آمایش محیط
سال:1392 | دوره:6 | شماره:22 |تعداد مقالات:9

یکی از اهداف برنامه ریزی یافتن نظم، ترتیب، طرح، الگو و مرتبه در توزیع عناصر فیزیکی و فرهنگی و درک ارتباط منطقی بین موضوعات مختلف می باشد. هدف این پژوهش شناخت و تعیین سطوح در سلسله مراتب شهری استان کرمانشاه است که با استفاده از مدل های مختلف از جمله تحلیل نزدیک ترین همسایگی"، "مرتبه اندازه زیپف"، و" شاخص های نخست شهری"، سطوح سلسله مراتب شهری استان، مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا برمبنای نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در طی شش دوره سرشماری (1385- 1335)، الگوی پراکنش سکونتگاه های شهری و نظام یابی استقرار شهرها و همچنین مرکز استان به عنوان نخست شهر منطقه مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصله گویای آن است که شهرهای استان از پراکنش تقریبا منظم و یکنواختی برخوردارند. شهر کرمانشاه اختلاف جمعیتی زیادی با سایر شهرهای استان دارد و نظام شهری استان منطبق بر الگوی نخست شهری می باشد. از این رو قانون مرتبه - اندازه حاکمیتی ندارد.

با توجه به واقع شدن ایران بر روی یکی از دو کمربند زلزله خیز جهان و وجود گسل های فراوان، وقوع زلزله در فلات ایران امری طبیعی است. ایران جزء ده کشور بلاخیز و ششمین کشور زلزله خیز دنیا است؛ که زلزله مسبب بیش ترین تلفات انسانی در آن می باشد، خطری که خسارت های مالی فراوانی نیز برای کشور به همراه داشته است. شهر لامرد نیز که در جنوب استان فارس و بر روی کمربند زلزله خیز جنوب ایران قرار دارد از این قاعده مستثنا نیست و هر ساله به طور متوسط در این شهر 4 زلزله با شدت های مختلف رخ می دهد؛ لذا برای مقابله با مساله فوق نیازمند مقاوم سازی ساختمان ها و سکونتگاه ها در سطح شهرها و روستاها هستیم. برای مقاوم سازی بناها و ساختمان ها با توجه به محدودیت منابع مالی، در وهله نخست باید از روش ها و تکنیک هایی استفاده گردد که مدیران و مسئولان را قادر به تخمین و ارزیابی میزان آسیب پذیری سکونتگاه ها و اولویت بندی بافت های شهری در برابر زلزله کند. این ارزیابی و پیش بینی؛ برنامه ریزی مسؤولان را جهت داده و مانع از به هدر رفتن منابع مالی و انسانی می گردد. هدف از این پژوهش پاسخ گویی به نیاز مطرح شده می باشد که استفاده از چه تکنیک و روشی می تواند تصویر مناسب تر و دقیق تر از میزان آسیب پذیری در برابر زلزله ارائه دهد. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش توصیفی/ تحلیلی می باشد که با استفاده از مدل های فازی و تحلیل سلسله مراتبی اقدام به ارزیابی میزان آسیب پذیری بافت های کالبدی شهر لامرد شده است. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر این موضوع می باشد که روش فازی چند متغیره از توان بالاتری برای شناسایی بافت های شهری آسیب پذیر نسبت به روش تحلیل سلسله مراتبی دارا می باشد. همچنین مشخص گردید که در مدل فازی بیش ترین میزان آسیب پذیری مربوط به وضعیت آسیب پذیری بالا (بیش از 38 درصد) و در مدل تحلیل سلسله مراتبی بیش ترین میزان آسیب پذیری مربوط به وضعیت آسیب پذیری متوسط (بیش از 43 درصد) می باشد.

شهرهای بزرگ معاصر با مسائل و تهدیدهای متعددی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی مواجه اند. پایدارسازی این شهرها در برابر مخاطرات محیطی با رویکرد توسعه زیرسطحی شهری، نگرشی نوین در شهرسازی می باشد. شهرهای بزرگ ایران با قرارگیری روی گسل های زلزله، مورد تهدید و آسیب پذیری جدی قرار دارند. بکارگیری رویکرد زیرسطحی شهری در توسعه این شهرها می تواند به پایداری آن ها کمک نماید. این مقاله با هدف تبیین اهمیت و جایگاه فضاهای زیرسطحی در ارتقای پایداری شهرهای بزرگ و مراکز آن ها در زلزله می باشد. این مقاله با روش تحقیق توصیفی و تحلیلی و مطالعه موردی شهر تهران و با استفاده از تکنیک های تحلیلی سوات، مطالعه اسنادی، مطالعات میدانی انجام می شود. نتایج این پژوهش عبارتند از: 1) پایداری و مقاومت بالای فضاهای زیرسطحی در برابر سوانح طبیعی و غیرطبیعی از قبیل زلزله، آتش سوزی، ارتعاش، انفجار و ... 2) تخریب کم تر این فضاها نسبت به فضاهای غیرزیرسطحی در زلزله و سایر بحران های طبیعی و مصنوع 3) قابلیت فضاهای زیرسطحی در حل مسائل متعدد شهرهای بزرگ و رفع بخشی از نیازهای فضایی.

در این پژوهش برای شناسایی و تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان یزد با استفاده از آخرین آمار و اطلاعات 8 شاخص در بخش بهداشت و درمان مربوط به سال 1389 و در میان 10 شهرستان مورد مطالعه قرارگرفته و نتایج آن با بهره گیری از تکنیک توسعه یافتگی موریس ارزیابی شده است. هدف این مقاله، بررسی عمیق تر تفاوت میان شهرستان های استان به جهت دسترسی به مراکز بهداشتی و درمانی و تعیین میزان توسعه یافتگی است. تا در بعد کاربردی نتایج این پژوهش در تصمیم گیری ها، سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های منطقه ای و محلی مورد استفاده مسوولین قرار گیرد. روش کار در این پژوهش توصیفی، تحلیلی و موردی است. برخی نتایج حاصل از این پژوهش نشان دهنده عدم توزیع متعادل امکانات و خدمات در شهرستان های استان است به شکلی که از مجموع ده شهرستان مورد مطالعه استان، شهرستان یزد در تخصیص منابع و امکانات و خدمات در رتبه اول و شهرستان های تفت، طبس و مهریز در رتبه های سوم تا چهارم و شهرستان های بافق، میبد، اردکان، صدوق، ابرکوه و خاتم در رتبه های پنجم تا دهم قرار دارند.

رشد سریع شهرنشینی در کشورهای درحال توسعه، گسترش کالبدی شهرها و عدم توانایی مالی و فنی دولت ها در ارائه خدمات باعث توزیع ناعادلانه خدمات شهری مخصوصاً خدمات درمانی گشته است. بنابراین مکان یابی بهینه کاربری ها ضروری است. به دلیل خصیصه فضایی مکان یابی و تعدد و تضاد معیارهای موثر در امر مکان یابی کاربری خدمات درمانی (درمانگاه) ضرورت ترکیب قابلیت های سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و تحلیل تصمیم چندمعیاری (MCDM) ایجاب می کند. همچنین به خاطر ویژگی عدم قطعیت ذاتی مسائل شهری استفاده از روش های غیر تعینی مثل روش های فازی ضروری است. در این تحقیق بعد از بررسی توزیع فضایی مراکز خدمات درمانی (درمانگاه و مراکز بهداشتی و درمانی) شهر میاندوآب، به تعیین شعاع خدمات رسانی این مراکز پرداخته و با همپوشانی آن با لایه تراکم جمعیت، میزان جمعیت برخوردار و محروم ازاین خدمات مشخص گردید. سپس اقدام به تهیه نقشه های معیار با استفاده از توابع تحلیلی در GIS و وزن دهی به معیارها به روش FUZZY AHP و اعمال وزن آنها بر نقشه های معیار در محیط GIS/ARC گردید. در نهایت با استفاده از نقشه تناسب مکانی و نقشه بولین اقدام به انتخاب هفت مکان پیشنهادی و وزن دهی به آن ها با استفاده از روش FUZZY AHP گردید تا بهترین مکان و اولویت آن ها مشخص گردد. با توجه به حداقل سرانه های شهری اقدام به انتخاب سه مکان با اولویت بیش تر با درنظر گرفتن عامل همجواری مکان ها گردید.

با عنایت به نقش بافت های تاریخی در بازنمایی هویت و سابقه تمدن ملی، حفاظت از این میراث ارزشمند و حتی شناساندن آن به جهانیان ضروری می نماید. مسلما ایجاد رضایت در ساکنین این مناطق که جلو گیری از مردم گریزی و حفظ حیات شهری را به دنبال خود دارد، یکی از بهترین روش ها در راستای حفظ این میراث گرانقدر خواهد بود. در پژوهش پیش رو محله حاجی همدان به طور موردی مورد مطالعه قرار گرفته تا میزان رضایتمندی و عواملی که در آن موثرند در این محله شناسایی شوند. برای این منظور رضایتمندی برحسب میزان ارضای نیازهای انسانی (بر اساس هرم نیاز های مازلو) سنجیده شده است. از آن جایی که بررسی میزان رضایتمندی ساکنین از وضعیت سکونتی خود در یک محل خاص صرفا برای شناخت و توصیف شرایط موجود است، تحقیق پیش رو در زمره تحقیقات توصیفی قرار خواهد گرفت و برای پیش بینی متغیر ملاک (رضایتمندی ساکنین) از چندین متغیر پیش بینی (از جمله عوامل کالبدی، اجتماعی و...) از روش جمع آوری داده ها از طریق پرکردن پرسشنامه با حجم نمونه ای 120 عدد و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار spss15 و روش های آماری همچون آزمون t تک نمونه ای، کولموگروف- اسمیرنف و آزمون فریدمن با استفاده از نرم افزار انجام شد. بر اساس نتایج به دست آمده میزان رضایتمندی از محله در حد کم ارزیابی شد. ساکنان از 7 معیار هرم مازلو تنها از دو معیار «نیاز به عشق و تعلق» و «خودشکوفایی» نسبتا راضی بودند. به طوری که اغلب معیارهای رضایتمندی مانند نیاز فیزیولوژیکی، نیاز به امنیت، آگاهی و نیازهای زیباشناختی از محله در سطح پایین کیفیتی قرار دارد. روایی و پایایی پرسش نامه از روش تحلیل عاملی و آلفای کرونباخ آزمون شد، مقدار آلفا برای مجموع پرسش های رضایتمندی از محله، 0.774 به دست آمد، که پایایی آن در حد خوب تایید می شود. براین اساس به نظر می رسد رسیدگی به محله و کاهش مشکلاتی که ساکنان با آن مواجه هستند در افزایش رضایتمندیشان موثر است و ضرورت آن احساس می شود.

هدف عمده طراحی خیابان های مسکونی باید بر زیست پذیری استوار باشد. امروزه طراحی خیابان های مسکونی به گونه ای است که سرعت خودرو ها به خاطر مسیرهای عریض بالا بوده و عابران پیاده و دوچرخه سواران را مجبور به عقب نشینی کرده است. نتیجه این امر از دست دادن فرصت برای ساکنان محلی به منظور ایجاد جوامع سالم تر و قوی تر است. یکی از این راه حل ها ایجاد پهنه های خانگی در محلات مسکونی می باشد. این پژوهش سعی دارد به این سوال پاسخ دهد که آیا محله خانقاه سنندج دارای ویژگی های مناسب جهت ایجاد یک پهنه امن خانگی است؟ وچه راهکارهایی وجود دارد تا این محله تبدیل به یک پهنه امن خانگی شود. با توجه به چند بعدی بودن این مساله، مدل ارزیابی چند معیاری AHP با ماهیتی کمی- کیفی به عنوان مدل کارآمدی برای ارزیابی و اولویت بخشی به معیارهای محله خانقاه سنندج انتخاب شد و معیارهای مورد بررسی (کالبدی- فضایی، اجتماعی- فرهنگی، محیطی) در چهارچوب درختچه سلسله مراتبی به یازده زیر معیار تبدیل و با استفاده از نرم افزار Expert choice به صورت دودویی ارزیابی شدند. نتایج آزمون T تک نمونه ای بررسی میزان معیارها (نتایج استخراجی از 95 پرسش نامه) با استفاده از spss مورد ارزیابی قرار گرفت که نتایج حاصل از پژوهش (5>3.5>1) نشان دهنده بالاتر از حد متوسط بودن میزان معیارها و وجود پتانسیل های لازم در محدوده مربوطه جهت ایجاد پهنه امن خانگی است به گونه ای که معیار کالبدی- فضایی با ضریب 0.70% و زیر معیارهای خوانایی، پوشش گیاهی، سرزندگی بیش ترین اثربخشی را در ایجاد پهنه امن خانگی در محله خانقاه سنندج داشته است.

شهر به عنوان کانون تمرکز انسان و فعالیت ها، برای این که بتواند پایداری خود را تضمین کند، چاره ای جز پذیرش ساختار و کارکردهای متاثر از سیستم های طبیعی را ندارد. در این میان کاربری فضای سبز؛ به عنوان جزء ضروری و لاینفک پیکره یکپارچه شهرها در متابولیسم آنها نقش اساسی داشته و کمبود آن می تواند اختلالاتی جدی در حیات شهرها به وجود آورد. در این پژوهش؛ به ارزیابی چگونگی توزیع و تحلیل مکانیگزینی پارک های درون شهری پلدختر، از طریق توابع همسایگی و مجاورت در محیط GIS، اقدام شده است. از نظر پراکنش مکانی در مجموع تنها 9.32 درصد مساحت کل محلات شهر دارای کاربری پارک می باشد. نتایج تحلیل مجاورت کاربری اراضی با پارک ها نشان دهنده آنست که حدود 67 درصد کاربری های پیرامون پارک ها از همجواری کاملا مناسب و مناسب و حدود 33 درصد از همجواری کاملا نامناسب و نامناسب برخوردار است. از نظر همجواری سازگار کاملا مناسب، بهترین مکان گزینی مربوط به پارک فدک و بدترین مکان گزینی به پارک آزادگان تعلق دارد. در بین سه نوع مقیاس پارک های سطح شهر، شعاع عملکردی پارک ها در مقیاس محله ای مطلوب می باشد. سرانه پارک در شهر پلدختر در شرایط فعلی 2.66 متر مربع می باشد که نسبت به حداقل سرانه 8 متر مربع به ازای هر نفر، با کمبود پارک به متراژ 156458 متر مربع مواجه است.