مطالعات انقلاب اسلامی
سال:1397 | دوره:15 | شماره:53 |تعداد مقالات:11

چکیده فارسی: تحلیل گران انقلاب اسلامی بر اساس نظریه ها و رویکردهای مختلف، تاکنون تحلیل های بسیاری را ارائه کرده اند. در این بین گروهی در تحلیل انقلاب اسلامی از نظریه اقتدار فرهمندانه «کاریزماتیک»؛ «ماکس وبر» بهره گرفته اند و بر این مبنا از امام خمینی نیز به عنوان رهبری کاریزما نام برده اند. پژوهش حاضر با هدف گونه شناسی انواع تحلیل هایی که از انقلاب اسلامی بر اساس نظریه کاریزماتیک وبر ارائه شده؛ به دنبال پاسخ به این سئوال است که «انواع تحلیل ها از انقلاب اسلامی مبتنی بر کاریزماتیک وبر چندگونه است؟ » طی تحقیق تحلیل های ارائه شده از انقلاب اسلامی بر اساس نظریه کاریزماتیک وبری بر مبنای دیدگاه شخصیت های محوری در هرگونه مورد بررسی قرارگرفته و در سه گروه انطباقی، ترمیمی و انتقادی، گونه شناسی و تبیین شده است. این پژوهش با روش ترکیبی، توصیفی تحلیلی و تفهمی ا نجام گرفته است.چکیده عربی: طرح محللو الثورة الإسلامیة حتى الآن تحلیلات کثیرة وفقاً لما جاء فی النظریات والاتجاهات المختلفة. وفی هذا السیاق انطلق البعض عند تحلیله للثورة الإسلامیة من نظریة قوة الجاذبیة الشخصیة أو الکاریزمیة التی طرحها «ماکس فیبر». وفی ضوء هذه القاعدة ذکروا اسم الإمام الخمینی بصفته قائداً یتسم بالجاذبیة. یرمی هذا البحث الى تصنیف أنواع التحلیلات التی طُرحت بشأن الثورة الإسلامیة استناداً الى نظریة الکاریزمیة لماکس فیبر؛ سعیاً وراء الإجابة عن سؤال وهو: ما عدد أنواع التحلیلات التی طُرحت بخصوص الثورة الإسلامیة وفقاً لقاعدة الکاریزمیة لفیبر؟ فی مسار تقصّی التحلیلات المطروحة حول الثورة الإسلامیة على أساس نظریة الکاریزمیة لفیبر، جرى النظر فیها وفقاً لمبدأ رأی الشخصیات المحوریة فی کلّ نوع، وجرى تصنیفها وتبیینها فی ثلاثة مجموعات: تطابقیة، واصلاحیة، ونقدیة. أُجری هذا البحث بطریقة مزجیة ووصفیة وتحلیلیة واستیعابیة.

چکیده فارسی: انقلاب اسلامی با هویتی دینی، مبتنی بر اهداف و برنامه های فرا مرزی و قومی، ایده صدور انقلاب اسلامی را از همان ابتدای پیروزی انقلاب در برداشت. یکی از نمونه ها برای صدور انقلاب اسلامی، شیعیان هند است که علی رغم داشتن پیشینه علمی و فرهنگی، امروزه در نظام سیاسی و اجتماعی هند جایگاه شایسته ای ندارند. این نوشتار در صدد پاسخ به این پرسش است که عوامل تأثیرگذاری انقلاب اسلامی بر شیعیان هند و در برخی موارد ناکامی های این مؤلفه ها چیست؟ برای پاسخ به این پرسش، بر اساس مؤلفه های نظریه پخش به عنوان چارچوب نظری، مهم ترین علل تأثیر انقلاب ایران بر شیعیان هند در پیشینه روابط سیاسی و فرهنگی و تشابهات سیاسی و فرهنگی شیعیان هند با ایران بررسی شده است. در مقابل مهم ترین موانع تأثیر، عبارتند از تأخر فرهنگی اجتماعی حوزه های علمیه، ضعف خودباوری، سطحی بودن شخصیت دینی و خلأ رهبری دینی. در پایان نیز راهبردهای تاثیر انقلاب بر شیعیان هند در قالب بیان «ایجاد و ارتقای خودآگاهی دینی» و «ایجاد جامعه خودبنیاد» بیان می شود. چکیده عربی: کانت الثورة الإسلامیة منذ بدایة انتصارها ذات هویة دینیة، قائمة على أهداف وخطط تتخطى الحدود الجغرافیة والقومیة، وتحمل فکرة تصدیر الثورة الإسلامیة. أحد النماذج التی تنطبق علیها فکرة تصدیر الثورة الإسلامیة، شیعة الهند. فعلى الرغم مما لهذه الفئة (شیعة الهند) من خلفیة علمیة وثقافیة، غیر أنهم لا یحظون الیوم بالمکانة اللائقة بهم فی اطار النظام السیاسی والإجتماعی للهند. یرمی هذا البحث الى الإجابة عن هذا السؤال: ما هی عوامل تأثیر الثورة الإسلامیة على شیعة الهند؟ وما هو سبب إخفاقات بعض هذه المکوّنات؟ للإجابة عن هذا السؤال أُخذت مکوّنات نظریة الإنتشار کأساس لإطار نظری، والإنطلاق منها لغرض دراسة أهم أسباب تأثیر الثورة فی ایران على شیعة الهند على خلفیة الوشائج السیاسیة والثقافیة، وأوجه الشَبهٍ السیاسی والثقافی بین شیعة الهند وایران. وفی مقابل ذلک تمّ الکشف عن أهم الموانع التی تحول دون حصول هذا التأثیر، وهی عبارة عن: تخلّف الحوزات العلمیة ثقافی واجتماعیاً، وضعف الثقة بالنفس، وسطحیة الشخصیة الدینیة، وفراغ موقع القیادة الدینیة. وفی الختام یعرض البحث استراتیجیات تأثیر الثورة على شیعة الهند فی قالب بیان «ایجاد الوعی الدینی والنهوض بمستواه» و«ایجاد مجتمع ذاتی البناء».

چکیده فارسی: استقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران منجر به ایجاد اتحادی منحصر به فرد با حزب الله لبنان بر اساس منافع و ملاحظات اعتقادی و استراتژیکی گردید. بر این اساس سؤال اصلی این پژوهش مبتنی بر این است که اتحاد استراتژیک جمهوری اسلامی ایران با حزب الله لبنان چه تأثیری بر منافع استراتژیکی جمهوری اسلامی گذاشته است؟ مفروض اصلی پژوهش حاکی از این است که اتحاد جمهوری اسلامی با حزب الله منجر به تأمین منافع استراتژیک ایران در ابعاد سیاسی، نظامی و امنیتی شده است. بررسی مسئله با استفاده از نظریه های اتحاد و ائتلاف از منظر نوواقع گرایی تهاجمی و تدافعی، نشان دهنده ماهیت تؤامان تهاجمی و تدافعی این اتحاد است؛ منافع استراتژیک حاصل از آن نیز عبارتند از: بیشینه سازی قدرت و امنیت، افزایش عمق استراتژیک و قدرت بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران، مقابله با هژمونی اسرائیل و آمریکا در خاورمیانه، کاهش ضریب امنیت ملی اسرائیل، حفظ محور مقاومت و گسترش شبکه متحدان. چکیده عربی:أدى قیام نظام الجمهوریة الإسلامیة فی ایران الى ایجاد اتحاد فرید من نوعه مع حزب الله اللبنانی على أساس المصالح والدوافع العقائدیة والاستراتیجیة. وفی ضوء جاء السؤال الأساسی لهذا البحث على النحو التالی: ما هو التأثیر الذی أوجده الاتحاد الاستراتیجی للجمهوریة الإسلامیة فی ایران مع حزب الله اللبنانی، على المصالح الاستراتیجیة للجمهوریة الإسلامیة؟ یدلّ المفروض الأساسی لهذا البحث على أن اتحاد الجمهوریة الإسلامیة مع حزب الله قد أفضى الى ضمان المصالح الاستراتیجیة لایران فی السیاسیة، والعسکریة، والأمنیة. الذی یتضح من خلال قراءة هذه القضیة فی ضوء ما تفید به نظریات الاتحاد والائتلاف من زاویة الرؤیة الواقعیة الهجومیة والدفاعیة، على الطبیعة التی تقترن فیها الحالتین الهجومیة والدفاعیة لهذا الاتحاد؛ والمصالح الاستراتیجیة الناتجة عنه، عبارة عما یلی: بناء أقصى ما یمکن من القوّة والأمن، تعزیز العمق الإستراتیجی وقوة الردع لدى الجمهوریة الإسلامیة فی ایران، ومواجهة هیمنة اسرائیل وامریکا فی الشرق الأوسط، وخفض مستوى الأمن القومی لاسرائیل، والحفاظ على محور المقاومة، وتوسیع شبکة الحلفاء.

چکیده فارسی: مردم بحرین به دنبال خیزش های عربی در سال 2011، خواستار سرنگونی رژیم آل خلیفه شدند. این قیام در جهان عرب نگاه بسیاری از بازیگران منطقه ای و بین المللی را متوجه خود ساخت. ایران از جمله کشورهایی بود که از همان ابتدا روند تحولات بحرین را دنبال نمود. جمهوری اسلامی به دلیل شاخصه مردم سالاری و انقلابی بودنش، همواره الهام بخش حرکت های مردمی در کشورهای منطقه بوده است، از این رو پس از وقوع خیزش هایی در بحرین، به شیوه ای دیپلماتیک از آنها حمایت نمود و در این راستا هرگونه سرکوب مردم را محکوم کرد. پرسش اصلی نوشتار حاضر این است که جمهوری اسلامی ایران در قبال تحولات بحرین چه رویکردی را در سیاست خارجی خود پیش گرفته است؟ یافته تحقیق نشان می دهد که نظام ایران بر پایه گفتمان انقلاب اسلامی با ابتنای بر حفظ استقلال ملت ها، در عین مخالفت با هرگونه دخالت و حضور نیروهای خارجی در بحرین در راستای هرچه مطلوب تر وضعیت شیعیان این کشور گام بر می دارد. در این تحقیق فرضیه پژوهش با بهره گیری از نظریه سازه انگاری به آزمون گذاشته می شود. چکیده عربی: فی اعقاب الثورات التی اندلعت فی البلدان العربیة، فی عام 2011م، هبّ أهالی البحرین مطالبین باسقاط نظام آل خلیفة. هذه الثورات فی العالم العربی لفتت الیها أنظار الکثیر من اللاعبین الإقلیمیین والدولیین. وکانت ایران منذ البدایة تتابع تطورات الأوضاع فی البحرین. نظراً الى الطبیعة الثوریة والدیمقراطیة للجمهوریة الإسلامیة، فقد کانت على الدوام مصدر الهام للحرکات الشعبیة فی دول المنطقة، ومن هنا فقد أخذت على عاتقها من بعد وقوع التحرکات فی البحرین، دعمها لها بالاسلوب الدبلوماسی، وأعلنت عن ادانتها لأی نوع من قمع أبناء الشعب. السؤال الأساسی الذی یثیره هذا البحث هو: ما المنهجیة التی اتبعتها الجمهوریة الإسلامیة فی ایران فی سیاستها الخارجیة ازاء تحولات البحرین؟ تُظهر معطیات هذا البحث أن نظام الجمهوریة الإسلامیة فی ایران، یسعى على أساس خطاب الثورة الإسلامیة، مع الأخذ بمبدأ احترام استقلال الشعوب، ومعارضته لأی نوع من التدخل الأجنبی وتواجد القوى الخارجیة فی البحرین، الى أن یکون وضع الشیعة فی هذا البلد فی أفضل حالة ممکنة. الفرضیة التی یذهب الیها هذا البحث توضع على محکّ الاختبار من خلال الاستعانة بنظریة البنائیة.

چکیده فارسی: اگرچه نمی توان انقلاب 2011 مصر را بر اساس تعریف آکادمیک از «انقلاب»، یک انقلاب تمام عیار دانست؛ اما تحول شکل گرفته در این کشور از منظر تغییری که می توانست در نظم منطقه ای و الگوهای رفتاری بازیگران ایجاد کند، عمیقاً قابل مطالعه است. یکی از حوزه های بررسی، رقابت جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا برای الگوسازی در مصر است. این مقاله می کوشد تا با مفاهیمی هم چون قدرت نرم، تغییر سیاسی و دیپلماسی عمومی مدلی مفهومی را برای تبیین رقابت بازیگران خارجی در کشورهای دچار تغییر سیاسی طراحی کرده و به این سوال پاسخ دهد که اساساً الگوسازی در انقلاب مصر، تا چه میزان در دستور کار ایران و آمریکا قرار داشته و اهداف، محتوا و راهبردهای چنین الگوهایی چه بوده است. نتایج حاصل شده بیان گر این است که ایران و آمریکا عمیقاً به این موضوع پرداخته بودند. چکیده عربی: الثورة التی انطلقت فی مصر فی عام 2011م. لا یمکن تسمیتها «ثورة » بالمعنى التام للکلمة وفقاً للتعریف الأکادیمی لکلمة الثورة؛ إلا أن التحول الذی حصل فی هذا البلد من حیث التغییر الذی کان بامکانه إحداث تبدّل فی النظام الاقلیمی وفی سلوک ومواقف القوى المؤثرة، جدیر بالدراسة الى حدّ بعید. ومن الجوانب الجدیرة بالبحث فی هذا المجال، التنافس الذی احتدم بین الجمهوریة الإسلامیة فی ایران والولایات المتّحدة الأمریکیة لبسط النموذج الذی یتطلع الیه فی مصر. یسعى هذا البحث من خلال طرح مفاهیم مثل القوّة الناعمة، والتغییر السیاسی والدبلوماسی العمومی، صیاغة نموذج مفهومی لتبیین التنافس بین القوى الخارجیة فی الدول التی تمرّ فی حالة تغییر سیاسی، والإجابة عن هذا السؤال: أساساً الى أی مدى ً کان السعی لبسط نموذج فی ثورة مصر، مطروحاً على جدول أعمال ایران وامریکا؟ وما هی أهداف، ومحتوى استراتیجیات مثل هذه النماذج؟ تکشف النتائج المستخلصة أن ایران وامریکا عَمِلا على هذا الموضوع الى حدّ بعید.

چکیده فارسی: قضیة الثقافة لفتت الیها اهتمام الکثیر من المنظّرین على امتداد التاریخ. من جملة الامور الأساسیة فی هذا المجال، قضیة ضرورة وکذلک امکان أو تعذّر التحکّم بالشؤون الثقافیة وادارتها، ومدى امکانیة تدخّل الدولة فی الثقافة. هنالک الرؤیة الشمولیة التی تدعو الى التحکم بالثقافة وتوحیدها، وهنالک أیضاً الرؤیة اللیبرالیة، التی تنفی امکانیة إدارة الثقافة والتحکم بها، وتقول بالنظم الذاتی لها. یتکفّل هذا البحث بتبیین مهمة إدارة الثقافة فی فکر سماحة آیة الله الخامنئی. للإجابة عن هذه الجدلیة وهذه الأسئلة، ومن بعد تبیین المفاهیم الأساسیة، یطرح هذا البحث المبادئ الوجودیة، والإنسانیة، والمعرفیة، والإجتماعیة، ویستخرج مجموعة من القواعد والاصول التی تقوم علیها. ویتمّ وفقاً لهذه القواعد والاصول، توضیح رعایة الثقافة (أو بستنة الثقافة) التی یدعو الیها آیة الله الخامنئی فی إدارة الثقافة. الاستراتیجیة التی سار علیها البحث من النوع الکیفی، وأما اسلوبه فهو اسلوب الاستنتاج التصاعدی. چکیده عربی: فرهنگ مقوله ای است که توجه بسیاری از نظریه پردازان در طول تاریخ را به خود معطوف نموده است. ازجمله مسائل کلیدی در این خصوص، مسئله ضرورت و نیز امکان یا امتناع کنترل و مدیریت فرهنگ و حدود مداخله دولت در فرهنگ می باشد. دیدگاه فراگیر و تمامیت خواه بر یکسان سازی فرهنگ و دیدگاه لیبرال، با نفی امکان مدیریت فرهنگ، قائل به نظم خودانگیخته می باشد. مقاله حاضر بر آن است تا مدیریت فرهنگ در اندیشه حضرت آیت الله خامنه ای را تبیین نماید. برای پاسخ به این سؤالات، پس از تبیین مفاهیم کلیدی، مبانی هستی شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی و جامعه شناختی مطرح و مبتنی بر آنها، اصول، استخراج می گردد. براساس مبانی و اصول، باغبانی فرهنگ که الگوی آیت الله خامنه ای در مدیریت فرهنگ است، توضیح داده می شود. راهبرد پژوهش از نوع کیفی و روش مورد استفاده، استنتاج فرارونده است.

چکیده فارسی: متعاقب ناکامی مردم ایران در نهضت مشروطیت، جهت محدودسازی و پاسخ گو نمودن قدرت پادشاهان از طریق مجلس، در بهمن 1357 انقلابی نظام ساز، پدیدار گشت و بستری جهت تحقق قوای سه گانه نظام جدید فراهم گردید. به رغم فعالیت جریانات سیاسی متعدد در ایران بعد از پیروزی انقلاب، جایگاه رکن قانون گذاری در ساختارسازی نظام جدید بسیار با اهمیت گردید. این مقاله درصدد واکاوی نقش اسلام گرایان در ایجاد و استحکام رکن تقنینی نظام برآمده از انقلاب اسلامی است. جریان اسلام گرا با استفاده از توان سازماندهی سنتی و نگاه مدرن به مشارکت سیاسی، بر اساس اندیشه های حضرت امام با تدوین آئین نامه انتخابات، ارائه لیست واحد در تهران، معرفی چهره های شاخص در سطح کشور، پذیرش مسئولیت های اساسی در مجلس اول، ارائه طرح ها و بررسی لوایح، مقابله با غیر اسلام گرایان درون مجلس و کمک به سایر ارکان، به مهم ترین کارویژه های خود در شکل گیری نخستین مجلس جامه تحقق پوشاند. در این پژوهش داده های کتابخانه ای به شیوه توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. چکیده عربی: فی أعقاب اخفاق الشعب الایرانی فی الثورة الدستوریة التی کانت ترمی الى تقیید سلطة الشاه واخضاعه لسلطة القانون عن طریق مجلس النواب، حصلت فی شهر شباط من عام 1979م ثورة هدفها ارساء اسس النظم والقانون، وتوفیر الظروف الکفیلة بتطبیق مبدأ السلطات الثلاث للنظام الجدید. على الرغم من النشاطات التی کانت تمارسها التیارات السیاسیة المتعددة الفاعلة فی ایران من بعد انتصار الثورة، أصبحت لرکن التقنین أهمیة فائقة فی بناء النظام الجدید. یکشف هذا البحث عن دَوْ ر الإسلامیین فی ایجاد وترسبخ الرکن التقنینی للنظام الذی أفرزته الثورة الإسلامیة. وهکذا فقد أقدم التیار الإسلامی، على أساس أفکار الإمام الخمینی، ومن خلال الاستعانة بالقدرات التنظیمیة التقلیدیة والنظرة الحدیثة الى المشارکة السیاسیة، أقدم على صیاغة قواعد للانتخابات، وطرح قائمة واحدة فی طهران، والتعریف بالشخصیات البارزة على مستوى ایران، وقبول المسؤولیلت الأساسیة فی الدورة الاولى لمجلس الشورى الإسلامی، وطرح مشاریع قوانین ومناقشة اللوائح المطروحة على بساط البحث، ومواجهة غیر الإسلامیین داخل المجلس، ومساعدة الأرکان الاخرى فی المجلس، کانت هذه أبرز المهام التی اضطلع بها الاسلامیون فی صیاغة أول مجلس نیابی. تناول هذا البحث البیانات المکتبیة باسلوب وصفی وتحلیلی.

چکیده فارسی: غالباً وجود جریان «اسلام هراسی» در غرب قطعی، مسلّم و غیرقابل انکار انگاشته می شود. جمعی از پژوهشگران با استناد به شواهد فراوان بر وجود چنین معضلی تأکید کرده اند. از سویی، برخی نیز مدعای اسلام هراسی را ناشی از تئوری توطئه و ساخته ذهن وهم آلود مسلمانان جهت مقابله با هرگونه نقد علمی می خوانند. استنباط نویسندگان این است که عدم توجه و پرداخت به نظرات منتقدان اسلام هراسی، یکی از نقاط ضعف پژوهش های موجود در این زمینه به شمار می رود. نوشتار حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و بررسی اسناد، مهمترین نظریات و دیدگاه های منتقدان و یا منکران وجود جریان اسلام هراسی را در سه بخش مجزا، مورد واکاوی قرار می دهد: الف) برخی محققان در عین تأیید واقعیت تجربی (وجود جریانی مخالف اسلام و مسلمین در غرب)، اطلاق واژه اسلام هراسی را مناسب نمی دانند؛ ب) عده ای اسلام هراسی را نه یک پدیده نوظهور، که شکل جدیدی از نژاد پرستی (فرهنگی) می پندارند؛ ج) برخی دیگر اساساً وجود اسلام هراسی و همه نمادهای آن را انکار و توجیه می کنند. چکیده عربی: قضیة الخوف من الإسلام تمثّل فی الواقع نوعاً من الخوف والتعصب غیر المبرر وغیر المنطقی المُسلّم به فی الغرب ضدّ الإسلام. أکّد مجموعة من الباحثین وجود مثل هذه المعضلة استناداً الى شواهد کثیرة. فمن ناحیة، هناک من یؤکد باصرار على أن مزاعم الخوف من الإسلام ناجمة عن نظریة المؤامرة وهی من انتاج العقول الوهمیة للمسلمین لغرض التصدی لأی نقد علمی. الاستنباط الذی توصل الیه کُتّاب هذا البحث هو أن عدم الاهتمام لآراء منتقدی الخوف من الإسلام، یُعدّ واحداً من نقاط ضعف الأبحاث الموجودة فی هذا المجال. یستعین هذا البحث بالاسلوب الوصفی والتحلیلی ودراسة الوثائق، لغرض تبویب ودراسة أهمّ نظریات وآراء منتقدی أو منکری وجود تیار الخوف من الإسلام، فی ثلاثة فصول وهی: أ) یؤکد بعض الباحثین الواقع المشهود وهو (وجود تیار مناهض للإسلام والمسلمین فی الغرب)، ولکنهم یرون إن اطلاق تسمیة الخوف من الإسلام غیر مناسبة؛ ب) یرى آخرون أن الخوف من الإسلام لیس ظاهرة جدیدة وإنما هو شکل جدید من أشکال العنصریة (الثقافیة)؛ ج) ینکر آخرون من الأساس وجود خوف من الإسلام وکلّ رموزه، ویضعون التبریرات له.

چکیده فارسی: ماهیت و کیفیت قوانین اسلام به گونه ای است که عمل به قوانین و دستورات آن، بدون تاسیس یک دستگاه اجرائی و سازمان گسترده سیاسی و اجتماعی قابلیت جامه عمل پوشاندن به آن را ندارد به این خاطر مستلزم تشکیل نوعی حاکمیت و دولت اسلامی می باشد. پژوهش حاضر پیش شرط ها و استلزامات تحقق یک دولت مطلوب از منظر روایات معصومان را مورد بررسی قرار داده و برای گردآوری و تحلیل داده ها از نظریه داده بنیاد استفاده شده است. بر این اساس پس از بررسی متون روایی؛ پیش شرط ها و استلزامات دولت مطلوب در چهار مقوله (1. شرایط اجتماعی، 2. شرایط بنیادین، 3. شرایط زمینه ای، 4. شرایط غایی) استخراج گردید؛ که هر کدام دارای ابعاد و ویژگی های خاص خود می باشند و در صورتی که به درستی مورد توجه قرار گیرند؛ دولتی متعالی و مطلوب تحت عنوان دولت حق و عدل در عمل قابل تحقق خواهد بود؛ در غیر این صورت همواره زمینه های خطر و انحراف از تشکیل دولت حق وجود خواهد داشت. چکیده عربی: لقد جاءت أحکام الإسلام وتشریعاته بنحوٍ بحیث لا یمکن تطبیقها والعمل بها إلا بتأسیس جهاز تنفیذی وکیان سیاسی واجتماعی واسع. وهذا یعنی أنها تستلزم إقامة نوع من الحکومة والدولة الإسلامیة. یستعرض هذا البحث شروط ومتطلبات تحقیق الدولة المنشودة من منظار الروایات الواردة عن المعصومان. وقد استخدم البحث نظریة قاعدة البیانات لغرض جمع وتحلیل المعلومات والبیانات. وعلى أساس ذلک جُمعت النصوص التی تخصّ هذا الموضوع من بین الروایات؛ استثخرجت وقُسّمت شروط ومتطلّبات الدولة المنشودة فی أربعة أبواب، وهی: 1. الشروط الاجتماعیة 2. الشروط الهیکلیة 3. الشروط التمهیدیة 4. الشروط الغائیة. ومن الطبیعی أن یکون لکلّ واحدة من هذه الشروط ابعادها وخصائصها، ولو أنها أُخذت بنظر الاعتبار على النحو الصحیح، فإنها ستفضی الى بناء الدولة القویمة والمنشودة التی یمکن أن تتحقق عملیاً تحت عنوان دولة الحقّ والعدل؛ وإلا فإن عوامل ودواعی الانحراف ستبقى قائمة عند اقامة دولة الحق.

چکیده فارسی: در جنگ ایران و عراق یکی از گروه هایی که نسبت به جنگ موضع گرفتند مراجع و روحانیت حوزه علمیه قم و نجف بودند. بی تردید رهبری دینی مسلمانان شیعه در هر دوکشور و موضع گیری آنها نقش مهمی در نوع واکنش مقلدانشان و موفقیت یا شکست هر یک از طرفین جنگ را می توانست برخوردار باشد. پژوهش حاضر در صدد است مواضع روحانیان حوزه علمیه قم و نجف در جنگ ایران و عراق را به صورت تطبیقی مورد بررسی قرار دهد. نتیجه این تحقیق نشان می دهد، برخلاف حمایت همه جانبه روحانیان حوزه قم از رزمندگان ایران و ترغیب آنها برای دفاع از کشور، روحانیان حوزه نجف، مخالف تجاوز حکومتشان به کشور مسلمان همسایه بودند. البته از لحاظ شیوه مخالفت با یکدیگر تفاوت داشتند. عده ای به مخالفت آشکار با رژیم بعث و اقدامات جنگی او پرداختند؛ اما گروهی علی رغم میل باطنی، در ظاهر ساکت و بی طرف باقی ماندند. چکیده عربی: من الجماعات التی اتّخذت مواقف ازاء الحرب التی دارت بین ایران والعراق، المراجع وعلماء الدین فی الحوزة العلمیة فی قم والنجف. ولا شکّ طبعاً فی أن للقیادة الدینیة للمسلمین الشیعة فی کلا البلدین، ومواقفها تأثیره البالغ فی استجابة مقلّدیهم وانتصار أو هزیمة کلّ واحد من طرفی الحرب. یرمی هذا البحث الى النظر الى مواقف علماء الحوزة العلمیة فی قم والنجف ازاء الحرب بین ایران والعراق على نحو مقارن. تکشف نتیجة هذا البحث، عن الدعم الشامل الذی عبّر عنه علماء الحوزة فی للمقاتلین الایرانیین وحثّهم على الدفاع عن البلد، وکان هذا على العکس من مواقف علماء حوزة النجف، الذین کانوا معارضین لاعتداء حکومة العراق على بلد مسلم مجاور. زکانوا طبعاً متفاوتین فی ما بینهم فی طریقة معارضتهم؛ فقسم منهم عبّر عن مخالفته الصریحة لنظام البعث واعماله الحربیة؛ فی حین أن القسم الآخر منهم التزم الصمت والحیاد على الرغم من قناعاته الذاتیة.