زمین شناسی ایران
سال:1385 | دوره:2 | شماره:5 |تعداد مقالات:9

زیر خانواده Biseriammininae شامل جنس هایی است که این جنس ها از تنوع گونه ای قابل ملاحظه ای در پرمین بالایی برخوردار بوده اند. افراد این زیرخانواده گسترش فوق العاده ای در رسوبات پرمین بالایی اکثر نقاط ایران به خصوص حوضه زاگرس داشته اند. تفکیک و معرفی گونه های مربوط به این جنس ها، ایجاد بایوزوناسیون بر مبنای گونه های ممیز و کاربرد چینه شناسی آنها به عنوان بیوزون های مشخص، به پیشنهاد یک بیواستراتیگرافی دقیق رسوبات پرمین منطقه می انجامد. همچنین می توان با توجه به شباهت ها و تفاوت هایی که بین جنس ها و گونه های مربوط به هر جنس وجود دارد، ارتباط فیلوژنی آنها را مشخص نمود. نمونه های مورد مطالعه مربوط به اشترانکوه می باشند. علت انتخاب، کامل بودن رسوبات پرمین بالایی و نمونه برداری سیستماتیک در این منطقه نسبت به سایر مناطق در حوضه زاگرس است. در این پژوهش، برش های مربوط به گونه های مختلف جنس های مورد مطالعه به وسیله دستگاه Camera lucida رسم و تفکیک گونه ها براساس مشخصات ساختمانی صدف صورت گرفته است. نتیجه این کار معرفی 24 گونه مربوط به جنس Globivalvulina، 8 گونه مربوط به Paraglobivalvulina و 1 گونه از Paraglobivalvulinoides و ارایه طرح تکاملی این جنس ها و گونه های مربوط به آنها می باشد.

سد و نیروگاه رودبار لرستان از نظر تقسیمات زمین شناسی ایران، در منطقه ساختمانی زاگرس بلند قرار دارد. ساختگاه و نیز بخشی از مخزن سد از سازند دالان به سن پرمین تشکیل شده است. همچنین در پایین دست محور سد، رخنمونی از سازند سروک به سن کرتاسه بالایی وجود دارد که در اثر عملکرد گسل های راندگی در مجاورت سازند دالان قرار گرفته است. آب رودخانه رودبار از بارش های جوی و نیز زه کشی آب های زیرزمینی تامین می شود. با توجه به موقعیت زمین شناسی و آب و هوایی منطقه، انتظار می رفت که فرایند کارستی شدن در نهشته های کربناته محدوده ساختگاه به خوبی گسترش داشته باشد، ولی طبق اطلاعات به دست آمده از مغزه گمانه ها و گالری های اکتشافی که در محدوده محور سد و تکیه گاه ها حفاری شده اند، به نظر می رسد آثار کارستی که بتواند یک شبکه زهکش در آن محدوده ایجاد کند، دیده نشده است. وجود گمانه های آرتزین در محدوده ساختگاه، وجود آبخوان محبوس (علاوه بر آبخوان آزاد) را تایید می کند. براساس نتایج آنالیز شیمیایی تعداد 22 نمونة آب از شش منبع آبی محدوده ساختگاه، غالب ترین تیپ های آب زیرزمینی بی کربناته کلسیک و سولفاته کلسیک می باشند. رودخانه آب رودبار، چشمه کیش و بخش خروجی تونل T2 به علت تغذیه از آبخوان های آزاد و زمان ماندگاری کم، تیپ بی کربناته ولی گمانه های آرتزین TG-4 و RB-8 و بخش ورودی تونل T2 به علت تماس با کانی های سولفات دار و نیز زمان ماندگاری بیشتر در سفره های محبوس، تیپ سولفاته دارند.

نهشته های سازند سلطانیه در جنوب خاوری زنجان به طور عمده از تناوب سنگ های کربناتی و شیل تشکیل شده است. سنگ های آهکی سازند سلطانیه به طور عمده تحت تاثیر دیاژنزمتئوریکی در یک سیستم باز قرار گرفته اند. با توجه به توزیع عناصر اصلی و فرعی و گستره ایزوتوپ های اکسیژن و کربن نهشته های آهکی سازند سلطانیه قابل مقایسه با سنگ آهک های مزدوران و گوردون تاسمانیا با ترکیب کانی شناسی آراگونیتی است. ترکیب کانی شناسی آراگونیتی درسنگ آهک های نئوپروتروزوئیک سایر نقاط جهان قبلا توسط محققین دیگر تأیید شده است (Fairchild and Spiro, 1987). این مطالعات نشان می دهد که این سنگ آهک ها، مانند سنگ آهک های گوردون تاسمانیا، تحت تاثیر فرآیندهای متئوریکی قرار گرفته اند. نمونه های آهکی سازند سلطانیه از نظر مقادیر ایزوتوپ اکسیژن و کربن سبک می باشند و سبک شدن δ13C (میانگین (-4.57 ‰ VPDB در نمونه های سازند سلطانیه به دلیل تاثیر شدید دیاژنز متئوریکی است. تغییرات Sr/Mn حاکی از میزان انحلال بالا در این سنگ آهک ها است. دمای تشکیل این آهک ها بر اساس سنگین ترین ایزوتوپ اکسیژن (معادل ‰ 83/5-) و δw آب دریا (معادل 1±3-) به ترتیب 23 و 31 درجه سانتی گراد محاسبه شده است.

میدان نفتی پارسی در شمال بخش مرکزی فروافتادگی دزفول واقع شده است. در این مطالعه بر اساس اطلاعات زیرسطحی و با بهره گیری از روش های تحلیلی زیرسطحی سازوکار چین خوردگی و شکستگی های این تاقدیس مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به وجود گسل راندگی در یال جلویی (جنوب غرب تاقدیس پارسی)، تاقدیس پارسی یک چین مرتبط با گسل راندگی می باشد و مجموعه ویژگی های این تاقدیس سازوکار چین های جدایشی گسل خورده و مدل مهاجرت لولا و چرخش یال را برای رشد آن پیشنهاد می کند. روش های تحلیلی هندسی، داده های حفاری و مطالعه مغزه ها نشان داد که منطقه های مخزنی یک و دو سازند آسماری از گسترش و تراکم شکستگی بالایی برخوردارند. همچنین یال جنوب غربی کوهانه جنوب شرقی و یال شمال شرقی کوهانه شمال غربی به عنوان بخش هایی از ساختار با تراکم بالای شکستگی شناسایی شدند.

حوضه آبخیز لاتشور در شمال شرق شهرستان پاکدشت واقع شده و مساحتی بالغ بر 2/22 کیلومتر مربع دارد. واحدهای سنگی در برگیرنده این حوضه شامل کنگلومرای هزاردره، واحدهای قرمز نئوژن و رسوبات کواترنر است. در محل خروجی این حوضه یک سد خاکی احداث شده است که در طی 12 سال، بیش از نیمی از آن بوسیله رسوب پر شده است و عملا استفاده از آن را برای جلوگیری از خطرات احتمالی سیلاب برای زمین های کشاورزی و روستاهای پایین دست حوضه با مشکل جدی مواجه کرده است. این امر نشان می دهد که میزان فرسایش پذیری واحدهای سنگی در بالادست سد لاتشور بالا است. با انطباق نقشه های توپوگرافی قبل و بعد از احداث سد لاتشور میزان رسوب ذخیره شده در مخزن سد برابر88512 متر مکعب شده است. با توجه به نتایج حاصل از دسته بندی خوشه ای و آزمون F، کانی های رسی مونتموریونیت و ایلیت به عنوان منشایاب معرفی شده اند و همچنین برای محاسبه رسوبدهی واحدهای سنگی حوضه لاتشور از روش های مرکب چند متغیره خطی استفاده شده است. در خاتمه مشخص شد که بخش مارنی واحدهای قرمز نئوژن 97%  از رسوب انباشته شده در مخزن سد لاتشور را تولید کرده است. نتایج حاصله نشان می دهد که واحدهای مارنی از حساسیت بسیار زیادی در برابر فرسایش برخوردارند و بایستی راهکار مناسبی برای افزایش مقاومت آنها در برابر فرسایش در نظر گرفت.

به منظور ارزیابی قابلیت داده های ماهواره ای در تفکیک خاک ها، داده های رقومی سنجنده ASTER منطقه آران بیدگل مورد استفاده قرار گرفت. سنجنده ASTER دارای 14 باند در محدوه های طیفی، مرئی و مادون قرمز نزدیک، مادون قرمز موج کوتاه و مادون قر مز حرارتی است که به ترتیب دارای قدرت تفکیک مکانی 15، 30 و 90 متر می باشند. پس از تصحیح هندسی و رادیومتری و بکارگیری لایه کمکی (DEM) رویکردهای مختلفی از داده ها برای استخراج اطلاعات بکار گرفته شد. نتایج حاصل از پردازش رقومی باندهای ASTER برای تفکیک پذیری خاک ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. با تفکیک واحدهای همگن بر روی تصاویر رنگی و بهره گیری از اطلاعات جانبی و مطالعات میدانی نمونه های آموزشی انتخاب شدند. به منظور ارزیابی تفکیک پذیری خاک ها میانگین، انحراف معیار و واریانس نمونه های آموزشی محاسبه و مورد ارزیابی قرار گرفت. تصاویر به روش نظارت شده و با الگوریتم حداکثر احتمال طبقه بندی گردیدند، سپس به منظور ارزیابی طبقه بندی، نتایج با نقشه واقعیت زمینی قطع داده شدند. نتایج نشان می دهد خاک های شور و گچی دارای بالاترین بازتاب در محدوده مرئی و مادون قرمز میانی بوده، لکن خاک های شور و نسبتا مرطوب با پلی گون هایی از پوسته های نمکی دارای کمترین بازتاب در تمامی طول موج ها نسبت به دیگر خاک های شور می باشند، این رفتار به علت اثرات کاهندگی بازتاب ها توسط رطوبت و سطوح اسفنجی می باشد که موجب جذب تابش های خورشیدی و عدم بازتاب آن به فضا می باشد. همچنین نتایج نشان داد که باندهای محدوده مرئی و مادون قرمز نزدیک قابلیت تفکیک خاک های با پوسته های نمکی را دارند و همه باندهای سنجنده ASTER قابلیت تفکیک خاک های با سطوح زبر و ناهموار (بافت درشت، سنگ و سنگریزه و یا پوسته های ناهموار) را از خاک های شور با پوسته های صاف و تیره را دارند. نتایج طبقه بندی تصاویر نشان می دهد دقت کلی طبقه بندی 66/79 درصد، میزان ضریب توافق کاپا 781/0 و دقت تولید کننده و کاربر به ترتیب 86/85 و 86/86 درصد می باشد. بطور کلی داده های سنجنده ASTER برای شناسایی خاک های مناطق خشک می تواند مناسب باشد.

در ناحیه ده نو (مشهد) مجموعه ای از سنگ های دگرگونی به همراه توده های گرانیتوئیدی دیده می شود. در میان  این شیست ها انواع دارای کلریتوئید توسط لایه ای نازک از متاپلیت های دارای استرولیت و فاقد کلریتوئید از هم جدا شده اند. مطالعه دگرشکلی های منطقه نشان می دهد که کانی کلریتوئید در این سنگ ها از نسل دوم بوده و استرولیت ها نیز همزمان با تشکیل S2 بوجود آمده است. بررسی ها نشان می دهند که درلایه های مجاور هم و با فاصله کمتر از چند متر، شیست های کلریتوئیددار و استرولیت دار، به تناوب تکرار می شوند. بدین ترتیب می توان نتیجه گرفت که این لایه ها در فاز دگرگونی مشابهی شکل گرفته  و شرایط فیزیکی (فشار و دما) حاکم بر آنها یکسان بوده است. تجزیه شیمیایی این سنگ ها در نمودارهای ژئوشیمیایی در قلمرو سنگ های مستعد تولید کلریتوئید قرار می گیرد. به عبارت دیگر این سنگ ها از نظر شیمیایی یکسان بوده و چنین به نظر می رسد که توالی کلریتوئید و استرولیت در لایه های متوالی مجاور یکدیگر و در فاصله ای محدود توسط سیال های دگرگونی کنترل شده است. پایین بودن فوگاسیته اکسیژن (XCO2 بالا) که با وجود گرافیت تایید می شود، دلیل پایداری کلریتوئید و عدم تشکیل استرولیت در بعضی لایه ها می باشد. از آنجا که استرولیت در بالاترین شرایط دگرگونی منطقه شکل گرفته  می توان گفت که در اوج دگرگونی در منطقه ده نو نقش سیالات حاوی CO2 در انجام واکنش های دگرگونی و شکل گیری کانی های متفاوت موثر بوده است. اما حرکت سیال به میزانی نبوده است که بتواند حتی در فواصل چند متری سیال دگرگونی همگنی را بوجود آورد در نتیجه سنگ های با شیمی یکسان رفتار متفاوتی را نشان داده اند.