زمین شناسی ایران
سال:1385 | دوره:2 | شماره:4 |تعداد مقالات:6

به منظور بررسی میکروفوناهای سنگ های پرمین در نواحی کلمرد، شتری و شیر گشتنه مقطع چینه شناسی مورد مطالعه قرار گرفته است. توالی پرمین در ناحیه کلمرد (موسوم به سازند خان) عمدتا از توالی های سیکلی آواری - کربناته تشکیل شده است که قسمت اعظم آن را سنگ های تخریبی (ماسه سنگ) تشکیل می دهد. سن فونای فوزولینید سازند خان ساکمارین می باشد. مطالعات مقایسه ای این مجموعه با فونای فوزولینید سایر نواحی نظیر پامیر مرکزی، جنوب افغانستان، روتگ (جنوب تبت)، کاراکوروم و هندوکش نشان می دهد که مجموعه فوزولینید سازند خان به ناحیه Peri-Gondwana تعلق دارد. بعد از رسوبگذاری سازند خان در زمان ساکمارین، دریا از ناحیه کلمرد پسروی نمود و از زمان یاختاشین - اواخر پرمین این ناحیه بصورت یک بخش بالا آمده از آب دریا باقی مانده است. نهشته های لاتریتی این خشکی زایی را تایید می کنند. پیشروی مجدد دریا در زمان تریاس آغازی در ناحیه کلمرد صورت گرفته است. سنگ های پرمین در نواحی شتری و شیرگشت سازند جمال نامیده می شوند. قسمت اصلی سازند جمال در این نواحی از سنگ های کربناته تشکیل شده است. در ناحیه شتری مجموعه فوزولینیدهای موجود در بخش های زیرین و میانی این سازند معرف سن کوبرگندین- میدین آغازی می باشد. بخش های بالایی این سازند فاقد فوزولینیدهای شاخص بوده و بر اساس مجموعه های فرامینیفرهای کوچکتر یافت شده در دومین مقطع مطالعه شده این سازند در کوه های شتری سنی معادل میدین - جلفین آغازی را می توان برای آن در نظر گرفت. بهترین مقطع چینه شناسی سازند جمال در کوه باغ ونگ در ناحیه شیرگشت رخنمون دارد. قسمت قاعده ای سازند جمال در این مقطع بخش باغ ونگ نامیده می شود. مطالعه جامع فوزولینیدها و فرامینیفرهای کوچکتر در مقطع باغ ونگ دلالت بر سن یاختاشین - بلورین برای بخش باغ ونگ و سن کوبرگندین - جلفین آغازی برای بخش های میانی و بالایی سازند جمال دارد. فونای فوزولینید سازند جمال در نواحی شتری و شیرگشت دارای مشخصه Peri-Tethys بوده که شرایط رسوبگذاری آب های گرم را نشان میدهد، در حالی که در منطقه کلمرد این فونا شباهت زیادی با فوزولینیدهای بخش جنوبی تتیس یا Peri-Gondwana دارد که در شرایط آب های خنک نهشته شده اند. تفاوت های موجود بین مجموعه فونای فوزولینید در این دو ناحیه حاکی از این است که نواحی فوق الذکر در طی پرمین از یکدیگر جدا بوده اند ولی در تریاس آغازی این نواحی در یک عرض جغرافیایی قرار داشته اند و دلیل آن نیز وجود ویژگی های سنگ شناسی و فسیل شناسی یکسان دو منطقه در طی تریاس می باشد.

رسوبات سیلیسی آواری ژوراسیک میانی در بخش شرقی رشته کوه های بینالود در شمال شرق ایران برونزد دارد. این رسوبات از کنگلومرا، ماسه سنگ و مقادیر کمی رسوبات سیلیسی آواری دانه ریز تشکیل شده است. بر اساس شواهد صحرایی، سیزده لیتوفاسیس از جمله ,Gcm ,Gmg, ,Gp ,Gh Gmm (گراولی)، Sh Sm, Sr, Sp, St, Se, Sl (ماسه ای) و Fl (گلی) مورد شناسایی قرار گرفته است که پنج عنصر ساختاری SG, GB, CH, SB, FF را تشکیل می دهند. وجود این عناصر ساختاری نشان می دهد که این رسوبات در یک سیستم رسوبی رودخانه ای (از نوع بریده بریده با بستر گراولی) بر جای گذاشته شده اند. مطالعات پتروگرافی منجر به شناسایی دو پتروفاسیس کنگلومرائی (منومیکتیک و پلی میکتیک) و ماسه سنگی (کوارتز آرنایت، ساب لیتآرنایت و لیتارنایت) گردیده است. آنالیز پتروفاسیس های ماسه سنگی نشان می دهد که این رسوبات از منشایی با موقعیت تکتونیکی کوهزایی با چرخه مجدد سرچشمه گرفته اند. با توجه به برخورد صفحات توران و ایران و بسته شدن دریای پالئوتتیس در طی تریاس پسین در شمال شرق ایران و تشکیل حوضه های فورلندی، رسوبات ژوراسیک میانی در ناحیه مورد مطالعه از فرسایش ارتفاعات تشکیل شده مشتق شده اند. بدیهی است این داده ها می تواند به شناخت بهتر وضعیت تکتونیکی شمال شرق ایران کمک نماید.

به منظور مطالعه سازند آب دراز در مقطع چینه شناسی روستای طاهرآباد، توالی به ضخامت 41/2127 متر مورد نمونه برداری و بررسی دقیق چینه شناسی قرار گرفته است که 51/154 متر آن به راس سازند آیتامیر، 5/1955 متر به سازند آبدراز و 4/17 متر به قاعده سازند آب تلخ تعلق دارد. لیتولوژی عمده این سازند، شیل و مارنهای خاکستری روشن متمایل به آبی همراه با چهار واحد آهک چاکی می باشد.مرز زیرین با سازند آیتامیر بصورت پاراکانفرمیتی و مرز بالایی با سازند آب تلخ هم شیب و همراه با پیوستگی رسوبی است. در این مطالعات 70 گونه فرامینیفر از 35 جنس شناسایی و در قالب 4 بایوزون در سازند آب دراز معرفی شده است. بر اساس فرامینیفرهای پلانکتونی و جامعه فسیلی همراه شناسایی شده، سن افقهای انتهایی سازند آیتامیر اواخر سنومانین و سن سازند آبدراز تورونین میانی تا کامپانین تعیین شده است. یک نبود چینه شناسی در حد فاصل اواخر سنومانین - تورونین میانی این حوضه مشهود است که تحت تاثیر عملکرد فاز ساب هرسی نین بوجود آمده است. سن افقهای قاعده ای سازند آب تلخ نیز کامپانین بالایی تعیین شده است.

خصوصیات فیزیکی حوضه ها از جمله ارتفاع و توپوگرافی؛ اثرات مستقیم و غیر مستقیم بسیار زیادی بر فرآیند فرسایش دارند. در این راستا جهت تحلیل فرسایش و رسوب گذاری در حوضه خیرآباد، جداول و منحنی هیپسومتری بی بعد محاسبه و ترسیم شده اند. با توجه به این جداول و منحنی ها در زیر حوضه نازمکان گسترش دشت و ارتفاع متعادل است. زیر حوضه سیدآباد نیز حوضه ای جوان بوده و فرسایش شدیدی در آن حاکم است. همچنین استنباط می شود، کل حوضه در حال تعادل نسبی است.

ارزیابی آسیب پذیری آبخوان برای توسعه، مدیریت و تصمیمات کاربری اراضی، نحوه پایش کیفی منابع آب زیرزمینی و جلوگیری از آلودگی این آب ها بسیار مفید است. روش های DRASTIC و GODS به طور وسیعی برای ارزیابی آسیب پذیری در مقیاس ناحیه ای مورد استفاده قرار گرفته است. این تحقیق با هدف پهنه بندی آسیب پذیری آبخوان دشت جوین، تحلیل حساسیت مدل DRASTIC برای آگاهی از میزان تاثیرپذیری مدل از پارامترهای مختلف و مقایسه نتایج حاصل از مدل های DRASTIC و GODS انجام شده است. مقایسه نتایج حاصل از مدلهای GODS و DRASTIC نشان میدهد که در هر دو روش، آسیب پذیری آبخوان دشت جوین در دو گروه آسیب پذیری کم و متوسط قرار می گیرد. در روش GODS محدوده آسیب پذیری کم 35 درصد و آسیب پذیری متوسط 65 درصد و در روش DRASTIC آسیب پذیری کم 49 درصد و آسیب پذیری متوسط 51 درصد از مساحت دشت را به خود اختصاص داده است. مقایسه این دو روش نشان می دهد که روش DRASTIC آسیب پذیری آبخوان را کمتر از روش GODS برآورد می کند. تحلیل حساسیت به دو روش تک پارامتری و حذف پارامتر انجام شده است. در روش تک پارامتری حساسیت شاخص آسیب پذیری DRASTIC به پارامترهای منطقه غیراشباع، محیط آبخوان، نوع خاک، توپوگرافی، عمق آب زیرزمینی، تغذیه خالص و هدایت هیدرولیکی به ترتیب کاهش می یابد. و در روش حذف پارامتر حساسیت آسیب پذیری آبخوان به پارامتر های منطقه غیراشباع، عمق آب زیرزمینی، میزان تغذیه، هدایت هیدرولیکی، محیط آبخوان، توپوگرافی و خاک کاهش می یابد.

به منظور ارزیابی عرصه های پیشنهادی برای پخش سیلاب، به مقدار برخی از مولفه از جمله شیب توپوگرافی، نفوذپذیری، قابلیت انتقال، هدایت الکتریکی آب و وضعیت لیتولوژی منطقه نیاز است. در منطقه علی آباد دمق - دهنو بعلت در دسترس نبودن پارامترهای هیدرودینامیک، اقدام به حفاری چاهک ها و آزمایش نفوذپذیری به روش استوانه مضاعف در عرصه پخش سیلاب و آزمایش پمپاژ در سفره آب زیر زمینی گردید. نتایج این آزمایش ها نشان می دهد که سفره آب زیر زمینی این منطقه باداشتن قابلیت انتقال 1165 مترمربع در روز جهت انتقال و ذخیره سازی آب مناسب می باشد. همچنین عرصه پیشنهادی پخش سیلاب با داشتن نفوذپذیری 7/5 سانتیمتر بر ساعت، شیب توپوگرافی 42/2 درصد و ضخامت آبرفت 60 ـ 25 متر دارای شرایط مناسبی برای پخش سیلاب است. آب منطقه با داشتن هدایت الکتریکی معادل 800 میکرو موهس بر سانتی متر مشکلی برای پخش سیلاب به وجود نمی آورد. البته لایه های ریز دانة رسی - سیلتی در عرصه پخش سیلاب و رسوبات ریزدانه موجود در سیلاب های منطقه، از عوامل کاهش سریع نفوذپذیری تلقی می شوند که می توانند مشکلاتی را پدید آورند.