از دیدگاه امام و تفاوت آن با مصلحت پراگماتیستی و مفهوم تکلیف و ابداع امام در تقسیم بندی تکالیف به قانونی و شخصی و مبانی نظری و نتایج عملی آنها آشکار شده است. در پایان به مکانیسم های تشخیص مصلحت اشاره شده است.این مقاله پاسخی است به کسانی که مصلحت گرایی امام را سیر عرفی شدن اندیشه های ایشان می دانند. در حقیقت این دیدگاه، نوعی غفلت از مبانی امام و مفهوم مصلحت در اندیشه ایشان است.

اندیشه های سیاسی، بخشی از امور انسانی هستند که تحلیل آنها در چارچوب اصول مفاهمه عرفی امکان پذیر است. از این رو، برای تحلیل اندیشه های سیاسی معاصر، به تامل مستمر در اصول مفاهمه عرفی و تلاش خاصی نیاز است که از مفهوم شناسی آغاز می شود. اندیشه هایی که در فضای انقلاب اسلامی جریان دارند، با تکیه بر این اصول مفاهمه عرفی بروز می کنند. بررسی روش شناسانه در زمینه اندیشه ها، ابعاد فراوانی دارد. نوشتار حاضر، به دنبال پاسخ به این پرسش هاست:1. چه قوانینی را می توان به عنوان قوانین مفاهمه عرفی، به عنوان راه ارتباط یک اندیشه ورز و مخاطبان بازشناخت؟2. در فرایند فهم و تحلیل محتوای اندیشه ها، به چه اصول مفهوم شناسانه ای به عنوان عناصر اصلی در تعامل اندیشه ای میان اندیشه پردازان و مخاطبان آنها، باید توجه شود؟ این مقاله، در زمینه مفهوم شناسی، نگاهی ویژه به هسته مرکزی معنا دارد که آن را مدار تعامل با مفاهیم معرفی می کند. همچنین، شرکت مفاهیم در بازی معانی و پذیرش توسعه و تضییق آنها را در این بستر تفسیر می کند. از دیگر سوی، کیفیت مقوله انتقال معانی را به بستر معنایی وابسته می داند و میزان خودآگاهی بازیگران سیاسی و اندیشمندان سیاسی را در تعامل با مفاهیم دارای نقش محوری می داند.