زمین شناسی ژئوتکنیک (زمین شناسی کاربردی-Journal of Geotechnical Geology)
سال:1388 | دوره:5 | شماره:1 |تعداد مقالات:10

در این پژوهش آسیب پذیری آبخوان دشت خاش در برابر آلودگی، به کمک مدل دراستیک (DRASTIC) و سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) ارزیابی شد. در این روش، هفت عامل هیدروژئولوژیک موثر بر آلودگی آب های زیرزمینی ترکیب شدند. این هفت عامل عبارتند از: عمق سطح ایستابی، تغذیه خالص آبخوان، محیط آبخوان، محیط خاک، توپوگرافی، منطقه غیراشباع و هدایت هیدرولیکی خاک. نقشه های پهنه بندی آسیب پذیری، برگرفته از نتایج به دست آمده، دو پهنه عمده آسیب پذیری متوسط (شاخص آسیب پذیری 148 - 122) و کم (شاخص آسیب پذیری 121 - 92) را نشان می دهند. گسترش پهنه با آسیب پذیری متوسط، حدود 75.5 درصد و گسترش پهنه با آسیب پذیری کم، حدود 24.5 درصد است. تحلیل آماری با استفاده از غلظت یون نیترات انجام شده است. با تحلیل حساسیت به روش حذف پارامتر و نیز تحلیل حساسیت به روش تک پارامتری، میزان تاثیرگذاری هرکدام از پارامترها در آلوده سازی آبخوان مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج هر دو تحلیل نشان می دهند که مهمترین پارامتر تاثیرگذار بر شاخص آسیب پذیری، تغذیه خالص آبخوان است.

سازند کژدمی یکی از سازندهای گروه بنگستان است که با سن آلبین - سنومانین زیرین در زون ساختمانی زاگرس چین خورده در جنوب غرب ایران قرار دارد. در این مطالعه سازند کژدمی به ضخامت 222 متر در شمال شیراز، از نظر میکروبیوستراتیگرافی مورد بررسی قرار گرفت. مرز سازند کژدمی با سازند داریان به صورت ناپیوستگی فرسایشی است. وجود افق شاخص از جنس اکسید آهن و نیز مارن شدیدا گلوکونیتی در حد بین سازندهای فوق نشانگر یک نبود رسوب گذاری (دیاستم) است که بر اساس شواهد فسیلی نیز اثبات می گردد و نتیجه پیامد فاز کوهزایی استرین و تاکید بر خشکی زایی در حد بین سازند های فوق الذکر است.مرز بالایی این سازند با آهک های مارنی سازند سروک به صورت هم شیب و تدریجی می باشد، از نظر فسیل شناسی حضور فرامینیفرهای Nezzazatinella sp., Scandonia sp., Daxia sp., Choffatella sp., Pseudolituonella reicheli همراه با جلبک آهکی Lithocodium aggregatum نشانگر آغاز سازند سروک به سن سنومانین زیرین است. فرامینیفرهای موجود در سازند کژدمی شامل: Ammobaculites goodlandensis, Marsonella trochus, Hemicyclammina sigali, Praechrysalidina infracretacea, Orbitolina (Orbitolina) concava, Orbitolina (Conicorbitolina) conica, Orbitolina (Orbitolina) subconcava, Neomeris cretacea, Salpingoporella sp. (Orbitolina) هستند. جلبک های آهکی همراه با آن ها عبارتند از: Trinocladus tripolitanus, Permocalculus irenae, Dissocladella deserta. بر اساس تجمع و همراهی فرامینیفرها و جلبک های آهکی شش زون تجمعی شناسایی شدند که عبارتند از: Dictyoconus arabicus ass. zone; Salpingoporella annulata concurrent zone; Hemicyclammina sigali ass. zone; Orbitolina (orbitolina) subconcava ass. zone; Nezzazatinella picardi ass. zone; Lithocodium aggregatum ass. Zone.

کانسارهای آهن باباعلی و گلالی در باختر همدان و در زون ساختاری سنندج - سیرجان قرار دارند. تعداد 57 نقطه آنالیز، انجام شده بر روی کانسنگ آهن منیتیتی این دو کانسار به روش میکروسکوپ الکترونی روبشی، در راستای شناخت بهتر ترکیب کانی شناسی و کریستال - شیمی کانسنگ نتایج جالب توجهی را در بر داشته است. در این راستا با بررسی میزان تمرکز برخی از عناصر کمیاب نظیر وانادیم، کبالت، نیکل، مس، کروم، تیتان، طلا و عناصر گروه پلاتین و برخی ناخالصی های سولفور و فسفر در کانسنگ مشخص شد که تنها بخشی از پیریت های اولیه دارای تمرکزهای جالب توجهی از عنصر پلاتین هستند. به نظر می رسد سایر نسل های پیریت و منیتیت از نظر عناصر کمیاب مذکور تهی شده اند. سیالات هیدروترمال تاخیری که باعث کانی سازی پیریت در گانگ کلسیت - کوارتز می شوند، از نظر طلا نیز با اهمیت بوده و کانی پیریت به عنوان حامل خوبی برای عنصر طلا عمل کرده است. شناسایی مقادیر قابل توجهی از کانی فلوگوپیت و الگوی تمرکز عناصر کمیاب در کانسنگ آهن گلالی، نظریه اسکارن نوع منیزیم ولکانوژن را قوت داده است.

در منطقه جلال آباد زرند، کلاهک های کربناتی شامل دولومیت های متوسط تا درشت دانه زین اسبی در افق فوقانی سری ریزو است که به همراه توالی از سنگ های رسوبی، توربیدایت (گری وک)، ماسه سنگ، سیلتستون و ماده معدنی مگنتیت – هماتیت - ژاسپر به صورت آهن نواری مشاهده می شوند. قطعات افتاده در سنگ همبر و ماده معدنی و یا واحدهای هتروژن دیامیکتیت از شاخص های رسوبات یخچالی، در توالی مزبور هستند که زیرکلاهک کربناتی قرار دارند. تجزیه شیمیایی کربنات ها نشان می دهد که تغییرات ایزوتوپ کربن 13 و اکسیژن 18 پایین و به ترتیب دامنه متغییر 6.79 - تا 2.65 - در هزار و 15.21 - تا 6.48 - در هزار بر حسب پی دی بی دارند، به طوری که دامنه تغییرات وسیع ایزوتوپ اکسیژن 18، آلتراسیون و تغییرات دیاژنتیکی را انعکاس می دهد. افزایش عیار متوسط آهن و منگنز و افزایش شاخص آلتراسیون (720Fe/Sr= و 52 (Mn/Sr=با کاهش ایزوتوپ کربن 13 توام می باشند. مقادیر منفی کربن 13 نشان دهنده تغییر شرایط آب و هوایی از عصر یخچالی به عصر گلخانه ای بوده که در رجعت و یخچال زدایی و بالا آمدن آب دریا ها رخ داده و سرانجام به ته نشست و تشکیل کلاهک کربناتی مشابه کلاهک های کربناتی عصر یخچال های جهانی منجر شده است.

گرانیت بن دونو در مرکز تاقدیس کوه سفید توتک و230 کیلومتری شمال خاوری شیراز رخنمون دارد. مجموعه دگرگونی توتک، بخشی از زون دگرگونی سنندج - سیرجان است. بررسی های صحرایی نشان می دهند که سن سنگ های منشا این مجموعه دگرگونی، پالئوزوئیک زیرین تا بالایی بوده و شامل میکاشیست، آمفیبولیت، مرمر و شیست سبز می باشند. حادثه دگرگونی ناحیه ای، پیش از ژوراسیک بالایی رخ داده و سپس مجموعه توتک مورد هجوم یک توده گرانیتی قرار گرفته و سنگ های حاشیه این توده تحت تاثیر دگرگونی همبری واقع شده اند. بررسی های صحرایی و آزمایشگاهی حاکی از آنست که در توده گرانیتی مدکور کانی های فرعی متنوعی از قبیل گارنت، تورمالین، آمفیبول، زیرکن، اسفن، روتیل، آلانیت و آپاتیت وجود دارند. بر روی سه کانی گارنت، تورمالین و آمفیبول که قابل جداسازی بودند، تجزیه پراش اشعه ایکس انجام شد و مشخص گردید که گارنت توده گرانیتی از نوع اسپسارتین [Mn3Al2Si3O12]، تورمالین از نوع شورل [Na(Fe, Mn)3Al6B3Si6O27(OH, F)4] و آمفیبول از نوع اکتینولیت [Ca2(Mg, Fe)5Si8O22(OH)2]  و ریشتریت [Na2Ca(Mg, Fe, Mn, Al)Si8O22(OH, F)4] می باشند.

به منظور مطالعه محیط های رسوبی و چینه نگاری سکانسی سازند های ساچون و جهرم تعداد دو برش چینه نگاری (سروستان، تنگ خیاره) در منطقه شیراز انتخاب و بررسی گردید. مطالعات پتروگرافی سازند ساچون نشان می دهند که رخساره های این سازند بیشتر در پهنه جزرومدی و لاگون شکل گرفته و شامل ژیپس، دولومیت، استروماتولیت، مارن قرمز و سبز و آهک دولومیتی هستند. مطالعات پتروگرافیکی بر روی سازند جهرم نشان می دهند که این سازند در منطقه مورد مطالعه از 12 رخساره میکروسکوپی کربناته وابسته به چهار کمربند رخساره ای دریای باز، سد، لاگون و پهنه جزرومدی تشکیل شده است. رخساره های سازند جهرم شامل مادستون بیوکلاستی پلاژیک، وکستون بیوکلاستی پلاژیک، گرینستون بیوکلاستی جلبکی، گرینستون بیوکلاستی اربیتولیتس دار، گرینستون بیوکلاستی میلیولیددار، وکستون بیوکلاستی میلیولید، آلوئولین و نومولیت دار، پکستون بیوکلاستی پلت دار، پکستون بیوکلاستی اینتراکلست دار، پکستون بیوکلاستی روتالیادار، دولومادستون، مادستون با فابریک چشم پرنده ای و استروماتولیت باندستون می باشند. مطالعات چینه نگاری سکانسی نشان می دهند که سازند ساچون از یک سکانس رسوبی (DS1) تشکیل شده است. مرز زیرین این سکانس با سازند تاربور فرسایشی (SB1) و مرز بالایی آن با سازند جهرم تدریجی و همساز است .(SB2) دسته رخساره های تی اس تی سکانس سازند ساچون از مارن های سبز رنگ با میان لایه های ژیپس و دولومیت تشکیل شده و دسته رخساره های اچ اس تی آن، بیشتر از مارن های قرمز رنگ همراه با لایه های ژیپس تشکیل شده اند. در برش سروستان و تنگ خیاره سازند جهرم از یک سکانس رسوبی تشکیل شده که دسته رخساره های تی اس تی آن مربوط به بخش عمیق تر لاگون و دسته رخساره های اچ اس تی آن از تناوب رخساره های دریای باز، لاگون و سد (پاراسکانس های به طرف بالا کم عمق شونده) تشکیل شده اند.

کانسار چوپان در قسمت شمالی دشت لوت در ایران مرکزی قرار دارد. این ناحیه به لحاظ کانه زایی آنتیموان، سرب و روی، نقره، آرسنیک و طلا دارای اهمیت است. بر اساس مطالعات پترولوژیکی، عمده سنگ های آذرین منطقه را سنگ های آتشفشانی سری تولئیتی با جنس داسیت و آندزیت تشکیل می دهند. فراوانی آندزیت ها در منطقه و نوع سری ماگمایی این سنگ ها و نمودارهای پتروژنیک، تشکیل احتمالی سنگ های این منطقه در یک زون فرورانش و همراه با آلایش پوسته ای را تایید می کنند. مهم ترین جلوه کانی سازی در کانسار چوپان به صورت اکسیدی است و نقش فرآیند ثانویه یا سوپرژن بارز است، به طوری که کانی های سولفیدی آنتیموان به طور بارزی کاملا تبدیل به کانی های اکسیدی گروه استیبیکونیت شده اند. کانی های اصلی تشکیل دهنده رگه های معدنی استیبیکونیت، استیبنیت، اسستتفلدیت و بیندهمیت می ‏باشند که پیریت، کالکوپیریت، اسفالریت، آرسنوپیریت، سینابر، پیرولوزیت، پسیلوملان آن را همراهی می کنند. کانی زایی در کانسار چوپان به صورت رگه ای و رگچه ای در راستای شمال خاوری - جنوب باختری وجود دارد. این شکستگی ها مهم ترین شاخص در حرکت سیالات و نهشت کانی زایی و دگرسانی هستند. سنگ میزبان اصلی رگه های این ‏کانسار داسیت پورفیری است. دگرسانی سریسیتی در بیشتر مناطق، کانه زایی را همراهی می کند. علاوه بر آن دگرسانی آرژیلیتی، پروپیلیتی و کربناتی نیز در منطقه به چشم می خورد. در طی این پروژه تعداد 77 نمونه به روش خرده سنگی از رگه ها، ترانشه ها و چاهک های منطقه برداشت و مورد تجزیه به روش جذب اتمی، برای عناصر آنتیموان، سرب و روی، نقره، آرسنیک، مولیبدن، کادمیم، جیوه، طلا و مس قرار گرفت. با پردازش آماری داده های ژئوشیمیایی مشخص گردید که مقدار آنتیموان در قسمت شمالی و جنوب شرقی منطقه به طور گسترده ای افزایش می یابد. میانگین آنتیموان در این رگه ها حدود 4000 پی پی ام می باشد. عنصر آنتیموان با سرب و نقره همبستگی بسیار خوبی نشان می دهد. طلا در حد بسیار کم و زیر مقادیر اندازه گیری است. بر اساس شواهد زمین شناسی، پترولوژیکی، کانی شناسی، ژئوشیمیایی و ترمومتری سیالات درگیر این کانسار می توانند به عنوان رده احتمالی جدیدی از کانسارهای اپی ترمال به نام آدولاریا – سریسیت، کم سولفید، نوع سوپرژن از نوع آنتیموان – نقره قلمداد شود.

توالی ضخیمی از رسوبات پالئوزوئیک در ایران مرکزی با ویژگی های خاص و مشابه با دیگر نقاط ایران مورد مطالعه قرارگرفتند. هدف از این تحقیق بررسی رخساره های پالئوزوئیک در جنوب ایران مرکزی می باشد. رخساره های کربناته شامل رخساره های اینترتایدال، سوپرتایدال و لاگون می باشند که در مناطق خشک مانند جنوب خلیج فارس و غرب سواحل استرالیا یافت می شوند. رخساره های تخریبی شامل ماسه سنگ، شیل های قرمز و سیاه، سیلتستون و کنگلومرا می باشند. بر اساس امتداد دار بودن و گستردگی لایه های ماسه سنگ همراه با دولومیت در بخش فوقانی سکانس تخریبی، وجود یک محیط لیتورال همراه با فرونشینی آرام برای تشکیل این لایه ها، پیشنهاد می گردد. شیل های تیره، در انتهای محیط های دلتایی و جزایر کوچکی که بعدا در بین رودهای بریده بریده به وجود می آیند، یافت می گردند. شیل های قرمز همراه با سیلتستون و ماسه سنگ های دانه درشت تا دانه ریز بیانگرمحیطی قاره ای با آب و هوای گرم هستند. لایه کنگلومرایی در ناهمواری قدیمی یا ناهمواری فسیل بیانگر یک مرحله بالاآمدگی و یک فاز کوهزایی می باشد.بر اساس وجود فونای مختلف، لیتولوژی ویژه و ساخت های رسوبی در این سکانس، دو نوع رخساره دریایی شامل لیتورال، اینترتایدال، لاگون، سد بیوکلاستیکی، ریف، سد ماسه ای و رخساره قاره ای شامل رودخانه های بریده بریده و پوینت بار قابل تشخیص هستند.این مطالعه ثابت می کند که رسوبات دونین فوقانی همانند سایر نواحی دیگر ایران مرکزی بر روی رسوبات ماسه سنگی وکوارتزیتی قرار می گیرند که همگی از نظر زمانی قبل از فرازنین میانی نهشته شده اند.