زمین شناسی ایران
سال:1387 | دوره:2 | شماره:6 |تعداد مقالات:7

منطقه ساحلی استان خوزستان به وسعت 1359832 هکتار شامل طیف وسیعی از محیط های رسوبی ساحلی مانند خور، دلتا و تالاب و محیط های خشکی رودخانه ای و مخروط افکنه است. در این پژوهش تصاویر ماهواره ای TM (1988) و ETM+ (2000) به منظور شناسایی، تفکیک و پهنه بندی محیط های رسوبی سواحل آن مورد استفاده قرار گرفت. روش تحقیق بر اساس تلفیق آنالیز چشمی و رقومی محیط های رسوبی ساحلی در محیط GIS بوده است. بر اساس مطالعات انجام شده بارزترین تفکیک محیط ها در تصاویر حاصل از ترکیب باندهای (TM) 432 و (ETM+) 431 ایجاد شده اند. نقشه های پهنه بندی نشانگر آن است که بیشترین وسعت منطقه (بیش از 70 درصد) از رخساره های دلتایی، تالاب و پهنه های جزرومدی پوشیده شده است.

غار کارستی کتله خور که طولانی ترین غار شناخته شده در ایران می باشد، در منطقه تکتونیکی ایران مرکزی قرار گرفته است. این غار در سازند قم (الیگومیوسن) در کوه سقزلو تشکیل شده است. غار کتله خور در سه طبقه تشکیل شده و در محدوده ارتفاعی 1670 تا 1742 متر بالاتر از سطح دریا گسترش یافته است. غار نهشته های از جنس کلسیت از قبیل استالاگتیت، استالاگمیت، ستون و جریان سنگی در قسمت های نفوذ آب از لایه های بالایی در بخش هایی از غار یافت می گردد. نتایج نشان می دهند که این غار با کانال های آناستوموز توسط یک مکانیسم سیلابی و آب های نابرجا تشکیل شده است. طبقات مختلف غار با تغییر محل سطح ایستابی شکل گرفته اند.

آسیب پذیری آبخوان آبرفتی دشت ورامین، واقع در جنوب شرق تهران، با استفاده از روش DRASTIC در محیط GIS مورد ارزیابی قرار گرفته است. پارامترهای DRASTIC بر اساس مهاجرت یون نیترات در محیط زیر سطحی، مورد واسنجی واقع شده و جهت حصول بیشترین انطباق با داده های مشاهده ای غلظت نیترات، وزن پارامترهای عمق آب زیرزمینی، خاک، محیط غیر اشباع و هدایت هیدرولیکی تصحیح شده است. نقشه نهایی نشان می دهد که %0.06 از آبخوان کاملا آسیب پذیر، %1.94 دارای پتانسیل آلودگی خیلی زیاد، %8 زیاد، %17 متوسط تا زیاد، %26 متوسط تا کم، %38 کم، و %9 دارای پتانسیل آلودگی خیلی کم می باشند. نواحی شمال شرق و جنوب غربی منطقه از پتانسیل آلودگی بالاتری نسبت به قسمت های میانی دشت برخوردار هستند. اطراف شهر ورامین دارای آسیب پذیری متوسط تا زیاد می باشد. ضرایب جذب گمانه ای در منطقه غیر اشباع به صورت یک پارامتر با توزیع مکانی در یک سطح پیوسته در محیط GIS مدل سازی گردید تا آسیب پذیری آبخوان نسبت به آلاینده های جذب شونده مورد ارزیابی قرار گیرد. بر اساس مدل اثر منطقه غیر اشباع، نواحی حاشیه غربی و جنوبی دشت ورامین دارای آسیب پذیری زیادی می باشند و حداقل آسیب پذیری آب های زیرزمینی در شمال غرب دشت ورامین وجود دارد. بخش های مرکزی دشت ورامین دارای نمایه های جذب متوسط تا زیاد می باشند و از این نظر دارای خطر آلودگی آب زیرزمینی کمی هستند. به طور کلی نتایج سیستم DRASTIC با نتایج حاصل از ارزیابی منطقه غیر اشباع در دشت ورامین همبستگی نسبی دارد.

حوضه آبخیز چناران در استان خراسان شمالی، در دامنه های شمالی رشته کوه آلاداغ و 11 کیلومتری شرق بجنورد واقع شده و از زیرحوضه های رودخانه اترک می باشد. از مشکلات عمده این حوضه وقوع زمین لغزش های متعدد و نسبتا بزرگ می باشد که خسارات زیادی به بار آورده است. برای شناسایی حرکات توده ای آنچه بیش از همه لازم می نماید، شناخت کامل عوامل و فرایندهایی است که مداوم روی دامنه ها اثر گذاشته و آنها را ناپایدار می سازند. بنا به ضرورت متغیرهای زمین شناسی، هیدرولوژی، توپوگرافی و پوشش - کاربری اراضی مورد بررسی قرار گرفتند. در این تحقیق با استفاده از مدل «روش شاخص زمین لغزش»، ابتدا وزن هر یک از متغیرهای مستقل کمی و کیفی موثر در وقوع حرکات توده ای حوضه تعیین و با بدست آوردن مدل وقوع حرکات توده ای حوضه از روش «رگرسیون لجستیک»، نقشه نهایی پیش بینی احتمال وقوع حرکات توده ای حوضه در دو طبقه با خطر زیاد و کم تهیه شد. همچنین با محاسبه تراکم وزنی در هکتار، زیرحوضه های موجود درحوضه برحسب آسیب پذیری در برابر خطر زمین لغزش رتبه بندی شدند. نتایج تحقیق نشان می دهد که در بین متغیرهای سنگ شناسی، سازند شوریجه(Ksh) متشکل از سنگهای آواری (گل سنگ و مارن) و سنگهای تبخیری با مساعدت متغیرهایی نظیر شیب، ارتفاع، آبهای زیرزمینی، کاربری اراضی باغی به دلیل آبیاری عمود بر شیب توپوگرافی، افزایش وزن تنه درختان و انتقال نیروی باد به وسیله تنه و ریشه آنها و زیربری توسط رودخانه چناران نقش موثرتری در بروز رویکرد حرکات توده ای حوضه ایفا نموده است .

رسوبات افقی با ضخامت و رنگهای مختلف به سن پلیوسن - کواترنری در 45 کیلومتری شمال باختر شهر زنجان، در گستره ای محدود به چند کیلومتر مربع، در محدوده فرونشست زنجان به صورت محلی، توسط گسلهای عادی بریده شده اند و سامانه هائی بسیار زیبا از سازوکار سیستم گسلهای عادی در برشهای جاده های این محدوده، بویژه آزادراه زنجان - تبریز به نمایش گذاشته اند. این برشها در واقع جعبه ماسه آزمایشگاه تکتونیک تجربی در مقیاس واقعی در طبیعت می باشند. رسوبات پلیوسن در این منطقه شامل رس، مارن و سیلت هستند که به دلیل افقی بودن لایه ها و تنوع رنگ، جابجایی ها در امتداد گسلش عادی بسیار مشخص می باشند. برداشت های میدانی ساختاری از این گسل ها معرف اینست که امتداد صفحات گسلی بطور میانگین خاوری - باختری و شیب آنها به هر دو سوی شمال و جنوب است. انواعی از ساختارهای سامانه های گسلش عادی در این برونزد ها مثل فرابوم - فروبوم، نیم فرو بوم و چرخش بلوک های گسلی، چینهای کشان، گسلش هم ساز، نا هم ساز و تغییر مسیر گسل در اثر اختلاف ضخامت و جنس لایه ها مشاهده می گردند. در بیشتر موارد میل خش خط های روی صفحات گسلی با شیب صفحه همان گسل یکسان است. علت ایجاد این گسلش در محدوده ای از فرونشست زنجان با وجود حوضه جدایشی کششی در مسیر گسل پی سنگی تبریز ارزیابی شده است.

برای آنالیز رخساره های سنگی و شناخت عناصر ساختاری نهشته های سیلیسی آواری سازند داهو به سن کامبرین پیشین، دو برش داهوئیه (الگو) و گزوئیه به ضخامت های 240 و 227 متر واقع در جنوب شرق و شرق زرند مورد مطالعه قرار گرفته است. آنالیز رخساره های سنگی و عناصر ساختاری منجر به شناخت 9 رخساره سنگی و 5 عنصر ساختاری شده است. رخساره های سنگی در سه گروه دانه درشت (Gcm)، دانه متوسط (Sp, St, Sh, Sl, Sr, Sm)  و دانه ریز(Fl, Fm)  دسته بندی شده اند. عناصر ساختاری شناسایی شده شامل CH, LA, FF, CR, CS می باشند. آنالیز رخساره های سنگی و عناصر ساختاری منعکس کننده محیط رسوب گذاری این نهشته ها در رودخانه مئاندری با بستر ماسه ای است. آنالیز چینه نگاری سکانسی نشان می دهد که رسوبات سازند داهو در طی افت سطح نسبی دریا در کامبرین پیشین شکل گرفته و سیکل های به طرف بالا ریزشونده که حجم وسیعی از نهشته های سازند داهو را در بر می گیرند، به دسته رخسارهHST  تعلق دارند که در اثر حرکات جانبی کانال و تغییرات در میزان فرونشینی حوضه بر جای گذاشته شده اند. امید است که این داده ها بتواند در تفسیر حوضه و بازسازی جغرافیای دیرینه در مقیاس محلی و ناحیه ای مورد استفاده قرار گیرند.

دشت همدان - بهار تحت تاثیر عوامل آلاینده ای نظیر فاضلاب شهرهای همدان و بهار، کشتارگاه صنعتی دام همدان، مرغداری ها و دامداری ها و کشاورزی سنگین قرار دارد. عدم توجه کافی به آلودگی آب زیرزمینی در سال های گذشته منجر به تشدید پدیده آلودگی در آبخوان دشت همدان - بهار شده است. به منظور تامین داده های مورد نیاز در شبیه سازی انتقال آلودگی آب زیرزمینی در محدوده مطالعاتی از 23 منبع آب زیرزمینی در دو نوبت نمونه برداری شده است. با سنجش شیمیایی نمونه ها، غلظت کاتیون ها و آنیون های اصلی نظیر کلسیم، منیزیم، سدیم، نیترات، بی کربنات، کلر و سولفات مشخص شده است. شبیه سازی هیدرولیک جریان و انتقال آلودگی در آب های زیرزمینی دشت با استفاده از کدهای MODFLOW و MT3D به منظور تعیین منشا آلاینده ها انجام شده است. با توجه به نتایج حاصله، منابع آلاینده فوق الذکر، تااثیر به سزایی در آلودگی آب های زیر زمینی به ویژه در نیترات دارند. بیشترین آلودگی نیتراته در حوالی روستای یکن آباد وجود دارد که حاصل انتقال نیترات کود های شیمیایی به آب زیرزمینی است. ضخامت کم آبرفت و وجود رسوبات ریز دانه (سیلت و رس) از عوامل مهم افزایش شدید غلضت نیترات آب زیرزمینی در این محل و مناطقی مانند کشتارگاه صنعتی می باشد. ایجاد حریم کیفی و ضخامت زیاد آبرفت در حوالی چاه های آب شرب شهر همدان منجر به کاهش آلودگی در این ناحیه شده است. همچنین بر خلاف عوامل آلاینده، بند سوم بهار تاثیر به سزایی در بهبود کیفیت آب زیر زمینی در محدوده بند و تا حدودی در ناحیه قرق بهار داشته است.