زمین شناسی ایران
سال:1392 | دوره:7 | شماره:25 |تعداد مقالات:12

منطقه ساحلی چابهار در پهنه ساختاری رسوبی مکران واقع شده است. پی سنگ ناحیه مکران متشکل از پوسته های اقیانوسی و واحدهای فلیش بوده که در منطقه چابهار بوسیله توالی های ضخیمی از مارن، ماسه سنگ و کنگلومرا پوشیده شده است. تعداد 50 نمونه از برش های تیس، رمین، لیپار، گورانکش و خور گریندر برداشت و مورد آزمایش کلسیمتری و آنالیزهای ژئوشیمی ICP، XRF و XRD قرار گرفت. میزان کربنات کلسیم نمونه های مورد مطالعه از واحد مارنی بین 9 الی 21 درصد متغیر و بهتر است به آنها گلسنگ اطلاق نمود. مقادیر P2O5، Na2O و Fe2O3 سنگ های مورد مطالعه نسبت به پوسته قاره ای بالایی کاهش یافته است. ضریب متوسط اندیس هوازدگی شیمیایی (CWI’=8.88) شرایط آب و هوای خشک تا نیمه خشک را در منطقه منشا نشان می دهد. بر اساس داده های ژئوشیمی، گلسنگ ها و ماسه سنگ های منطقه ساحلی چابهار از سنگ های رسوبی غنی از کوارتز منشا گرفته اند. مشخصات ژئوشیمی سنگ های مورد مطالعه و استفاده از دیاگرام های تفکیک کننده محیط های زمین ساختی بر اساس عناصر اصلی و فرعی مبین رسوب گذاری این سنگ ها در بخش های حاشیه قاره ای فعال (ACM) است. این نتیجه منطقی به نظر می رسد زیرا زون مکران یک زون فرورانشی فعال حاشیه قاره است.

در این مطالعه سازند ایلام در شمال شرق شیراز بر اساس نانوفسیل های آهکی و فرامینیفرهای پلانکتونیک مورد مطالعه قرار گرفته است. سنگ شناسی این سازند شامل سنگ آهک های رسوبی تیره است. در این مطالعه برای اولین بار 18 جنس و 26 گونه از نانوفسیل های آهکی شناسایی شد. با توجه به گسترش چینه شناسی نانوپلانکتون های آهکی، بازه زمانی برش مورد مطالعه با زون هایMicula decussata zone ، Reinhardtites anthophorus zone، Lucianorhabdus cayeuxii zone و Calculites obscurus zone از زون بندی های استاندارد جهانی هم خوانی دارد. بر اساس محدوده چینه شناسی، گونه های شاخص و زیست زون های مشخص شده، سن رسوبات مورد مطالعه از اواخر کنیاسین- ابتدای سانتونین تا اوایل کامپانین آغازی از کرتاسه بالایی پیشنهاد می شود. بیوزون هایDicarinella concavata zone Dicarinella asymetrica zone, Globotruncanita elevata zone,  از زون های شناسایی شده متعلق به فرامینیفرهای پلانکتونیک در این برش، بیان گر بازه زمانی اواخر کنیاسین - سانتونین آغازین تا کامپانین آغازین می باشند. حضور گونه های شاخص از نانو فسیل های آهکی بیان گر آن است که سازند ایلام در عرض های جغرافیایی پایین و تحت شرایط آب و هوایی گرم اقیانوسی نهشته شده است.

محدوده مورد مطالعه در شمال استان تهران قرار گرفته است. این محدوده بخشی از رشته کوه البرز مرکزی محسوب می شود. توده های نفوذی (با ترکیب بازیک) و خروجی موجود در این منطقه با سن ائوسن پسین سبب بروز دگرسانی در منطقه شده است. در این محدوده کانی زایی فلزی به طور جزئی صورت گرفته و آثاری از کانی سازی طلا، مس و سرب در حوالی دربند و پس قلعه وجود دارد. میزان کانی سازی سرب و روی در منطقه (پس قلعه) به ترتیب تا 5 درصد و تا 3 درصد و طلا و نقره به طور متوسط 600 و 10 پی پی ام می باشد. میزان طلا و نقره به ترتیب 25 و 65 گرم در تن نیز گزارش شده است. سنگ شناسی غالب این منطقه شامل سنگ های آذرآواری سازند کرج با سن ائوسن می باشد، با درنظر گرفتن این مهم که بین دو بخش شیل های پایینی و لیتیک توف های موجود، افق چینه شناسی مناسبی جهت کانی سازی وجود دارد و نیز با توجه به موقعیت ساختاری منطقه، شرایطی مناسب جهت تشکیل کانسارهای ماسیوسولفید تداعی می شود.حضور دگرسانی های سریسیتی، رسی و پروپیلیتیک در منطقه، نحوه قرارگیری این دگرسانی ها نسبت به یکدیگر، نحوه و نوع کانی سازی (پیریت، کالکوپیریت، گالن و اسفالریت به صورت غالب در کنار ژاسپروئیدها در مرکز محدوده و کانه های منگنز و باریت در نواحی کناری)، توالی و زون بندی کانه و کانی های نامبرده، همچنین وجود لایه بندی ظریف در توف های دگرسان شده سیلیسی - فلدسپاتی حاوی کانی سازی، کانی سازی نواری ظریف لایه پیریت در این توف ها، پتانسیل کانی سازی طلا به همراه کانی های سولفیدی و حضور فازهای گرمابی به عنوان یک فاز کانی سازی تاخیری، با افزایش ناگهانی عیار طلا، وجود پدیده هایی همانند برش های گرمابی و رگه- رگچه های سیلیسی، که بخش ماسیوسولفید را قطع کرده اند، عمده ترین شواهد صحرایی این موضوع می باشند. همچنین هاله های ژئوشیمیایی که گسترشی در حدود 150 متر دارند نیز، نشانه های غیر قابل انکاری بر این واقعیت هستند که کانی سازی پلی متالیک در منطقه می تواند از نوع ماسیوسولفید باشد و روندی مشابه با روند کانسارهای ماسیوسولفید نوع کروکو داشته باشد.

کوه های مورو در 27 کیلومتری شمال غرب تبریز و در فرادیواره گسل تبریز واقع شدند. گسل تبریز با جابجایی های راستالغز خود باعث بوجود آمدن شکستگی های پر مانندی در اطراف خود شده که از اتصال آن ها به یکدیگر سرانجام گسل شمال مورو را در فرادیواره خود به وجود آورده است. گسل تبریز و گسل شمال مورو، دارای سازوکار راستالغز راست گرد می باشند. گسل شمال مورو با امتدادی منحنی وار در ادامه غربی خود در گسل تبریز ختم شده است. هندسه قرارگیری این دو گسل نسبت به هم و همچنین سازوکار آن ها، باعث به وجود آوردن دوپلکس لغزشی-فشارشی در حد فاصل شان شده است. تنش های رژیم لغزشی-فشارشی مذکور باعث ایجاد توپوگرافی مثبت و به بالاآمدگی کوه های مورو منجر شده است. این بالاآمدگی در امتداد گسل های طولی اتفاق افتاده که امتدادی موازی با دو گسل مذکور دارند. با توجه به نحوه بالاآمدگی بلوک ها، وجود تنش های برشی و محض و نوع دگرریختی های انجام گرفته در این کوه ها، به نظر می رسد این دوپلکس با مدل دوپلکس های لغزشی- فشارشی مایل تطابق بیشتری را نشان می دهد.

تراورتن های نوع شکاف-پشته منطقه وسیعی در آذرشهر و بخش خاوری دریاچه ارومیه را پوشش می دهند که بخش هایی از آن هم اکنون نیز در حال تشکیل می باشند. تشکیل این نهشته ها در این منطقه از آذربایجان، فعال بودن گسل های منطقه را نشان می دهد. بررسی های انجام گرفته مشخص ساخت که این پشته ها در ابعاد وسیعی با درازای تا 2 کیلومتر و ارتفاع تا 150 متر در امتداد شکاف های کششی بیرون آمده و به دو حالت رگه ای و لایه ای تشکیل شده اند. فعالیت آتشفشانی جوان سهند در مجاورت پشته های تراورتن در تشکیل سیالات محلول کننده نهشته های کربناته منطقه با سن ژوراسیک و کرتاسه نقش اساسی داشته و آنها را با ترکیبات آهن دار رنگ آمیزی کرده است. میزان بارندگی در افزایش و یا کاهش آبدهی چشمه های تراورتن ساز، تاثیر داشته و این تاثیرات با وجود خاک های قدیمی در بین لایه های تراورتن و تغییرات شیب آنها نمود یافته است. کشش های مداوم در منطقه با شکستگی های کششی که لایه های تراورتن را بریده اند، مشخص می گردد.امتداد شکاف ها در محدوده پشته های تراورتن ارتباط معنی داری با روند گسل های امتداد لغز فعال با راستای شمال باختر- جنوب خاور در منطقه دارند. تراورتن های رگه ای قائم در طرفین شکاف ها حاوی فیبرهای آراگونیت و کلسیت می باشند که عمود بر دیواره رگه ها رشد یافته اند. در این مطالعه امتداد فیبرها برای اندازه گیری جهت کشش در امتداد شکاف ها مورد استفاده قرار گرفته است تا آرایش جهت های کشش محلی در محدوده پشته های تراورتن مشخص گردد. نتایج ساختاری روشن می سازد که تراورتن های شکاف-پشته آذرشهر در حوضه کششی در محل پله شدگی گسل های فعال امتداد لغز شکل گرفته اند.

با توجه به گسترش وسیع خاک های دارای املاح در ایران و تاثیر آنها بر عملکرد محصولات کشاورزی، شناسایی این زمین ها از اهمیت زیادی برخوردار است. برای رسیدن به این شناخت و آگاهی از وضعیت تغییرپذیری مکانی این پدیده زیست محیطی، نیاز به تهیه نمونه های زیادی بسته به وسعت این نوع خاک ها می باشد که مستلزم صرف زمان و هزینه زیاد است. بنابراین، احتمالا بتوان با بهره گیری از فناوری ها و علوم مختلف، ضمن در نظر گرفتن محدودیت های اقتصادی و زمانی، اطلاعات مناسبی را از منطقه مطالعاتی به دست آورد. بدین منظور، در بخشی از زمین های دشت ارسنجان، استان فارس (8062 هکتار)، نقشه های شوری و سدیمی خاک با استفاده از روش کریجینگ معمولی در دو عمق 5-0 و 50-0 سانتی متر تهیه و مورد ارزیابی قرار گرفت. تحلیل زمین آماری داده های شوری (122 داده) نمونه برداری شده به روش شبکه ای منظم، موید آن بود که همبستگی مکانی این داده ها در عمق 50-0 سانتی متر و 5-0 سانتی متر از نوع متوسط است. مقدار MBE تخمین داده های شوری و سدیمی موید بیش برآوردی در هر دو روش کریجینگ بود. پس از ارزیابی دوجانبه داده های تخمینی و واقعی، جذر میانگین مربعات خطا در روش کریجینگ معمولی برای داده های شوری در اعماق 5-0 و 50-0 سانتی متر به-ترتیب 27.85 و 17.56 و برای داده های سدیمی، 12.83 و 12.34 نتیجه شد. در روش کوکریجینگ از درجات روشنایی تصویر سنجنده LISS-III به عنوان متغیر کمکی در تخمین شوری عمق 5-0 سانتی متر استفاده گردید. در این روش دقت بهتر نسبت به روش کریجینگ معمولی مشاهده نشد. ارزیابی نقشه های شوری و سدیمی نشان داد که در هر دو عمق، شوری و سدیمی خاک در مجاورت دریاچه از مقادیر بالایی برخوردار می باشد. در شمال منطقه، کشاورزی آبی محصولاتی نظیر یونجه، گندم و جو وجود دارد، لذا به نظر می رسد استفاده از آب با کیفیت نامطلوب باعث گرایش خاک های این منطقه به معضل شوری و سدیمی شده است.

باتولیت کیکی واقع در کوه های شمال سمنان در شمال ایران مرکزی از لحاظ سنگ شناسی شامل گرانیت، گرانودیوریت، کوارتزدیوریت و گابرودیوریت است که واحدهای پرکامبرین را قطع نموده است. این سنگ ها متاآلومین تا جزئی پرآلومین هستند و ماهیت کالک آلکالن دارند. الگوهای عناصر نادر خاکی نشان می دهند که همه نمونه سنگ های مطالعه شده از ماگمای مشترکی مشتق شده اند. مطالعات کانی شناسی، پتروگرافی و داده های عناصر اصلی و کمیاب نشان می دهند که همه سنگ های گرانیتی ماهیت I داشته و احتمالا مواد پوسته ای به همراه مواد مشتق از گوشته در تشکیل آن ها نقش داشته اند. نمودارهای عنکبوتی با آنومالی منفی P، Ti و Nb حاکی از شکل گیری ماگما در یک محیط تکتونیکی مرتبط با فرورانش است. دیگر شواهد ژئوشیمیایی از قبیل بالا بودن SiO2، پایین بودن Mg# و عناصر انتقالی و همچنین میانگین نسبت های Nb/Ce، Nb/La و (La/Sm)n گویای آن است که پوسته زیرین در کنار مواد مشتق از گوشته نقش مهمی را در تشکیل گرانیت های کیکی بازی کرده است.