زمین شناسی ایران
سال:1389 | دوره:4 | شماره:13 |تعداد مقالات:10

در شمال شرق روستای برغان، سیلی با ترکیب گابرو تا مونزونیت مشهور به سیل بنیان سد کرج به درون توف ها تزریق شده است. بر اساس مشاهدات صحرایی و مطالعات میکروسکوپی، روند تفریق از حاشیه به سمت مرکز این سیل مشاهده می شود. پلاژیوکلازها گاهی منطقه بندی دارند اما در بخش زیرین این سیل منطقه بندی پلاژیوکلازها از بین رفته ولی ماکل های آن حفظ شده است و بافت میرمکیت نیز در آن ها مشاهده می شود (میرمکیت ها از نوع زایده ای هستند). کانی های فرومنیزین حرارت بالا نیز تجزیه شده اند ولی پلاژیوکلازها تقریبا سالم باقی مانده اند. نتایج تجزیه XRF سنگ، روند غیرخطی Rb-SiO2 و Na2O-K2O را نشان می دهد. با توجه به محاسبه نورم نمونه ها، کاهش میزان Na2O و افزایش میزان K2O در نمونه های مرز توده با سنگ های اطراف، می توان نتیجه گرفت که سیال ها سبب خروج Na2O از سنگ شده است. این خصوصیات بافتی، کانی شناسی و ژئوشیمیایی بیان گر رخ دادن پدیده متاسوماتیسم پتاسیک ضعیف در بخش زیرین سیل سدکرج است. سیال ها بر توف ها نیز تاثیر گذاشته و سبب کائولینیتی شدن فلدسپات پتاسیم، سوسوریتی شدن پلاژیوکلازها و کلریتی شدن کانی های فرومنیزین شده است. از طرف دیگر سیال ها باعث تحرک شیمیایی مجدد ماده معدنی و تجمع آن در قالب کانه های ثانویه مس در توف ها شده است.

هوازدگی پذیری سنگ های دارای رس و کاهش خواص ژئومکانیکی آن ها در مقابل خشک و تر شدن متناوب که توسط آزمایشی به نام شاخص شکفتگی دوام تعیین می گردد، یکی از مهم ترین چالش های احداث سازه بر روی این قبیل سنگ ها می باشد. بررسی های بسیاری ازجمله بررسی های انجام شده در این تحقیق نشان دهنده آن است که تعیین دوام شکفتگی سنگ های سخت و مقاوم نظیر ماسه سنگ ها با همان روش ابداعی می تواند اطلاعات مفیدی را از ویژگی های ژئومکانیکی این سنگ ها در اختیار قرار دهد. در این تحقیق با انجام آزمایش های دوام شکفتگی روی نمونه های متعلق به سازند شمشک، ضمن بررسی شاخص دوام شکفتگی انواع مختلف ماسه سنگ ها و سنگ های دارای رس متعلق به این سازند، تاثیر تعداد سیکل، مدت زمان چرخش نمونه در آب و گوشه داری قطعات سنگی بر شاخص دوام شکفتگی، همچنین رابطه بین شاخص دوام شکفتگی و مقاومت تراکمی تک محوره بررسی شده است. این بررسی ها نشان دهنده آن است که با افزایش تعداد سیکل، شاخص دوام-شکفتگی ماسه سنگ ها (انواع مختلف) و سنگ های دارای رس کاهش می یابد. در بررسی تاثیر مدت زمان چرخش نمونه در آب بر شاخص دوام شکفتگی، مشخص شد که این عامل نیز تاثیر معنی داری بر شاخص دوام شکفتگی نمونه های ماسه سنگی دارد. اما تاثیر گوشه داری نمونه ها بر شاخص دوام شکفتگی بسیار قابل ملاحظه است، به طوری که در نمونه های با شاخص دوام شکفتگی بیش از 98 درصد، در پایان سیکل دوم آزمایش، بیشتر گوشه های تیز قطعات گرفته شده و تفاوت قابل ملاحظه ای بین شاخص دوام شکفتگی سیکل اول و دوم نمونه های گوشه دار و نمونه های گرد شده وجود دارد. اما در سیکل های سوم تا پنجم این تفاوت، کاهش چشم گیری می یابد. در سنگ های دارای رس با شاخص دوام شکفتگی کمتر از 98 درصد، تاثیر گوشه داری بر شاخص دوام- شکفتگی در سیکل های دوم به بعد، بیشتر از ماسه سنگ ها می باشد. بررسی رابطه ی بین شاخص دوام- شکفتگی و مقاومت تراکمی تک محوره نشان می دهد که شاخص دوام شکفتگی به ویژه در ماسه سنگ ها، ابزار قابل قبول و مناسبی برای تخمین مقاومت تراکمی تک محوره می باشد.

تکوین ساختاری گستره آمیزه افیولیتی جنوب بیرجند، مستلزم اعمال فازهای متعدد تنش در درازنای تاریخ فرگشت این سرزمین می باشد. تفکیک فازهای مختلف بروش معکوس سازی چند مرتبه ای بیانگر این است که محور تنش بیشینه(s1) در موقعیت های مختلف پهنه به طور عمده جهت گیری شمال خاوری- جنوب باختری تا خاوری- باختری و محور تنش کمینه (s3) جهت گیری شمال باختری- جنوب خاوری تا شمالی- جنوبی را نشان می دهند. با استفاده از جهت گیری های تنش به دست آمده و تلفیق آن ها با سایر داده های ساختاری برداشت شده از جمله ساختارهای فشاری (گسل های راندگی، روند برگ واره ها، خطواره ها و جهت گیری روند محور چین ها)، ساختارهای فشاری- برشی (انواع شکستگی های پهنه برشی) و ساختارهای کششی (گسل های امتداد لغز با مولفه نرمال، بازشدگی های کششی و سیگموئیدال)، درخصوص پیشینه زمین ساختی منطقه، سه مرحله فشاری، فشاری- برشی و کششی نتیجه گیری شد.

یکی از مهم ترین پارامترهای مورد نیاز برای تفسیرهای تکتونیکی فعالیت های پوسته زمین، آشنایی از وضعیت درجه حرارت در درون زمین می باشد. تا کنون مطالعات کمی جهت کسب اطلاع از پارامتر مذکور انجام گرفته است. یکی از شرایط مرزی درجه حرارت در اعماق پوسته قاره ای را می توان با تعیین عمق کوری (که بستر پوسته مغناطیسی را تشکیل می دهد) به دست آورد. در این مطالعه، نحوه تخمین عمق هم دمای کوری با استفاده از مدل های میدان مغناطیسی حاصل از داده های ماهواره ای و روش دوقطبی های مغناطیسی معادل چشمه ارایه شده است. در حقیقت، روشی جدید و متفاوت جهت استفاده از میدان مغناطیسی بی هنجار به منظور محاسبه عمق کوری مورد استفاده قرار گرفته است. در این تحقیق، عمق هم دمای کوری برای منطقه ای واقع در محدوده عرض جغرافیایی 36-28 درجه شمالی و طول جغرافیایی 64-56 درجه شرقی با استفاده از مدل میدان MF5 حاصل از شش سال ماموریت ماهواره CHAMP محاسبه شده است. ابتدا میدان مغناطیسی القایی پوسته با استفاده از مدل میدان MF5 تهیه گردید. سپس میدان مغناطیسی حاصل از یک مدل اولیه مغناطیدگی پوسته در ارتفاع ماهواره محاسبه و با مدل میدان القایی محاسبه شده، مقایسه شد. با توجه به نتایج حاصل، هم دمای کوری در کل منطقه مورد مطالعه، بالاتر از موهو و درون پوسته قرار گرفته است.

استوک کوارتز مونزونیتی پورفیری کیقال در شمال شهرستان ورزقان، در استان آذربایجان شرقی واقع شده است. این استوک طی فعالیت های ماگمایی نفوذی فاز پیرنه، درون واحدهای آتشفشانی قدیمی تر نفوذ کرده و موجب توسعه زون های دگرسانی گرمابی و وقوع کانی سازی مس و مولیبدن در منطقه شده است. پس از جایگیری این استوک، دایک های تاخیری متعددی با ترکیب دیوریتی کوارتز دیوریتی، گرانودیوریتی، میکرودیوریتی و مونزودیوریتی همراه با یک توده گرانودیوریتی تاخیری در این منطقه نفوذ کرده و استوک کوارتزمونزونیتی را مورد هجوم قرار داده اند. توده گرانودیوریتی فاقد کانی سازی و دگرسانی گرمابی است. تجزیه شیمیایی نمونه های استوک کوارتز مونزونیتی و دایک های تاخیری نشان می دهد که آن ها سرشت کالک آلکالن غنی از پتاسیم و شوشونیتی دارند. این نفوذی ها از نظر زمین شناسی ساختمانی، در قوس آتشفشانی پس برخوردی و حواشی قاره ای فعال قرار گرفته اند.

منطقه مورد مطالعه در شرق ایران و در فاصله 15 کیلومتری جنوب خاوری گناباد واقع شده است. شیل و ماسه سنگ های ژوراسیک ابتدا تحت تاثیر دگرگونی ناحیه ای درجه پایین (کوهزایی زمان ژوراسیک- کرتاسه) به اسلیت و کوارتزیت دگرگون شده اند. اسلیت نیز در مجاورت با بیوتیت گرانودیوریت، به انواع شیست دگرگون شده است. اسلیت نیز در مجاورت با بیوتیت گرانودیوریت، به انواع شیست دگرگون شده اند. در منطقه گرانیتوئیدهای سری ایلمینیت و مگنتیت شناسایی شدند. باتولیت بیوتیت گرانودیوریت ها متعلق به سری ایلمینیت می باشد. توده های مونزونیتی منطقه که جوانتر از گرانودیوریت هستند، به شکل استوک رخنمون دارند. مونزونیت ها بر اساس ترکیب کانی شناختی و بالا بودن عدد پذیرفتاری مغناطیسی [x10-5 SI(>500)]، به سری مگنتیت (نوع I) اختصاص دارند. زون های دگرسانی سرسیتیک، پروپیلیتیک، سیلیسی، آرژیلیک و تورمالین فقط در گرانودیوریت و سنگ های مجاور با آن شناسایی شدند. رسوبات رودخانه ای (کانی سنگین) که از گرانودیوریت های بخش شرقی منشا گرفته اند، بیشترین بی هنجاری عناصر Sn, Au, As, Pb, Zn, Cu را نشان می دهند. حداکثر میزان عناصر بر حسب ppm در این محدوده عبارت است از:Sn= 445, Cu =321, As =399, W =59, Pb =980, Zn =608نتایج تجزیه 77 نمونه از توده های گرانودیوریتی و مونزونیتی (برداشت شده از مناطق دارای آلتراسیون و کانی- سازی) نشان داد که بی هنجاری Sn-W-Au-Pb-Zn-Cu-As در ارتباط با گرانودیوریت است. بیشترین میزان بی هنجاری عناصر Sn-W-Au-Pb-Zn-Cu-As در گرانودیوریت ها که در بخش شرقی منطقه رخنمون دارند شناسایی شده است.

با توجه به گسترش وسیع خاک های شور در ایران و تاثیر شوری آن بر عملکرد محصولات کشاورزی، شناسایی این زمین ها از اهمیت زیادی برخوردار است. به منظور شناسایی و تحلیل طیفی طبقات مختلف شوری خاک های اطراف دریاچه طشک و بختگان، از تصاویر سنجنده LISS-III استفاده گردید. پس از انجام تصحیحات لازم بر روی تصاویر، نمونه های آموزشی و کنترل زمینی انتخاب و نمونه های خاک از عمق 5-0 سانتی متری، جمع آوری و جهت انجام تجزیه های لازم به آزمایشگاه ارسال گردید. سپس به منظور تهیه نقشه پوشش اراضی و شوری، طبقه بندی پیکسل های تصویر با انتخاب رویکردهای مختلف و با الگوریتم حداکثر مشابهت انجام شد. تحلیل نمودارهای دوبعدی و طیفی نشان داد؛ پوسته های نمکی سفیدرنگ در بالاترین بخش خط خاک و پوسته های نمکی تیره رنگ در بخش های پایین تر این خط قرار دارند. زبری، ناهمواری و همچنین حضور رطوبت از عوامل موثر در کاهش بازتاب پوسته های نمکی منطقه مورد مطالعه شناخته شد و در خاک های غیر شور نیز زبری حاصل از کلوخه های ناشی از عملیات خاکورزی، از عوامل تاثیر گذار در کاهش انعکاس بود. وجود پوشش گیاهی و کاه و کلش برجای مانده از محصولات، در تشخیص خاک های شور منطقه مورد مطالعه ایجاد خطا نمود. ارزیابی نتایج دقت طبقه بندی رویکردهای تصویری مختلف، حاکی از آن بود، زمانی که از تمام باندهای سنجنده استفاده گردید صحت کل، کاربر و تولیدکننده افزایش یافت. در این تحقیق خاک های با شوری بیش از 16 دسی زیمنس بر متر از دقت های بالاتری برخوردار بودند و وجود تداخل طیفی در خاک های با شوری 8-4 و 16-8 دسی زیمنس بر متر منجر به کاهش دقت در این طبقه ها شد. ارزیابی نقشه شوری نشان داد که خاک های با شوری بیش از 16 دسی زیمنس بر متر، در نزدیکی دریاچه و عمدتا در قسمت جنوب، جنوب غرب و جنوب شرق منطقه مورد مطالعه وجود داشت. در شمال منطقه نیز شوری های 8 تا 16 دسی زیمنس بر متر در زمین های کشاورزی، نتیجه شد.

در این تحقیق محیط رسوبی سازند فراقان در چاه دارنگ شماره 1 مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعه پتروگرافی بر روی خرده های حفاری حاصل از این سازند، نشان می دهد که سازند فراقان از 5 پتروفاسیس کوارتز آرنایت، لیتیک آرنایت، کوارتز گری وکی، ماسه سنگ های هیبرید و گلسنگ تشکیل شده است. از میان تمام این پتروفاسیس ها، پتروفاسیس های لیتیک آرنایت حاوی قطعات آتشفشانی و کوارتز آرنایت های دانه ریز، حدود 90% از ضخامت این سازند را دربر می گیرد. برای تفسیر محیط رسوبی این سازند، مجموعه پتروفاسیس های شناسایی شده و نمودارهای گامای بدست آمده، ترکیب شده و رخساره های رسوبی تعریف شدند. مجموعا 6 رخساره رسوبی در این سازند تعریف گردید که نشانگر رسوبگذاری در مجموعه ای از محیط ها از بخش های بالا دست دلتا، پیشانی دلتا در بخش های زیرین و محیط های دریایی کم عمق در بخش های بالایی سازند است که به تدریج به سمت بالا به یک شلف کربناته (سازند دالان) تبدیل می گردد.