زمین شناسی ژئوتکنیک (زمین شناسی کاربردی-Journal of Geotechnical Geology)
سال:1387 | دوره:4 | شماره:4 |تعداد مقالات:9

تحقیق پیش رو شامل مطالعات صحرایی، پتروگرافی، سیالات درگیر، ژئوشیمی عناصر کمیاب و عناصر نادر خاکی و مطالعات ایزوتوپی گوگرد و سرب در رخداد سرب و روی باباقله، واقع در زون تکتونیکی سنندج-سیرجان، می باشد. روابط کانسنگ-سنگ میزبان و مطالعات پتروگرافی نشان می دهد که سرب و روی باباقله از نوع رگه ای بوده و کانه ها عمدتا همراه با رگه ها و عدسی های تخت میان لایه ای کوارتز در سنگ های دگرگونی میزبان رخ می دهند. گالن و اسفالریت کانه های غالب بوده و کوارتز و کلسیت کانی های باطله اصلی می باشند.مطالعه سیالات درگیر بیانگر آن است که سیال کانه ساز دارای شوری پایین تا متوسط است. دمای همگن شدگی سیالات درگیر غالبا در محدوده ی 135-200oC تغییر نموده و با محدوده دمایی سنگ های دگرگونی میزبان ماده معدنی هم خوانی دارد. دمای سیال کانه ساز در محدوده دمای شوراب های حوضه ای قرار گرفته، اما شوری آن اندکی کمتر از شوراب های حوضه ای بوده که این امر ناشی از مداخله ناچیز آب های جوی در تشکیل سیال کانه ساز است.ژئوشیمی عناصر جزیی نشان می دهد که سنگ های میزبان به طور غیرعادی از عناصر روی و سرب غنی بوده و از این نظر می توانند تامین کننده فلزات تشکیل دهنده کانسنگ باشند. الگوی عناصر نادر خاکی در کانی اسفالریت بیانگر آن است که این عناصر در شرایط دمای پایین و در اثر فعل و انفعال سیال کانه ساز با سنگ های میزبان، از این سنگ ها شسته شده اند.ترکیب ایزوتوپی گوگرد در کانی های گالن و اسفالریت همزیست، نشان دهنده ته نشست این کانی ها در شرایط عدم تعادل ایزوتوپی است که ناشی از غلظت کلی پایین سولفید هیدروژن (H2S) و نرخ سریع ته نشست سولفیدها است. گوگرد کانی های سولفیدی احتمالا از سنگ های دگرگونی میزبان مشتق شده اند. مطالعات ایزوتوپی سرب تایید کننده آن است که سرب گالن از یک منبع ناهمگن در پوسته بالایی با نسبت 238U/204pbبالاتر از میانگین، در پوسته بالایی منشا گرفته است. سن های مدل ایزوتوپ سرب برای کانی سازی، از 270 تا 472 میلیون سال (میانگین 100±371 میلیون سال) تغییر می کنند و سن اردوویسین میانی تا پرمین زیرین را نشان می دهد. این سن های مدل، با سن زمین شناسی کانی سازی سازگار نیست، زیرا سن کانی سازی پس از ژوراسیک میانی می باشد.

مطالعات هوازدگی سنگ های گرانیتوئیدی زاهدان مربوط به یک منطقه بیابانی خشک تا نیمه خشک می باشد. این سنگ های گرانیتی عمدتا بدون پوشش رسوبات کواترنری، مستقیما در معرض اقلیم گرم و خشک منطقه قرار گرفته اند. خصوصیات اقلیمی منطقه جنوب شرق ایران، نقش عمده ای در میزان تخریب و فرسایش سنگ ها و ایجاد ساخت های مورفولوژیکی ایفا می کنند. مطالعه مقاطع میکروسکوپی بافت گرانولار به همراه کانی های بیوتیت شکل دار، کوارتز به میزان فراوان و پلاژیوکلازهای زوناسیون دار را نشان می دهند. دایک ها و استوک های تزریق شده، یکی از ویژگی های این سنگ ها می باشند. در اثر تماس مواد نفوذی با سنگ میزبان، بیشتر آن ها به هورنفلس تبدیل شده اند. شیست های سبز گسترش زیادی دارند و به عنوان سنگ میزبان، مرز هم شیب دارند. بررسی های سنگ شناسی و فرآیندهای شیمیایی و مکانیکی هوازدگی، طیف کاملی از انواع هوازدگی را نشان می دهند، یعنی از پوسته هوازده غالبا شکننده و بی رنگ شده صخره سنگ تا تجزیه و فروپاشی کامل سنگ، که در اثر فرسودگی هیدروترمالی، در جا به خاک تبدیل شده اند. یکی دیگر از ویژگی های آن، وجود انکلاو، با رنگ تیره و بافت ریزدانه در سنگ می باشد. انکلاوها در مقطع میکروسکوپی بافت گرانوپرفیری تا میکروگرانولار دارند. بیوتیت در آن ها فراوان است. قسمتی از توده گرانیتوئیدی زاهدان تحت تاثیر فرسایش بادی قرار دارد. بر اثر خروج زینولیت ها از توده گرانیتی، حفرات متعدد گرد و کرات توخالی در سنگ ایجاد می گردد و بدین ترتیب به آن نمای کارستی و شکل هایی کاواک مانند می بخشد. هوازدگی بیومکانیکی به صورت رشد ریشه های گیاهان در درون درزه ها و ترک های ایجاد شده در توده نفوذی باعث تخریب بیشتر سنگ می شود. فعالیت گوه مانند یا شکافندگی ریشه گیاهان، به عنوان هوازدگی مکانیکی تشریح می شود. فرسایش پوسته پیازی نوع دیگری از فرسایش فیزیکی است که در سنگ ها دیده می شود. بسیاری از درزه های موجود در گرانیت به صورت ثانویه با کوارتز پر شده اند.

منطقه زراب در جنوب شهرستان بافت واقع در استان کرمان در حاشیه شمالی پهنه سنندج-سیرجان قرار دارد. بررسی های سنگ شناسی نشان می دهند که درجه دگرگونی در سنگ های این منطقه در حد رخساره شیست سبز و شامل سنگ های اُرتوگینس، انواع شیست ها و مرمر می باشد. در واحد های سنگی فوق ساختار های جریانی به خصوص در مرمرها دیده می شوند. بررسی های ریزساختاری تنوعی از ساخت های میکروسکوپی، از قبیل ساختارهای S-C، ساختار های d وs و پولک ماهی ها، در تمامی واحدها به خصوص در میکاشیست ها با جهت تنش برشی راستگرد را نشان می دهند. مقادیر کشیدگی های واتنشی در سه مقطع عمود بر هم از نمونه های جهت دار، به موازات سطح شیستوزیته، حالت بیضوی کشیده دارند. در بررسی صحرایی اثبات گردید، که راندگی های منطقه به صورت راستگرد (هم جهت با برش ریزساختارها)، با روند، با جهت لغزش یکسان و بدون فرسایش سطوح گسلی می باشند. تفاوت در نوع دگرشکلی گسلش (دگرشکلی شکننده) با شاخص های برش (دگرشکلی شکل پذیر) عملکرد دو فاز دگرشکلی و ناهم زمانی شکل گیری آن ها نسبت به یکدیگر را نشان می دهد.

رسوبات آهکی سازند تله زنگ در بخش های وسیعی از گستره لرستان به ویژه در نواحی جنوب غربی آن رخنمون دارند. این رسوبات به صورت هم شیب بر روی سازند آواری امیران قرار گرفته و مرز بالایی آن نیز به صورت هم شیب به رسوبات قرمزرنگ و سیلتستونی کشکان محدود می گردد. سن سازند تله زنگ در برش الگو پالئوسن پسین تا ائوسن میانی تعیین گردیده و به لحاظ لیتولوژیکی از سنگ های آهکی با لایه بندی متوسط تا توده ای تشکیل شده است. در این برش، سنگ آهک های تشکیل دهنده این سازند بیشتر ماسه ای بوده که با میان لایه های ماسه و شیل همراه است. گونه های شاخص فسیلیMiscellanea miscella, Miscellanea minauta, Kathina sp., Lockhartia sp.,  و Gavelinella sp.، در رسوبات این سازند شناسایی گردید. بر این اساس و همچنین از جهت ظهور و از بین رفتن گونه های شاخص و بیوزون های ایجاد شده، برای سازند مذکور در نواحی جنوب غربی لرستان، سن زمین شناسی پالئوسن پسین-ائوسن پیشین (ایپرزین) پیشنهاد گردید.

سازند آسماری از نظر چینه نگاری زیستی و محیط رسوبی در چاه شماره 25 میدان نفتی گچساران مورد مطالعه قرار گرفت. ضخامت سازند آسماری در این چاه 632 متر می باشد. پس از مطالعه 220 برش نازک میکروسکوپی در مجموع 47 جنس و 48 گونه روزندار بنتونیک شناسایی شدند. بر اساس پخش و پراکندگی گونه های شاخصی چون  Eulipidina sp., Nepherolepidina sp., Borelis melo curdica, Miogipsinoides complanatus سن الیگوسن -(Rupelian-Chattian) میوسن پیشین (Aquitania-Burdigalian) برای سازند آسماری در این برش زیر سطحی پیشنهاد می شود.ده ریزرخساره کربناته شامل سه ریزرخساره دریای باز کم عمق، یک ریز رخساره سدی، سه ریزرخساره کولابی محدود شده و سه ریزرخساره کولابی در این سازند در چاه شماره 25 شناسایی شدند.

سازند فهلیان از گروه خامی بالایی، کرتاسه زیرین، غالبا از سنگ های کربناته تشکیل شده است. به منظور بررسی رخساره ها، محیط رسوبی و چینه نگاری سکانسی در جنوب غربی حوضه فارس، چهار برش چینه نگاری شامل برش های سطحی بیدخون (طاقدیس عسلویه شرقی)، خارتنگ، برش های زیرزمینی نار دو و آغار غربی مطالعه شدند. مشاهدات صحرایی و پتروگرافی سازند فهلیان در جنوب غرب حوضه فارس به شناسایی چهار کمربند رخساره ای پهنه جزر و مدی (A)، تالاب پشت سد (B)، سد کربناته (C) و دریای باز (D) منجر گردید. مطالعه رخساره های شناسایی شده، بررسی تغییرات عمودی و جانبی آن ها و مقایسه آن ها با محیط های رسوبی امروزی و قدیمی نشان داد که رخساره های سازند فهلیان در پلاتفرم کربناته شلف با بخش های کم عمق رسوب گذاری شده اند. چینه نگاری سکانسی سازند فهلیان حاکی از وجود دو سکانس رسوبی (چرخه رده سوم) با توالی ضخیم شونده و کم عمق شونده به طرف بالاست. مرز زیرین سکانس اول، مرز بین دو سکانس و مرز بالایی سکانس دوم ناپیوستگی نوع 1  (SB1)می باشند.

در مطالعات انجام شده، 24 جنس و 48 گونه نانوفسیل از نانوپلانکتون های آهکی سازند گورپی در برش دره شهر برای اولین بار مورد مطالعه و شناسایی قرار گرفتند و عکس برداری شدند. سنگ شناسی این سازند را مارن ها و شیل های ضخیم لایه زیتونی رنگ تشکیل می دهند و شامل دو بخش آهکی به نام های امام حسن و لوفا می باشند. باتوجه به گسترش چینه شناسی نانو پلانکتون های آهکی، برش مورد مطالعه، با زون های CC16-CC26 از زون بندی Sissingh (1977) و Np1-Np2 از زون بندی (Martini 1971) هم خوانی دارد. بر این مبنا سن سازند گورپی از سانتونین پسین تا ابتدای دانین آغازی پیشنهاد می شود. همچنین حضور گونه های Biantolithus sparsus, Cruciplacolithus primus, Micula prinsii, Micula murus  در سازند گورپی، نشان می دهد که مرز کرتاسه-ترشیاری به طور پیوسته در درون سازند گورپی قرار دارد.

جهت مطالعه بریوزوئرها و چینه نگاری سنگ های پرمین در منطقه بزمان یک برش چینه نگاری شرقی-غربی مطالعه شد. برش سراب که نام آن از رودخانه سراب گرفته شده است در دامنه جنوبی آتشفشان بزمان قرار دارد. سنگ های این برش با ضخامت 202 متر به هفت واحد غیر رسمی تقسیم شده اند. مرز زیرین آن با یک ناپیوستگی فرسایشی روی رسوبات کربونیفر قرار دارند و مرز بالایی آن گسله است. سن این واحد بلورین بر اساس میکروفسیل ها و بریوزئرهای بخش زیرین سازند جمال، در نظر گرفته شده است. در این مطالعه سه جنس و گونه از بریوزئرها شناسایی شدند که یک جنس و گونه (*) برای اولین بار از ایران گزارش شدندFistulipora timorensis (Bassler 1929), Strablascopora cf. germana (Bassler 1929) Filiramoporina sp., Streblotrypa (Streblascopora) marmionensis (Etheridge 1926).