زمین شناسی ژئوتکنیک (زمین شناسی کاربردی-Journal of Geotechnical Geology)
سال:1388 | دوره:5 | شماره:4 |تعداد مقالات:9

حوضه آبریز بینالود در مرکز استان خراسان رضوی واقع گردیده است. این منطقه در حدفاصل زون های زمین شناسی بینالود در شمال و ایران مرکزی در جنوب واقع شده و تحت تاثیر عوامل تکتونیکی و فرسایشی قرار گرفته است. به طور عمومی گسل های موثر بر منطقه، از نوع اصلی و فرعی با روند شمال غرب - جنوب شرق می باشند. منطقه مورد مطالعه از نظر زمین ریخت شناسی به دلیل نوع واحدهای سنگی حاکم و رخدادهای تکتونیکی، به طور عمده به شکل دشت می باشد. وجود واحدهای سنگی افیولیتی، باعث گردیده است که رودخانه های اصلی به صورت سابسکوئنت تشکیل گردند. همچنین، به دلیل وجود خصوصیات سنگ شناسی، طرح زهکشی عمدتا از نوع دندریتی است. حوضه آبریز بینالود شامل دو حوضه اصلی بازه حور و کال سیاه بوده که هر کدام دارای پدیده های زمین ریخت شناسی مختلفی می باشند. پدیده های مختلف زمین ریخت شناسی شناسایی شده در حوضه بازه حور و زیر حوضه آن (قره چه)، شامل زمین لغزش، بدلند، فرسایش شیاری، واریزه و خندق می باشند. بیشترین رسوب را خندق ها و فرسایش شیاری تولید می کنند، درصورتی که در حوضه کال سیاه حرکت های توده ای و لغزشی نیز تشکیل شده اند. بیشتر رسوبات توسط حرکت های توده ای و لغزشی تولید می شوند. در این منطقه، مطالعات زمین ریخت شناسی می تواند به شناسایی مناطق رسوب زا و نحوه حمل آن کمک نماید.

مجموعه بازالتی سلطان میدان "م.ب.س.م" دامنه ای از سنگ های ولکانیک مافیک شامل بازالت، تراکی بازالت، بازالتیک تراکی آندزیت و بازالتیک آندزیت به ضخامت 1068 متر می باشد. وجود سنگ های ولکانیک فلسیک و سرشار از سیلیس با ترکیب ریولیتی به همراه این مجموعه مافیک، ولکانیسم دو منشایی را محتمل می سازد. علاوه بر این وجود زینولایت های آلکالی فلدسپات گرانیت در افق آگلومرایی این مجموعه دلالت بر نقش آلایش پوسته قاره ای فلسیک در ماگمای اولیه"م.ب.س.م" است. این آلایش در نمونه های سرشار از اکسید پتاسیم (K2O)  با آلکالینیته بالا مشهود است. ماگماتیسم "م.ب.س.م" ویژگی سری های ترنزیشنال را ارایه می کند. به طوری که نمونه های آن در حول وحوش خط جدا کننده سری آلکالن از ساب آلکالن ولی با گرایش بیشتر به سری آلکالن قرار می گیرند.

دشت خاتون آباد در استان کرمان در جنوب شرقی کشور ایران واقع شده است. با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه، هیچ گونه رودخانه دایمی در منطقه وجود ندارد و همچون سایر نقاط استان کرمان کاملا به آب های زیرزمینی وابسته می باشد. به دلیل وجود کارخانه ذوب مس خاتون آباد و همچنین کارخانه مولیبدن در این دشت و اهمیت آبخوان مذبور در تامین آب مورد نیاز صنعت، کشاورزی و شرب، در این بررسی با استفاده از مدل دراستیک(DRASTIC)  میزان آسیب پذیری آبخوان دشت خاتون آباد به آلودگی مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) جهت تهیه نقشه آسیب پذیری آبخوان خاتون آباد مورد استفاده قرار گرفت. بر اساس نتایج 8.54 درصد از منطقه دارای آسیب پذیری بالا، 63.55 درصد آسیب پذیری متوسط و 27.91 درصد از منطقه دارای آسیب پذیری کم می باشد. منطقه با آسیب پذیری بالا در بالادست جریان آب های زیرزمینی منطقه قرار دارد و در صورت ورود آلودگی به این بخش از آبخوان، احتمال پخش آن در کل آبخوان وجود خواهد داشت. با توجه به این که صنایع واقع در منطقه (ذوب مس خاتون آباد و کارخانه مولیبدن)، در بخش با آسیب پذیری بالا قرار گرفته اند، پایش آب زیرزمینی و همچنین خاک منطقه از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. بر اساس آنالیز حساسیت، آسیب پذیری منطقه بیشترین حساسیت را نسبت به لایه غیر اشباع (I) دارد، بعد از آن نسبت به لایه تغذیه کل(R)  بیشترین حساسیت را دارا می باشد. همچنین کمترین حساسیت مربوط به جنس لایه خاک می باشد.

بررسی داده های رقومی ماهواره ای در محدوده عملکرد گسل گوک در استان کرمان حاکی از عملکرد تکتونیک جنبا در این منطقه است. وجود دره ها موید آن است که عملکرد گسل گوک بر مورفولوژی آن ها موثر بوده است. داده های لرزه ای موجود و نیز زلزله های سترگ اخیر فعالیت گسل گوک را محرز می نماید. با استفاده از تصاویر ماهواره ای لندست و نقشه های توپوگرافی رقومی منطقه، در محیط نرم افزار آرک مپ شاخص مورفومتریکی وی اف (Vf)، مورد بررسی قرار گرفت. در موقعیت های مشخصی از دره های منتهی به گسل، ضمن کنترل زمینی ایستگاه های اندازه گیری، شاخص وی اف محاسبه شد. نتایج حاصل، نشان دهنده این است که گسل گوک از لحاظ شاخص مورفومتریک وی اف، در زمره گسل های فعال طبقه بندی می گردد و در مناطق شمالی عملکرد فعال تری نسبت به قسمت های جنوبی تر دارد.

میدان نفتی کوپال در 50 کیلومتری شمال شرق اهواز قرار گرفته و از روند زاگرس تبعیت می کند. بخش 1 سازند گچساران به عنوان پوش سنگ مخزن آسماری، از 6 طبقه راهنمای A, B, C, D, E, F (از بالا به پایین) تشکیل یافته است. برای ارزیابی پتروفیزیکی پوش سنگ از نمودار چاه پیمایی گاما(GR)  و مطالعات سنگ شناسی میکروسکوپی و رسم ستون چینه شناسی با کمک نرم افزار لاگ پلات 2003، (Log Plot 2003) و نیز میکروسکوپ الکترونی (SEM) استفاده گردید. نتایج این مطالعات نشان داد که طبقات راهنما از ویژگی های سنگ شناسی متفاوتی تشکیل یافته است،A  (انیدریت)،B  (شیل بیتومینه)،C, D, E  و F (آهک). در برخی از چاه ها مقداری رس به این افق ها اضافه شده و باعث می شود که درجه اِی پی آی (API) آن ها در نمودار گاما افزایش یابد. مطالعات پتروگرافی نمونه های انیدریت نشان داد که فرآیند های دیاژنتیکی انیدریتیزاسیون، سیمانی شدن، تراکم، تبلور مجدد و جانشینی در پوش سنگ غالب می باشد. لیتولوژی عمده پوش سنگ، انیدریت است و لذا می توان آن را در زمره پوش سنگ های انیدریتی طبقه بندی نمود. از سمت شمال غرب به سمت جنوب شرق میدان، ضخامت پوش سنگ به صورت محسوس کاهش حاصل می کند.

تراویی، رخساره های سنگی و گونه های سنگی از جمله پارامترهای مهم مخزنی هستند. در این تحقیق پارامترهای مهم مخزنی به طور غیر مستقیم از روی لاگ های الکتریکی توسط روش منطق فازی و امکان فازی تخمین زده و نتایج به دست آمده با نتایج مغزه مقایسه شدند. بدین منظور از داده های لاگ و مغزه دو چاه گازی فارس ساحلی استفاده شد. در انتها تطابق خوبی بین داده های مغزه و نتایج به دست آمده از روش منطق فازی مشاهده شد.

شناسایی، پیشگیری و کنترل خسارات انسانی - اجتماعی و اقتصادی ایجاد شده توسط خطرات طبیعی مانند زمین لغزش ها، از اهداف اساسی موسسات تحقیقاتی و اجرایی است. هدف از انجام این تحقیق، شناسایی مناطق امن و خطرناک وقوع زمین لغزش و مدل سازی این پدیده با استفاده از شبکه استنتاج فازی و تکنیک های سنجش از دور و GIS در حوضه آبخیز لاجیم در مازندران و البرز مرکزی است. پارامترهای مورد استفاده برای پهنه بندی خطر زمین لغزش در این تحقیق، زمین شناسی، خاک شناسی، ارتفاع، جهت شیب، شیب، فاصله از رودخانه، فاصله از جاده، فاصله از گسل، پوشش گیاهی و کاربری اراضی است. وزن پارامترهای موثر جهت استخراج توابع عضویت فازی، از روش فراوانی نسبی وقوع زمین لغزش با استفاده از نقشه فهرست زمین لغزش های موجود در هر کلاس محاسبه شده است. نتایج نشان می دهد که کاربری اراضی دارای بیشترین وزن است و لذا به عنوان مهمترین عامل انتخاب شده است. از میان مدل های مختلف منطق فازی استفاده شده در این تحقیق، مدل گامای 0.7 فازی و مدل میانگین وزنی مرتب شده فازی دارای کمترین تغییرپذیری و انحراف از معیار در مدل سازی نسبت به سایر مدل ها می باشند. در نتیجه این دو مدل برای تهیه نقشه پهنه بندی خطر وقوع زمین لغزش انتخاب شدند.

سازندهای گورپی به سن کرتاسه فوقانی و پابده به سن ترسیر زیرین به عنوان واحدهایی از زاگرس چین خورده در سه منطقه از فارس (تنگ ابوالحیات، تنگ زنجیران و مهارلو) مورد بررسی قرار گرفتند. سازند گورپی در بردارنده لایه های نازک تا متوسط مارن و مارن سنگ های خاکستری همراه با چینه های نازک سنگ آهک های رسی و شیل در بین این لایه ها است. میکروفاسیس غالب این سازند، بایومیکرایت است. از این سازند در این مناطق پنج بیوزون شناسایی شده که به ترتیب از پایین به بالا عبارتند از Globotruncana elevata Zone :به سن کامپانین زیرین، Globotruncana ventricosa Zone  به سن کامپانین زیرین تا بخش زیرین کامپانین بالایی،Globotruncana calcarata Zone  به سن کامپانین بالایی،Globotruncana stuarti Zone  به سن مائستریشتین زیرین و Gansserina gansseri Zone  به سن مائستریشتین میانی تا بالایی. بخش پایینی سازند پابده دربردارنده شیل و مارن های نازک تا متوسط لایه خاکستری متمایل به آبی و میان لایه هایی از سنگ آهک های رسی با شیل های ارغوانی و آهک های چرتی است. بخش میانی آن را شیل ها و مارن های خاکستری تیره با لایه های نازک از آهک های رسی در بر می گیرد. بخش بالایی نیز شامل تناوبی از آهک های نازک لایه رسی، شیل و مارن می باشد. در اینجا نیز میکروفاسیس غالب بایومیکرایت است. از این سازند نیز در مناطق مورد بررسی چهار بیوزون شناسایی شدند که به ترتیب از پایین به بالا عبارتند از Globorotalia velascoensis Zone :به سن پالئوسن بالایی،Globorotalia aragonensis Zone  به سن ائوسن پایینی،Globorotalia spinolusa Zone  به سن ائوسن میانی وGloborotalia centralis-Hantkenina assemblage Zone  به سن ائوسن بالایی. محیط رسوبی هر دو سازند، محیطی نیمه عمیق با بستر کربناته می باشد (حاشیه فلات عمیق یا حاشیه حوضه) که رخساره های خود را در مرحله پیشروی به جا گذاشته اند. همبری سازندهای گورپی و پابده از نوع ناپیوستگی (ناهمسازی) فرسایشی می باشد. این همبری در منطقه تنگ ابوالحیات در قاعده شیل های ارغوانی قرار می گیرد. در این منطقه و نیز در مناطق تنگ زنجیران و مهارلو علاوه بر شناسایی میکروفسیل Globorotalia velascoensis که به بخش زیرین سازند پابده استناد می شود، طبقه ای گلوکونیتی – فسفاتی سازند پابده را از گورپی جدا می سازد. این طبقه یک دوره نبود رسوب گذاری را از مائستریشتین پسین تا پایان پالئوسن پیشین به نمایش می گذارد.