زمین شناسی ایران
سال:1397 | دوره:12 | شماره:46 |تعداد مقالات:9

به منظور بررسی گذر مزوزوئیک به سنوزوئیک بر اساس نانو فسیل های آهکی، برش تنگ بوالفارس در شرق رامهرمز مورد مطالعه قرار گرفت. این گروه فسیلی در تعیین سن نسبی لایه های مزوزوئیک و سنوزوئیک اهمیت زیادی دارند. در این گذر، رسوباتی به ضخامت 32 متر از نهشته های شیلی و آهکی مورد مطالعه قرار گرفت و برای اولین بار 35 گونه از نانوفسیل های آهکی شناسایی شد. در نتیجه این مطالعه بیوزون (UC18/CC24 ) Reinhardtites Levis Zone و قاعده زون (CC25/UC19) Zone cymbiformis Arkhangelskiella به سن کرتاسه فوقانی (اواخر ماستریشتین پیشین تا شروع ماستریشتین پسین) و زون Zone (NP6) kleinpellii Heliolithus به سن سلاندین/تانتین که با زون بندی های استاندارد جهانی مطابقت دارد، شناسایی شد. بر اساس بیوزون های به دست آمده، بازه زمانی گذر مورد مطالعه ماستریشتین پیشین-سلاندین/تانتین (Middle/Late Paleocene) و مرز بین گذر کرتاسه به پالئوژن در این برش از نوع ناپیوستگی تعیین شد. حضور گونه های شاخص از نانو فسیل های آهکی بیانگر آن است که برش مورد مطالعه در عرض های جغرافیایی پایین و تحت شرایط آب و هوایی گرم اقیانوسی نهشته شده است.

جنوب بلوک ایران مرکزی تحت تاثیر چندین گامه دگرریختی شدید در زمان سنوزوییک قرار گرفته است. این پژوهش یک مورد از دگرریختی تداخلی چین های فرانهاده در جنوب ایران مرکزی ارائه می نماید و با تحلیل تنش دیرینه حاصل از داده های لغزش گسلی، توالی دگرریختی و رژیم های زمین ساختی در طی کوتاه شدگی پوسته را بازسازی می نماید. داده های مستخرج از چین های فرانهاده نشان می دهد، گستره جنوب رفسنجان دو رژیم زمین ساختی ترافشاری را تجربه نموده که موقعیت عمود به محور چین ها داشته اند و سبب فرانهادگی چین ها با روندWNW-ESEبرروی چین ها با روند NE-SW شده اند. از سوی دیگر تحلیل ساختاری و مطالعه داده های لغزش گسلی در گستره دو میدان تنش همزمان با چین خوردگی را در سنوزوییک نشان می دهد. اولین گامه زمین ساختی تا اوایل میوسن، رژِیم ترافشاری با روندNW می باشد که منجر به توسعه چین های با روند NEو ایجاد کوتاه شدگی عمود به گستره شده است. این رویداد زمین ساختی احتمالاً به چرخش پادساعت گرد بلوک ایران مرکزی وابسته است. رویداد زمین ساختی ثانویه در اواخر میوسن تا عهد حاضر، رژیم ترافشاری NNE-SSW می باشد که انقباض چین های با روند WNW-ESE را ایجاد نموده و سبب فرانهاد گی چین ها در گستره شده است. از نظر ژئودینامیکی، گامه زمین ساختی اخیر احتمالاً در ارتباط با همگرایی صفحه عربی به سمت صفحه اوراسیا می باشد.

توده گرانیتوئیدی مغانلو با سن پرکامبرین در شمال غربی زون ساختاری ایران مرکزی واقع گردیده است. بر اساس مشاهدات صحرایی و مطالعات میکروسکوپی، توده مورد مطالعه از گرانودیوریت، مونزوگرانیت و تونالیت تشکیل شده است. با توجه به مطالعات ژئوشیمیایی، تونالیت ها از نوع I با ماهیت کالک آلکالن و پرآلومین می باشند. این توده بر اساس مطالعات ایزوتوپی Sr-Nd ( نسبت 87Sr/86Sr و Ndɛ اولیه 710544/0 و01/7-به ترتیب)، نسبت La/Yb، Sr/Y، Nb/Ta، Ni و Cr پایین، الگوی کمتر تفریق یافته عناصر نادر خاکی و بی هنجاری منفی Eu حاصل ذوب پوسته آمفیبولیتی است که از ذوب پوسته مافیک ضخیم شده یا بازالت های زیر صفحه ای (در ناحیه پایداری پلاژیوکلاز) در اعماق و فشار پایین و در محیط زمین ساختی کمان های حاشیه فعال قاره ای (قوس) تشکیل شده است. مونزوگرانیت ها با توجه به نمودار های ژئوشیمیایی از نوع S با ماهیت پرآلومین و کالک آلکالن هستند که در محدوده کمان ماگمایی و برخوردی با غنی شدگی از LREE و LILE و تهی شدگی از HFSE همراه با بی هنجاری منفی Nb, Ti, Ba و Sr و عدد منیزیم (20-11#Mg ) همراه می باشند و از ذوب سنگ های پوسته ای (ذوب خاستگاه با سنگ های پلیتی غنی از پلاژیوکلاز) تشکیل شده اند. گرانودیوریت ها از نوع I با ماهیت کالک آلکالن و پرآلومین هستند. که بر اساس مطالعات ایزوتوپی Sr-Nd (نسبت 87Sr/86Sr و ɛ Nd اولیه 71713/0 و 55/10-به ترتیب)، عدد منیزیم (33-31#Mg) و بی هنجاری منفی و مشخص ازNb و Sr، همچنین بی هنجاری مثبت La و Th، حاصل ذوب بخشی پوسته قاره ای زیرین-میانی می باشند که در نتیجه ضخیم شدگی و کوتاه شدگی ناشی از برخورد قاره-قاره (برخورد ورقه ایران به عربی) تشکیل شده اند. با توجه به موقعیت جغرافیایی توده مغانلو و سن واحد های تشکیل دهنده آن، به نظر می رسد که توده گرانیتوئیدی مغانلو روی حاشیه فعال قاره ای ناشی از همگرایی ایران مرکزی و البرز-آذربایجان با صفحه عربی در طول پرکامبرین شکل گرفته باشد.

در این مقاله، پترولوژی و جایگاه تکتونوماگمایی سنگ های آتشفشانی ائوسن منطقه آهوان، خاور سمنان، مورد بحث قرار گرفته است. سنگ های مورد مطالعه، شامل گدازه های آتشفشانی بازیک-حدواسط، اسیدی و دایک، همراه با میان لایه های سنگ آهک نومولیت دار، رسوبات کم عمق، هیالوکلاستیت و برش هیالوکلاستیک هستند. گدازه های بازیک-حدواسط در زیر و گدازه های ریولیتی همراه با گدازه های آندزیتی در بالای سری آتشفشانی، برونزد دارند که معرف ولکانیسم دوگانه است. به نظر می رسد که فعالیت های آتشفشانی ائوسن، در محدوده مورد مطالعه، در محیط کم عمق آب دریا تا محیط خشکی رخ داده است. براساس بررسی های پتروگرافی، سنگ های آتشفشانی، دارای ترکیب بازالت، آندزیت بازالتی، آندزیت، داسیت، ریولیت و توف های اسیدی اند. انواع گدازه ای، دارای بافت فیریک تا آفیریک بوده و انواع فیریک دارای فنوکریست های پلاژیوکلاز، اوژیت و هورنبلند هستند. گدازه ها دارای خمیره هیالومیکرولیتیک، میکروکریستالین و دایک ها دارای خمیره اینترگرانولار هستند. منطقه بندی نامتعادل و بافت غربالی در فنوکریست های پلاژیوکلاز و خمیره شیشه ای نامتجانس را شاید بتوان با پدیده اختلاط ماگمایی توجیه نمود. بررسی آنالیزهای شیمیایی این سنگ ها، حکایت از روندهای ماگمایی کالک آلکالن پتاسیم بالا تا شوشونیتی دارد. نمودارهای عنکبوتی عناصر فرعی و کمیاب بهنجارشده، نشان از غنی شدگی از عناصر نادر خاکی سبک و تهی شدگی واضح از عناصر نیوبیوم و تیتان را دارند. در نمودارهای تکتونوماگمایی، این نمونه ها در محیط کششی اولیه پشت کمان، ترسیم شده اند. به نظر می رسد که، ذوب بخشی گوه گوشته ای تعدیل شده، در بالای صفحه فرورونده، منشأ ماگمای والد در این محدوده بوده که تحت تأثیر سیالات-مذاب ناشی از ذوب بخشی رسوبات بالای صفحه فرورونده، غنی شده است.

هدف از این پژوهش تعیین تاثیر فصل بهار و پاییز بر تولید رسوب حوضه طالقانی، خرم آباد، استان لرستان با استفاده از ردیاب های ژئوشیمیایی و مدل ترکیبی منشایابی رسوب است. به این منظور 39 نمونه خاک از منابع رسوب با کاربری های مختلف (کشاورزی 17، مرتع 12 و جنگل 10 نمونه) برداشت گردید و همچنین جهت برداشت نمونه های رسوب معلق هنگام رخداد بارندگی، 7 نمونه رواناب از خروجی حوضه طی سال 1390 تا 1391 (3 نمونه در فصل پاییز و 4 نمونه در فصل بهار) نیز برداشت شد. پس از آماده سازی نمونه ها 11 عنصر ژئوشیمیایی شامل آهن، روی، مس، منیزیم، سدیم، کلسیم، پتاسیم، منگنز، کربن آلی، نیتروژن و فسفر به عنوان ردیاب های اولیه در نمونه های منابع رسوب و نمونه های رسوب معلق اندازه گیری شد. با استفاده از تحلیل آماری کروسکال والیس و تحلیل آماری تابع تشخیص، ردیاب های روی، کربن آلی، منیزیم و کلسیم به عنوان ترکیب بهینه ردیاب در تفکیک منابع رسوب انتخاب شدند. با انتخاب ترکیب بهینه ردیاب ها، نمونه-های منابع رسوب با نمونه های رسوب معلق در رواناب در دو فصل متفاوت به صورت جداگانه مقایسه شدند. نتایج نشان داد که سهم کاربری اراضی در تولید رسوب در فصل پاییز برای کشاورزی، مرتع و جنگل به ترتیب برابر با 9/67 درصد، 1/32 درصد و صفر درصد است. نتایج مقایسه منابع رسوب با نمونه های رسوب معلق در رواناب در فصل بهار نشان داد که سهم کاربری اراضی در تولید رسوب برای کشاورزی 3/44 درصد، مرتع 3/44 درصد و جنگل 4/11 درصد است. این نتایج نشان می دهد که در فصل پاییز کاربری کشاورزی بیشترین سهم تولید رسوب را دارد که لازم است در این فصل مدیریت پوشش گیاهی اراضی کشاورزی مورد توجه قرار گیرد تا از فرسایش و تولید رسوب جلوگیری شود.

به منظور مطالعات زیست چینه ای سازندهای سروک و ایلام در جنوب فروافتادگی دزفول، دو برش تحت الارضی در چاه های 1و 14 میدان نفتی آب تیمور انتخاب گردید. سازند سروک در چاه شماره1، 98/812 متر و در چاه شماره 14 به دلیل عدم حفاری تا قاعده سازند سروک، 234 متر ضخامت دارد و از لحاظ لیتولوژی به طور عمده از سنگ آهک همراه با میان لایه های رسی و دولومیتی تشکیل شده است. مرز زیرین آن در چاه شماره 1 با سازند کژدمی، هم شیب و در چاه شماره 14 به دلیل عدم حفاری نامشخص است؛ ولی مرز بالایی آن در هر دو چاه با سازند ایلام ناپیوسته می باشد. سازند ایلام در دو چاه شماره 1 و 14 به ترتیب 72/151 و 136 متر ضخامت دارد و از لحاظ لیتولوژی شامل سنگ آهک و میان لایه هایی از آهک های شیلی و مارنی و دولومیتی است. مرز بالایی سازند ایلام با سازند گورپی هم شیب و همراه با تغییرات قاطع در لیتولوژی است. در مطالعات بایواستراتیگرافی ضمن تشخیص 71 گونه متعلق به 57 جنس از فرامینیفرها، یک بایوزون (بایوزون1) در سازند ایلام و سه بایوزون (بایوزون های 2 و 3 و 4) در سازند سروک به اسامی زیر شناسایی گردید. 1- Rotorbinella-Pararotalia Assemblage Zone 2- Nezzazatinella picardi-Dicyclina schlumbergeri Assemblage Zone 3- Rotorbinella mesogeensis Total Range Zone 4- Nezzazata-alveolinid Assemblage Zone بر اساس بایوزون های شناسایی شده، سن سازند سروک سنومانین-تورونین و سازند ایلام سانتونین-کامپانین؟ تعیین شده است.

مطالعات چینه نگاری سکانسی می تواند در درک و تحلیل حوضه رسوبی کمک نماید. به همین جهت برش چینه شناسی تنگ عبدی (یال جنوبی تاقدیس احمدی) واقع در فارس ساحلی انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. سازند آسماری در این برش با ناپیوستگی هم شیب (پیوسته نما) بر روی نهشته های سازند جهرم قرار دارد و مرز بالایی این سازند با سازند رازک بوده که این مرز به صورت ناپیوسته و فرسایشی است. این برش شامل توالی از سازند های جهرم (10 متر)، آماری (35 متر) و رازک (5/172 متر) بوده که به طور عمده از سنگ آهک، سنگ آهک رسی، مارن و به مقدار کمتر ماسه سنگ، کنگلومرا و نهشته های شیلی و دولومیتی تشکیل شده است. به طورکلی 84 نمونه مورد مطالعه قرار گرفت که بر اساس گسترش روزنبران کف زی، سن سازند جهرم ائوسن پسین، سازند آسماری روپلین و سازند رازک روپلین و اکیتانین پیشنهاد می شود. مطالعات میکروفاسیس ها در این تحقیق منجر به تعیین چهار کمربند رخساره ای شامل محیط جزرومدی، لاگون، پشته های ماسه ای و دریای باز شد و با توجه به اطلاعات به دست آمده از مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی، چهار سکانس رسوبی و چهار مرز سکانسی تعیین گردید که از این تعداد، دو مرز سکانسی از نوع اول SB(1) و دو مرز سکانسی از نوع دوم SB(2)تشخیص داده شد.

فیلتراسیون کف رودخانه می تواند به عنوان یک روش ارزان و موثر در تصفیه آب رودخانه ها برای مصارف شرب مورد استفاده قرار گیرد. در زمین های آبرفتی متشکل از رسوبات سست و منفصل، شامل شن و ماسه و یا قلوه سنگ با سطح آب نزدیک به سطح زمین، یکی از اقتصادی ترین روش های استحصال آب در حجم زیاد، استفاده از چاه های دهان گشاد نظیر فلمن می باشد. در این تحقیق به بررسی تاثیر چاه های فلمن و فرآیند فیلتراسیون آبرفت کف رودخانه در بهبود پارامترهای کیفی آب های سطحی برای مصرف در بخش شرب پرداخته شده است. ازاین رو، به طور همزمان از آب رودخانه دوغ و چاه فلمن در یک دوره پنج ماهه نمونه برداری شده است. برای تعیین تفاوت معنی دار داده های حاصل از آنالیز کیفی، از نرم افزارSPSS و آزمون t استفاده شد. مقایسه پارامترهای کیفی رودخانه دوغ و چاه فلمن نشان داد که فیلتراسیون بستر رودخانه می تواند نقش مهمی در کاهش بیشتر پارامترهای فیزیکی و میکروبی آب در چاه فلمن حفر شده در مجاورت یک رودخانه داشته باشد. این تحقیق همچنین به بررسی کیفیت آب رودخانه دوغ و چاه فلمن با استفاده از شاخص جهانی NSFWQI برای مصرف شرب پرداخته است. این شاخص برای آب رودخانه دوغ از 50 تا 57 متغیر است که این عدد نشان دهنده کیفیت متوسط آب رودخانه دوغ می باشد. درحالی که این شاخص برای چاه فلمن بین 64 تا 75 می باشد که بیانگر کیفیت خوب آب در چاه فلمن است. نتایج این تحقیق نشان داد چاه های فلمن حفر شده در مجاورت بستر رودخانه می توانند نقش مهمی در بهبود پارامترهای کیفی آب های سطحی برای مصرف شرب داشته باشند.