زمین شناسی ایران
سال:1388 | دوره:3 | شماره:11 |تعداد مقالات:18

منطقه کمری- ده نو اسداله خان، در بخش شمال باختر پهنه سنندج- سیرجان و در 25 کیلومتری جنوب خاوری شهرهمدان واقع شده است. در این منطقه سنگ های دگرگونی ناحیه ای، مجاورتی و پگماتوئیدهای دگرریخت شده رخنمون دارند. در این تکتونیت ها، پورفیروبلاست های متنوعی به صورت هم زمان با تکتونیک رشد کرده اند. در مجموعه سنگ های این منطقه، چهار مرحله دگرریختی شکل پذیر شناسایی گردیده که تمام مراحل آن با تشکیل چین و برگوارگی همراه بوده است. چین های نسل اول، دوم و سوم هم محور بوده و محور آن ها به هردو سمت شمال- شمال باختر و جنوب- جنوب خاور میل دارد. محور ریزچین های نسل چهارم با کمی زاویه نسبت به چین های نسل قبل در راستای شمال- شمال خاور و جنوب- جنوب باختر قرار گرفته است. رشد سیلیمانیت تن ها در مرحله چهارم دگرریختی صورت گرفته و نشان می دهد که این مرحله دمای بیشتری نسبت به مراحل قبلی داشته است. با توجه به دمای هر مرحله از دگرریختی ها پورفیروبلاست های متفاوت به صورت های مختلف نسبت به فابریک های هر مرحله رشد کرده اند. تفسیر فابریک این روابط، شرایط دگرگونی را در طول دگرریختی های چهارگانه روشن می سازد.

محدوده مسیر سنندج- دهگلان از نظر ساختار زمین شناسی و ژئومورفولوژیکی دارای شرایط مناسب جهت رخداد حرکات توده ای می باشد. در تحقیق حاضر با توجه به ماهیت حرکات توده ای، از مدل رگرسیون لجستیک جهت پهنه بندی احتمال وقوع حرکات توده ای استفاده گردیده است. رخدادهای حرکت توده ای با استفاده از  GPSو تصویر ماهواره ای ETM+ و Ikonos استخراج گردیده است. لایه های مربوط به شیب، جهت شیب، ارتفاع، زمین شناسی، فاصله از گسل، تراکم زهکشی و فاصله از جاده، به عنوان متغیرهای مستقل در مدل فوق الذکر به کار گرفته شده است. پس از آزمون معنی دار بودن هر یک از متغیر های مستقل در مدل و همچنین ارزیابی میزان برازش مدل، نقشه پهنه بندی خطر وقوع حرکات توده ای در منطقه مورد مطالعه در پنج رده خطر بسیار پایین، پایین، متوسط، بالا و بسیار بالا با سطح اراضی به ترتیب 34، 22، 17، 9 و 3 کیلومتر مربع طبقه بندی گردیده است.

گسل راستالغز راوند با روند عمومی شمال شمال باختر– جنوب جنوب خاور، از جنوب خاور شهر قم تا شمال باختر شهر کاشان ادامه دارد. این گسل را می توان بر اساس روند امتداد آن به سه پاره تقسیم کرد. پاره جنوبی با راستای کلی N162، پاره میانی با راستای تقریبی شمالی- جنوبی و پاره شمالی با راستای کلی .N150 شواهد ساختاری این گسل مشخص می سازد که سازوکار امتداد لغز راستبر غالب در این گسل، جابجایی جوان می باشد و در زمان فعالیت نهشته های آتشفشانی در ائوسن در این محل، دو پاره گسل قم و کاشان به صورت پله ای نسبت به هم قرار داشته اند. به دلیل تکتونیک برشی حاکم براین منطقه در طول هم-گرایی قاره عربی و ایران، محل پله شدگی به صورت حوضه pull-apart باز شده و نهشته های آتشفشانی ائوسن در منطقه ای به شکل لوزی در این حوضه برون زد پیدا کرده اند.

در داخل کمپلکس دگرگونی شرقی افیولیت ملانژ خوی، سنگ های گرانیتوئیدی مختلفی رخنمون یافته اند. مطالعه ترکیب شیمیایی این سنگ ها بیانگر حضور حداقل دو نوع گرانیتوئید مختلف در داخل این کمپلکس می باشد. این دونوع گرانیتوئید عبارتند از گرانیتوئیدهای نوع اول (از نوع گرانیتوئیدهای نوع فرارانش، پرآلومین و (S-type که در دمای بین 760-626 درجه سانتیگراد تشکیل شده اند و احتمالا حاصل ذوب بخشی پوسته قاره ای (بعد از بسته شدن حوضه کششی پشت قوس سیالیک خوی) و قابل مقایسه با گرانیتوئیدهای پرآلومین همانند گرانیت های هیمالیا می باشند. گرانیتوئیدهای نوع دوم (که از نوع تفریق، متاآلومین و  I-typeمی باشند) در دمای بین 884-786 درجه سانتیگراد و احتمال می رود در زمان ایجاد پوسته اقیانوسی در داخل حوضه کششی پشت قوس سیالیک خوی تشکیل گردیده اند و با پلاژیوگرانیت های افیولیت های تتیسی قابل مقایسه می باشند. بنابراین گرانیتوئیدهای نوع اول احتمالا می تواند سن بسته شدن حوضه کششی پشت قوس خوی، وگرانیتوئیدهای نوع دوم سن تشکیل پوسته اقیانوسی این حوضه را نشان دهند.

در تاریخ 19 اسفند سال 1386 درمنطقه آرین شهر واقع در 45 کیلومتری شمال بیرجند زمین لرزه ای به بزرگی ML=5.1 به وقوع پیوست. در مدت هشت روز بعد از رخداد لرزه اصلی بیش از 100 پس– لرزه به ثبت رسیده است. ابتدا گسل سده با روند N76 به عنوان سرچشمه این زمین لرزه معرفی شد. اما توزیع پس لرزه ها در گستره ای بیضوی شکل به وقوع پیوسته که منطبق بر گسل سده نمی باشد. محور بزرگ بیضوی گستره پس لرزه ها (N120) تقریبا عمود بر روند گسل سده واقع شده است.بر اساس شواهد ریخت زمین ساختی– نوزمین ساختی، توزیع پس لرزه ها و تفسیر داده های هوا مغناطیس بیان گر گسل پنهان به موازات محور بزرگ بیضوی گسترش پس لرزه ها می باشد. این گسل پنهان به نام گسل قیصار معرفی می گردد.

در شرق قزوین واحدهای ولکانیک متنوعی شامل الیوین بازالت، بازالت، آندزی بازالت، داسیت، تراکی آندزیت و توف های همراه، با سن ائوسن تا پلیوکواترنر برون زد دارند. در این مطالعه به منظور بررسی سرعت تبلور ماگما، بلورهای پلاژیوکلاز در سنگ های با سن ائوسن تا پلیوکواترنر و ترکیب اولیوین بازالت، بازالت و آندزی بازالت برای مطالعه انتخاب شده اند. این سنگ ها به طور غالب دارای بافت پورفیریک، گلومروپورفیریک، و در برخی موارد میکرولیتی جریانی هستند. در این مطالعه، سهم حجمی، مدت زمان رشد و سرعت هسته بندی بلورهای پلاژیوکلاز در 8 نمونه از سنگ های متنوع منطقه با استفاده از روش CSD به طور کمی اندازه گرفته شده و نتایج نمونه های مختلف با یکدیگر مقایسه شد. با وجود شباهت های ترکیبی و زمانی واحدهای مورد مطالعه، پلاژیوکلازها تفاوت های چشم گیری از لحاظ خواص فیزیکی دارند. سهم حجمی این کانی از 24.5 درصد در بازالت پلیوکواترنر، تا 61.25 درصد در واحد آندزی بازالت ائوسن تغییر می کند. طبق محاسبات انجام شده بر اساس شیب نمودار توزیع پراکندگی، بلورهای پلاژیوکلاز با توجه به شرایط انجماد در طی زمان های متفاوتی رشد کرده اند. واحدهای ائوسن، طیف سنی 21 تا 55 سال، واحدهای میوسن 22.8 تا30.7  سال و واحدهای پلیوکواترنر 44.7 تا 80 سال را برای زمان رشد بلور نشان می دهند. با وجود آنکه تبلور بخشی، مهم ترین فرایند ماگمایی بوده است، سرعت هسته بندی در این واحدها و حتی در قسمت های مختلف یک واحد متفاوت می باشد. این مساله نشانگر اهمیت شرایط مختلف فیزیکی حاکم بر انجماد ماگما است. بنابراین افزایش شدید مدت زمان رشد در واحد آندزی بازالتی ائوسن (22R) به دلیل اختلاط ماگمایی واحد مذکورنتیجه گیری شده است.

در مسایل وارون ژئوفیزیکی، اغلب با افزایش تعداد داده ها و پارامترهای مدل یا افزایش سطح نوفه در داده های برداشت شده، مشکلات عدیده ای در رابطه با وارون سازی ماتریس ها و پایداری مدل منتجه به وجود خواهد آمد. بنابراین تکنیک های محاسباتی پیشرفت های برای دستیابی به دقت و هم گرایی مطلوب در این گونه سیستم ها مورد نیاز است. استفاده از تکنیک های محاسباتی پیشرفته (در مقابل استفاده از روابط کلاسیک و متداول) در حل مسایلی که در آنها سطح نویز ذاتی در داده های مشاهده ای بالاست، می تواند مفسر را در دستیابی به یک مدل پایدار و منطبق بر واقعیات فیزیکی راهنمایی کند.بسیاری از مسایل وارون را می توان با با اعمال شرایط خاص تنظیم کننده و کمینه سازی تابع عدم تطابق، میان داده های مشاهده ای و تخمین های تئوری حل کرد. آنالیز خطا در مسایل وارون و محاسبه ماتریس های قدرت تفکیک برای پارامترهای مدل دو ابزار ارزشمند برای مطالعه پایداری و استقلال پارامترهای بدست آمده در روش های وارون سازی است. همچنین مطالعه روند هم گرایی در مسایل وارون و نرخ کاهش خطا در هر تکرار به همراه تعداد تکرارهای مورد نیاز برای وارون سازی و زمان اجرای برنامه های رایانه ای، فاکتورهای تاثیر گذار در بررسی و مطالعه روشهای وارون سازی در ژئوفیزیک و علوم کاربردی دیگر است.در این مقاله به بررسی فاکتورهای ذکر شده در مورد روش مارکوارد- لونبرگ (Marquardt-Levenberg) یا Ridge regression در تئوری وارون به عنوان یکی از عمومی ترین و پرکاربردترین روش های وارون در حل مسایل ژئوفیزیکی، پرداخته می شود. همچنین وارون سازی روش زیرفضا، به عنوان یک روش پایدار، موثر و قابل انعطاف برای حل مسایل معکوس غیر خطی در مدل سازی معکوس داده های مغناطیسی معرفی می شود. روش زیرفضا با دو رویکرد در افراز زیر فضا، پارامترهای مدل را با توجه به معادلات ابعادی متغیر در زیر فضاهای مجزا کلاس بندی می نماید. به کار گیری این روش جهت وارون سازی داده های دارای درصد بالای نویز، به نتایج خوب و پایداری مطلوب منجر خواهد شد. همچنین وارون سازی زیر فضا، از لحاظ قدرت تفکیک، آنالیز خطا و سایر پارامترهای مرتبط در مدلسازی، با وارون سازی به روش مارکوارد- لونبرگ مقایسه شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهند که روش زیر فضا علاوه بر هم گرایی زمانی با سرعت بیشتر، از پایداری قابل ملاحظه ای نسبت به روش مارکوارد- لونبرگ برخوردار است.

سازند آسماری یکی از مهم ترین واحدهای سنگی دارای مخازن نفت در حوضه رسوبی زاگرس است. برش الگوی آن در تنگ گل ترش، واقع در50 کیلومتری جنوب شرقی مسجد سلیمان، در یال جنوبی تاقدیس آسماری قرار دارد. سازند آسماری در برش الگو شامل بخش های میانی و بالایی است و بخش زیرین آن توسط شیل های سازند پابده جایگزین می شود. از آن جا که بخش زیرین سازند آسماری در برش الگو گسترش نداشته ولی در برش های چینه ای گُرگدا و تنگ تکاب توسعه یافته است، لذا به عنوان جایگزین برش الگوی قبلی پیشنهاد شده است.این در حالی است که در برش های چینه ای مذکور نیز، بخش بالایی سازند آسماری با سن میوسن پیشین (بوردیگالین) از ضخامت کمی برخوردار است.برش چینه ای کتولا، با ضخامت631 متر، در یال شمالی تاقدیس کوه سفید ناحیه ایذه قرار دارد و یکی از کامل ترین رخنمون های سازند آسماری در حوضه زاگرس محسوب می شود و ا ز سه بخش زیرین میانی و بالایی تشکیل شده است .بر اساس انتشار چینه شناسی میکروفسیل ها شش بیوزون زیر 1. Nummulites intermedius -Nummulites vascus Assemblage Zone 2. Lepidocyclina-Operculina-Ditrupa  Assemblage Zone 3. Archaias asmaricus-Archaias hensoni Assemblage Subzone 2b 4. Elphidum sp.14-Miogypsina Assemblage Subzone 2a 5. Neoalveolina (Borelis) melo curdica Zone  6. Globigerinoides spp. Acme Zone در آن مشخص گردیده است که بر مبنای ارزش چینه شناسی میکروفسیل های شاخص موجود در این بیوزون ها، سن الیگوسن پیشین- میوسن پیشین برای آن پیشنهاد می شود.برش چینه ای کتولا چه از نظر سنی و چه از جهت تنوع رخساره ای، کامل ترین رخنمون سازند آسماری در زاگرس محسوب می شود، لذا پیشنهاد می شود برش چینه ای کتولا به عنوان برش مرجع سازند آسماری در نظر گرفته شود.

منطقه محسن ابن علی در جنوب شرق شهرستان بروجرد، درشمال غرب پهنه سنندج- سیرجان واقع شده است. اغلب سنگ های رخنمون یافته در این منطقه، توالی آتشفشانی- رسوبی دگرگون شده (رخساره شیست سبز) به سن تریاس است. مطالعـات کانی سنگین به همراه آنالیز عناصرکمیـاب جز غیرمغناطیسی آن، ویژگی های زمین شناسی ناحیه منشا را مشخص نموده است.در مطالعات کانی سنگین کانیهای طلا، استیبنیت، سولفور، اورپیمان، مالاکیت و پیریت، مشاهده شده است. کانیهای سنگین مشاهده شده بر واحدهایی با دگرسانی های متفاوت و پهنه های کانه دار منطبق می باشند. حاصل مطالعات لیتوژئوشیمیایی در منطقه دو نتیجه مهم داشته است: ابتدا بررسی الگوی توزیع عناصر فرعی، کمیاب و معرفی منطقه آنومال. دوم بررسی ترکیب و الگوی هاله های ژئوشیمیایی اولیه و مدل منطقه بندی به منظور پیش بینی احتمال کانی سازی طلا در منطقه. بر این اساس آنومالی طلا در وسط شبکه لیتوژئوشیمیایی درجهت عمود بر امتداد واحدهای سنگی در متاولکانیکهـای حدواسط- بازیک با دگرسانیهای کلریتی- کربناتی، سیلیسی و هماتیتی مشخص شده است. میانگین غلظت عناصر در آنومالی فوق به صورت%(As1)(Au5-Ag74-Sb1471)PPM  می باشد. در ماتریس همبـستگی، طلا بیشترین همبستگی را با عناصـر ارسنیک، نقره، مس، سرب و روی نشان می دهد. الگوی هاله های ژئوشیمیایی اولیه عناصر منطقه بندی قائم با توالی [W-Cr-Co-Mo-V-Bi-Cu-(Au)-Cd-Zn-Pb-Ag-Sb-As-Ba] را در منطقه نشان می دهند. این الگو تشابهی را با توالی منطقه بندی هاله های اولیه کانسارهای طلا و فلزات پایه نشان می دهد. با توجه به تطابق نتایج مطالعات کانی سنگین، مطالعات لیتوژئوشیمیایی و بررسی های صحرایی، احتمال پتانسیل کانی سازی طلا در منطقه مطالعاتی وجود دارد.