زمین شناسی ایران
سال:1387 | دوره:2 | شماره:8 |تعداد مقالات:11

به منظور مطالعه و تفکیک رخساره های ژئومرفولوژی بخشی از حوزه آبخیز حبله رود از داده هایETM+  مربوط به مسیر 164 و ردیف 35 به تاریخ 28/10/2004 با ترکیب باندی 1، 4، 7 به ترتیب از چپ قرمز، سبز و آبی استفاده شد. از روش بسط تباین و فیلترینگ برای بارزسازی تصویر بهره گرفته شد. جهت مطالعه رخساره ها و تفکیک و تفسیر واحدهای فتوموفیک از تلفیق و تفسیر لایه های رقومی، واحدهای سنگی، توپوگرافی، شبکه آبراهه ای، پوشش گیاهی، کاربری اراضی، عکس های هوایی و دیگر داده های موجود استفاده شد. همچنین با کمک سیستم موقعیت یاب جهانی و پیمایش صحرایی داده های مربوط به هر واحد چک گردیدند. برای پردازش تصاویر از نرم افزار ایلویس استفاده شد. بر اساس مطالعات انجام شده در این تحقیق، 44 واحد فتومورفیک بر اساس تجزیه و تحلیل سیمای سرزمین و چشم انداز تصاویر ماهواره ای از یکدیگر تفکیک شدند. از مجموع این واحدها، 2 واحد مربوط به اراضی کشاورزی، 3 واحد آن تراس های آبرفتی، 3 واحد آن دشتهای میان کوهی، 28 واحد آن کوهستان و 8 واحد آن مربوط به تیپ تپه می باشد. مطالعه انجام شده نشان داد که مقیاس در نظر گرفته شده برای نمایش تصویر یا مقدار بزرگنمایی تصویر بر روی نمایشگر جهت تفسیر واحدها نقش بسیار مهمی در تفکیک و تفسیر پدیده ها دارد. بهترین تفکیک پذیری واحدهای فتومورفیک با مقیاس 1:50000 بدست آمد. این مطالعه توانایی داده های لندست جهت تفکیک پدیده های زمینی و رخساره های مختلف منطقه مورد مطالعه را نشان می دهد. بنابراین از این روش سریعتر می توان به نقشه رخساره های ژئومرفولوژی یک منطقه، خصوصا مناطق خشک مشابه این تحقیق دست یافت.

معدن مس چهل کوره یک معدن باستانی در منطقه کوه لونکا است که در 120 کیلومتری شمال غرب زاهدان (جنوب شرق ایران) قرار دارد. محدوده توده معدنی دارای امتداد کلی N23oW به طول 1500 متر می باشد که توسط گسل های شرقی - غربی جابجا شده است. سنگ های میزبان کانی سازی، توربیدیت های ائوسن (فلیش)، شامل گریواک، سیلت استون و شیل می باشد. چندین استوک و دایک شامل گرانودیوریت، کوارتزمونزودیوریت و گرانیت در درون نهشته های توربیدیتی نفوذ کرده اند و به طور محلی هورنفلس ایجاد نموده اند. کانی سازی اولیه در کانسار چهل کوره در دو مرحله صورت گرفته است و شامل کوارتز، کلسیت، دولومیت، آنکریت، سیدریت، ایلمنیت، روتیل، پیریت، کالکوپیریت، پیروتیت و مولیبدنیت اسفالریت، گالن، گالن غنی از Se، مارکازیت، نوسکیت و پاراگواناژوتیت می باشد. طبق عملیات حفاری انجام شده ذخیره ای از کانه مس و سرب و روی با عیار %1.5 مس، %0.88 سرب و %1.81 روی وجود دارد. بافت های رشد درهم که بعضی از آنها نمایانگر بافت های اکسلوشن هستند، در کانه های چهل کوره، معمول اند و بیانگر دماهای بالای 400oC برای تشکیل کانسار چهل کوره است. نتایج حاصل از آنالیز میکروپروب کانی های سولفیدی بیانگر حضور مقادیری عنصر Se و Bi در آنها است. مقدار میانگین Se در پیریت 0.01 درصد، در اسفالریت 0.018 درصد، در کالکوپیریت 0.028 درصد، در پیروتیت 0.025 درصد، و در گالن 0.015 درصد است. Bi علاوه بر کانی های مستقل، در کانی های سولفیدی گهگاه به مقدار قابل توجه، حضور دارد. نسبت S/Se در انواع سولفیدهای چهل کوره در حد پایینی است که پایین ترین مقدار آن در گالن و بالاترین مقدار آن درپیریت است، و مجموعا بیانگر مرتبط بودن این سولفیدها با سنگ های آذرین منطقه است.

نهشته های پرمین (سازندهای دورود و روته) که در گستره وسیعی از البرز مرکزی رخنمون دارند، در شرق فیروزکوه (ناحیه گدوک) به ضخامت 348 متر، از طبقات آواری و کربناته تشکیل یافته اند. این توالی رسوبی با ناپیوستگی فرسایشی بر روی طبقات متعلق به کربونیفر زیرین (سازند مبارک) قرار گرفته و با واسطه افقهای لاتریت - بوکسیتی و ولکانوژنیک به طبقات آهکی تریاس زیرین (سازند الیکا) ختم می گردد. بررسی مشخصات سنگ شناسی، فرم هندسی، ضمایم فسیلی، ساختهای رسوبی و ماهیت سطوح طبقه بندی در مطالعات صحرایی همراه با ترکیب کانی شناسی، مشخصه های بافتی، عوارض اصلی دیاژنتیک و ضمایم میکروفسیلی در بررسی های آزمایشگاهی، امکان تفکیک 4 رخساره آواری و 13 رخساره کربناته را میسر نموده است. با تکیه بر مشخصات سنگ شناسی، تنوع ضمایم فسیلی به ویژه فرامینیفرها، جلبکهای سبز آهکی و عوارض ائوژنز (سیمان سیلیسی)، واحدهای مذکور در قالب 7 سکانس اصلی رسوبی رده بندی شده اند. بر پایه موارد مذکور، 8 مرز سکانسی و 7 سطح حداکثر غرقابی در توالی مطالعه شده مشخص گردید. نتایج حاصل از مطالعه حاضر نشان داد که توالی رسوبی برش مطالعه شده، در یک محیط کم عمق دریایی واقع در حاشیه غیر فعال اقیانوس پالئوتتیس (شمال گندوانا) نهشته شده است. این محیط دریایی در پرمین پیشین، شرایط یک کفه آواری را داشته (سازند دورود) ولی به تدریج شرایط آن به یک رمپ کربناته در پرمین میانی (سازند روته) تغییر نموده است. مقایسه سکانس های مورد مطالعه با سکانس های پرمین شناخته شده در سایر نقاط جهان نشان می دهد که نهشته های پرمین، یک سکانس رسوبی رده دوم را در بر می گیرند که به طور جهانی با ابر سکانس آبزاروکای میانی مطابقت دارد. افت نسبی سطح آب دریا در پرمین پسین موجب گسترش ناپیوستگی چرتی - لاتریتی در مرز پرموتریاس شده است. سطوح چینه بندی واجد گرهکهای چرتی در توالی های کربناته، در هنگام حداکثر افت سطح آب دریا گسترش می یابند و می توانند به عنوان شاخصه مرز سکانسی نوع اول (SB-I) در نظر گرفته شوند.

اندازه پیکسل های مدل رقومی ارتفاع(DEM)  به دلیل ماهیت پیکسلی (سلولی) در بسیاری از مدل های مهندسی هیدرولوژی نقش تعیین کننده دارد. در این مدل اندزه پیکسل از عوامل اساسی است که دقت مدل را تحت تاثیر قرار می دهد. با کاهش اندازه پیکسل دقت مدل افزایش می یابد. همچنین کاهش بیش از مقدار مجاز اندازه سلول باعث اغراق آمیزی می گردد. بنابراین تعیین اندازه پیکسل  جهت محاسبه خصوصیات فیزیوگرافی حوضه آبریز دارای اهمیت ویژه می باشد.به این منظور در نقشه های توپوگرافی با مقیاس 1:25000 سازمان نقشه برداری کشور از پنج منطقه کشور پس از ویرایش و رفع خطا (اتصال خطوط تراز و آبراهه ها، دادن ارتفاع صحیح به خطوط تراز) در محیطGIS  در هشت اندازه پیکسل مختلف (5 و 10 و 15 و 25 و 20 و 30 و 40 و 50 و 100) اقدام به تهیه DEM گردید. به منظور تعیین نقش تغییرات اندازه پیکسل، آبراهه ها و مساحت استخراج شده با استفاده از مدل D8 با آبراهه های نقشه های 1:25000 در اندازه پیکسلهای مختلف از لحاظ طول آبراهه، جابجایی آبرا هه ها و بعد فراکتال ابراهه ها مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج بعد فراکتال نشان داد که اندازه پیکسلهای بیشتر از 30 متر دارای الگوی هندسی متفاوتی با رودخانه اصلی می باشند. همچنین خطای جابجایی آبراهه های استخراج شده از اندازه پیکسلهای 5 و 10 متر کمتر بوده و دارای دقت بیشتری هستند نتایج این تحقیق نشان داد که اندازه پیکسل 5 و 10 متر، اندازه پیکسل های مناسب بوده و در سایر اندازه پیکسل ها خطای آبراهه ها از لحاظ طول، جابجایی و الگو افزایش می یابد.

منطقه مورد مطالعه، در استان خراسان رضوی، شمال کاشمر واقع شده است. قرارگیری این محدوده بر روی کمربند خواف - درونه، شرایط تکتونیکی این کمربند و فعالیت های ماگمایی متنوع در ترشیاری، موجب گردیده تا کانی سازی های ویژه ای در طول این کمربند تشکیل شوند. شواهد سنگ شناسی (نفوذ توده های نیمه عمیق کالک آلکالن و ساب آلکالن) و همچنین زون های آلتراسیون مرتبط با توده های نفوذی، حضور آنومالی طلا، پیریت و اکسیدهای آهن ثانویه در تمامی منطقه تشابهی را با مناطق حاشیه قاره و ولکانیک های پورفیری ساز ائوسن نشان می دهند. بر اساس مطالعات سیالات درگیر و با توجه به میزان شوری (5 تا بیش از 44 درصد وزنی)، دمای همگن سازی (200 تا 360 درجه و بالاتر از آن) و نمودارهای مربوطه، نمونه های منطقه در دو محدوده مربوط به سیستم های پورفیری و اپی ترمال قرار می گیرند. همچنین بر اساس نمودار تغییرات فشار و عمق در برابر دما، سیالات درگیر، عمق تقریبا 840 متری و فشاری در حدود 200 تا 300 بار را معرفی می نماید که این میزان، با محاسباتی که در سایر سیستم های پورفیری مس - اپی ترمال طلا انجام شده است تشابه نزدیکی را نشان می دهد.

تاقدیس اناران در حاشیه گسل جبهه کوهستانی قرار دارد و از جمله تاقدیس های کمربند چین خورده - رانده شده زاگرس می باشد. گسل جبهه کوهستانی به عنوان یک جبهه توپوگرافیک کمربند چین خورده - رانده شده زاگرس را به چندین منطقه شامل ایذه، فارس، لرستان و فروافتادگی دزفول تقسیم می کند. منطقه گسلی بالارود که به صورت یک گسل راندگی مدفون بخشی از گسل جبهه کوهستانی است حد فاصل منطقه لرستان (جنوب) و منطقه فروافتادگی دزفول (شمال) قرار دارد. منطقه گسلی بالارود با عبور از حاشیه جنوبی تاقدیس اناران، این تاقدیس و تاقدیس های هم جوار را تحت تاثیر عملکرد خود قرار داده است.برداشت های صحرایی و تجزیه و تحلیل پارامترهای هندسی تاقدیس و مقایسه آنها با مدل های ارایه شده برای انواع چین های مرتبط با گسلش، حکایت از آن دارد که می توان تاقدیس اناران را به عنوان یک نمونه از چین خم گسلی نوعÕ  که دچار برش متاثر از عملکرد منطقه گسلی بالارود شده، پیشنهاد نمود.

از سازند دلیچای در برش بلو واقع در منطقه پیغمبران، شمال سمنان، تعداد 55 نمونه که به طور عمده شامل شیل، شیل آهکی، و آهک می باشد برداشت شد. محیط دیرینه این سازند با استفاده از پالینومورفها و مواد ارگانیکی مورد مطالعه قرار گرفت. اسلایدهای تهیه شده از این برش، حاوی گروههای مختلف پالینومورف با حفظ شدگی خوب شامل اسپور، پولن، داینوسیست، آکریتارک، پوسته داخلی فرامینیفرا، خرده های چوب و همچنین مواد ارگانیکی بی شکل (AOM) می باشد. حضور فراوان AOM شفاف، محیط کم اکسیژن با سرعت رسوبگذاری پایین را نشان می دهد. بررسی نسبت پالینوماسرالهای اپک تیغه ای شکل به هم بعد و نسبت  AOMبه پالینومورف های دریایی نیز حکایت از یک محیط ساحلی کم عمق، کم اکسیژن با سرعت رسوبگذاری پایین می نماید. همچنین تفکیک سه نوع پالینوفاسیس (VI, IV, II) مربوط به ستون چینه شناسی بلو، موید یک محیط ساحلی کم عمق، کم اکسیژن با سرعت رسوبگذاری پایین می باشد که با توجه به افزایش تعداد و تنوع داینوسیست های کوریت در دو محدوده از ستون چینه شناسی شاهد پیشروی کوتاه مدت دریا و افزایش عمق حوضه رسوبی در این فواصل می باشیم.

بازالت های جواهردشت در دامنه شمالی بخش غربی زون البرز مرکزی واقع شده است. بررسیهای ژئوشیمیایی عناصر اصلی و کمیاب و نیز نسبت های ایزوتوپی 87sr/86sr و 143Nd/144Nd نشان از نشات گیری ماگمای والد این بازالت ها از یک گوشته استنوسفری منبع مورب با ترکیب لرزولیت تهی شده با رخساره اسپینل دارد. این مطالعه ما نشان میدهد که این بازالت ها در فشارهای بین 20-15 کیلو بار و از اعماق کمتر از 60 کیلومتر نشات گرفته و در حین صعود توسط سنگ های پوسته قاره ای تحتانی آلوده شده و به همین دلیل خصوصیات نواحی غنی شده را به طور کاذب نشان میدهند.

مطالعه ماسه سنگهای سازند فراقان در کوه گهکم نشان می دهد که گسترش سیمانهای رسی در این ماسه سنگها فراوان است. از نظر فراوانی کائولینیت بیش از دیگر رسها و در رتبه های بعدی اسمکتیت، ایلیت و کلریت دیده می شود. دیکایت به عنوان محصول دیاژنزی اعماق بالای حاصل از کائولینیت نیز اغلب مشاهده می شود. تشکیل کائولینیت غالبا در اعماق کمتر و عمدتا در اثر تجزیه فلدسپارها صورت گرفته که در اثر تدفین به دیکایت تبدیل شده است. تشکیل کلریت و ایلیت در اعماق بالا و به ترتیب در اثر تبدیل برتیرین و کائولینیت به آنها صورت گرفته است. تشکیل اسمکتیت در این ماسه سنگها به هر دو مرحله ائوژنتیک و تلوژنتیک (بالا زدگی) این ماسه سنگها منتسب شده است. تشکیل کانیهای رسی مراحل مزوژنتیک (کلریت، ایلیت و دیکایت) همزمان با تشکیل هیدروکربنهای گازی در نظر گرفته شده است.