اندیشه نوین دینی
سال:1391 | دوره:8 | شماره:30 |تعداد مقالات:11

چکیده فارسی:از جمله مباحث تاثیرگذار در عرصه دین، بازشناخت گستره عصمت پیامبر اکرم (ص) است. در حالی که متکلمان شیعه با استناد به آیات قرآن و روایات اهل بیت معتقد به عصمت مطلق پیامبر هستند و حوزه دخالت آن حضرت را در امور دینی منحصر نمی دانند، عموم عالمان، متکلمان و عارفان اهل سنت با تاثیرپذیری از روایات مجعول در منابع روایی خود همچون روایت تلقیح خرما، عصمت پیامبر و در نتیجه مشروعیت دخالت ایشان در امور دنیوی را انکار کرده و به راهیافت خطا در آموزه های نبوی فتوا داده اند. در این مقاله، ضمن بازکاوی دیدگاه عالمان فریقین در زمینه روایت تلقیح خرما، ایده محدودیت عصمت پیامبر اکرم (ص) و راهیافت خطا در آموزه های نبوی بررسی خواهد شد.   چکیده عربی:من المباحث المهمة فی حقل الدین، اعادة النظر فی مجال عصمة رسول الله (ص) من المعروف ان متکلمی الشیعة یستدلون بآیات القرآن الکریم و روایات أهل البیت (ع) للاعتقاد بالعصمة المطلقة لرسول الله (ص) و یرون ان مجال رسالته لا ینحصر فی اطار الشؤون الدینیة وحدها، فی حین ان عموم علماء و متکلمی و عارفی أهل السنة قد تأثروا بالروایات المدسوسة فی مصادرهم الحدیثیة مثل روایة تأبیر النخیل، فأنکروا عصمة النبی و هو ما ینتهی بالنتیجة إلی انکار مشروعیة تعالیمه و توجیهاته فی ما یخص الشؤون الدنیویة، و لذلک أفتوا بوجود أخطاء فی التعالیم النبویة. فی هذه المقالة، و ضمن اعادة النظر فی آراء علماء الفریقین فی ما یخص روایة تأبیر النخیل، یجری تسلیط الضوء علی فکرة محدودیة عصمة النبی (ص) و وقوع الخطأ فی التعالیم النبویة.

چکیده فارسی:یکی از محورهای مهم در بحث تجربه دینی، موضوع واقع نمایی و ارزش معرفتی آن است. سویین برن، فیلسوف دین خداباور، از کسانی است که در آثار مهم خود از جمله کتاب وجود خدا ضمن تبیین برهان تجربه دینی و دفاع از آن، برای اثبات واقع نمایی تجربه دینی و ارزش معرفتی آن دو اصل «آسان باوری» و «گواهی» را مطرح کرده است و آنها را «اصول عام عقلانیت» می داند که هم در تجارب دینی و هم در تجارب حسی قابل اعمال است. این پژوهش درصدد تبیین این اصول و ارزیابی آنهاست.   چکیده عربی:أحد المحاور المهمة فی بحث التجربة الدینیة، هو موضوع واقعیتها و قیمتها المعرفیة. سویین برن فیلسوف مؤمن بالله. و هو ممن طرحوا فی آثارهم أعمالهم المهمة و منها کتاب «وجود الله»، ضمن تبیین برهان التجربة الدینیة والدفاع عنها، لإثبات واقعیة التجربة الدینیة و قیمتها المعرفیة، و أصل «بساطة الایمان» و «الشهادة»، معتبرا ایاها «الاصول العامة للعقلانیة» و یمکن تطبیقها فی التجارب الدینیة و فی التجارب الحسیة علی حد سواء. هذا البحث یرمی إلی تبیین هذه الاصول و تقییمها.

چکیده فارسی:ملاصدرا در برخی از کتاب های خود از جمله مفاتیح الغیب و مبدا و معاد مباحث مستوفایی درباره فرشتگان با رویکرد دینی دارد. وی حقیقت فرشته را جوهری روحانی می داند که مخلوق خداست و شان آن افاضه خیر، افاده علم، کشف حقیقت و امر به معروف است. او برای فرشتگان ویژگی هایی همچون رسول بودن، قرب الی الله، اطاعت از دستورات الهی، قدرت فراوان، ترس از خداوند، تسبیح دائمی، عدم جنسیت و به دنبال آن عدم ازدواج و نیز عصمت ذکر می کند و در مورد پاره ای از ویژگی های آنان مانند عصمت دلایلی نیز اقامه می کند. در موارد فراوانی، گونه ای تلاش برای تطبیق فرشتگان با عقول و نفوس فلکی دیده می شود که به معنای همخوانی میان مجردشناسی فلسفی و فرشته شناسی دینی از دیدگاه ملاصدرا می باشد.   چکیده عربی:طرح الملاصدرا فی بعض کتبه و منها کتاب مفاتیح الغیب، و المبدأ و المعاد، مباحث وافیة حول الملائکة من وجهة نظر دینیة. و هو یعتبر حقیقة تلک جوهرا روحانیا من خلق الله و شأنه افاضة الخیر، و افادة العلم، و الکشف عن الحقیقة، و الأمر بالمعروف. و هو یذکر للملائکة مجموعة من الخصائص منها: کونها رسلا، و القرب إلی الله، و الامتثال لأوامر الله، و القدرات الهائلة، و خشیة الله، و التسبیح الدائم، و انعدام الجنسیة و ما یتبعها من عدم الزواج، و کذلک العصمة. و یقیم الادلة أیضا علی بعض صفاتها مثل صفة العصمة. و فی موارد کثیرة یلاحظ انه یبذل نوعا من الجهد لتطبیق الملائکة علی العقول و النفوس الفلکیة، و هو بمعنی التوافق بین معرفة المجرد الفلسفی و المعرفة الدینیة للملائکة من وجهة نظر الملاصدرا.

چکیده فارسی:بررسی معنای امامت و ولایت الهی با رویکرد قرآنی - روایی در شناخت مقام امامت الهی اهمیت بسزایی دارد. بررسی معنای واژگانی «ولی» نشان می دهد وضع این واژه به نحو مشترک معنوی و معنای ریشه آن «اولویت در تصرف» است. واژه های «ولی» و «مولا» در بسیاری از آیات قرآن از جمله آیات ولایت به معنای صاحب اختیار و اولی به تصرف است. از نظر متکلمان شیعه و روایات ائمه اهل بیت نیز «ولی» در آیات ولایت به معنای «مفترض الطاعه» و «امام» است. تلقی عرف جامعه معاصر با زمان نزول آیه از «ولی» نیز همین معنا بوده است. این پژوهش با طرح آیات و روایات مربوط به این بحث و بررسی آرا چهارده نفر از عالمان شیعه و نقد آرا مخالفان نتیجه می گیرد که «ولی» در آیات ولایت به معنای سرپرست و متصرف در امور و امام واجب الاطاعه است.   چکیده عربی:ان لبحث معنی الإمامة و الولایة الإلهیة بمنهج قرآنی و روائی، أهمیة بالغة فی معرفة مقام الإمامة الإلهیة. ان تسلیط الضوء علی المعنی اللغوی لکلمة الولی یکشف ان هذه الکلمة ذات استعمال مشترک من حیث المعنی و المعنویة و کلاهما فی الأصل یدلان علی الاولویة فی التصرف. وردت کلمتی الولی و المولی فی کثیر من آیات القرآن الکریم و منها آیات الولایة بمعنی صاحب الاختیار و الاولی بالتصرف. و من وجهة نظر علماء الکلام الشیعة و ما جاء فی الأحادیث المنقولة عن الأئمة من أهل البیت، تؤخذ کلمة «الولی» التی جاءت فی آیات الولایة بمعنی المفترض الطاعة و بمعنی الإمام. و کان الفهم العرفی لکلمة الولی فی المجتمع المعاصر لزمان نزول الآیة بهذا المعنی أیضا. یحاول هذا البحث من خلال طرح الآیات و الروایات المتعلقة بهذا الموضوع، و دراسة آراء أربعة عشر عالما من علماء الشیعة، و تفنید آراء المخالفین، لیستنتج من خلال ذلک ان کلمة «الولی» فی آیات الولایة قد جاءت بمعنی المتولی و المتصرف فی الامور، و الإمام الواجب الطاعة.

چکیده فارسی:قرآن کریم جایگاه ویژه ای برای انسان قائل است که دیگر مخلوقات از آن بی بهره اند. از جمله مقام خلیفه اللهی است که حتی ملائکه، امکان دستیابی به این مقام را ندارند. یکی از پرسش های اساسی در این باره آن است که چرا و چگونه انسان می تواند به این مقام بار یابد؟قرآن با اشاره به تعلیم اسمای الهی به آدم (ع)، شایستگی او را برای خلافت بیان می کند. ابن عربی با طرح مساله مظهریت تامه خلیفه اله به تبیین سر خلافت پرداخته است.در این مقاله، پس از بررسی آیات قرآن در مورد خلافت آدم و تبیین دیدگاه ابن عربی در بحث مظهریت تام خلیفه اله، به مقایسه این دو، میزان همخوانی ایده ابن عربی با قرآن پرداخته می شود.   چکیده عربی:یری القرآن الکریم للإنسان مکانة خاصة لا تحظی بها سائر المخلوقات. و من ذلک ما جعل له من مقام الخلافة الإلهیة و هو مقام لا یتسنی نیله حتی بالنسبة إلی الملائکة. من الاسئلة الأساسیة التی تطرح فی هذا المجال هو: لماذا و کیف یمکن للإنسان بلوغ هذا المقام؟ یبین القرآن الکریم أهلیة هذا الإنسان للخلافة من خلال اشارته إلی تعلمه الأسماء. و قد تناول ابن عربی تبیین سر الخلافة من خلال طرحه لمسألة المظهریة التامة لخلافة الله. فی هذه المقالة، من بعد بحث آیات القرآن الکریم حول خلافة آدم و تبیین رأی ابن عربی فی بحث المظهریة التامة لخلیفة الله، یأتی دور المقارنة بین هاتین الاطروحتین، لنری مدی تطابق اطروحة ابن عربی مع ما جاء فی القرآن الکریم.

چکیده فارسی:«روح القدس» از جمله واژگانی است که در قرآن کریم به کار رفته است و روایات اسلامی، مطالب انبوهی درباره آن گزارش کرده اند. با این وصف، زوایای مهمی از این مساله پنهان بوده، نیاز به توضیح و تبیین دارد. روح القدس با برخی اعتقادها تلاقی دارد و آشکار شدن اضلاع مختلف آن در باورهای دینی و مذهبی تاثیر بسزایی خواهد داشت. همچنین بررسی نسبت روح القدس با دیگر کاربردهای قرآنی و روایی «روح» نیاز به تحقیق دارد.پژوهش حاضر با بهره گیری از منابع دینی و با تجزیه و تحلیل داده های مطالعاتی، به بررسی حقیقت روح القدس، نسبت آن با ملائکه به ویژه جبرئیل، چگونگی وجود آن برای افراد و گروه های مختلف، از جمله پیامبران و امامان و نیز نقش آن در «علم امام» پرداخته است.   چکیده عربی:روح القدس من العبارات التی جاءت فی القرآن الکریم، و جاءت أحادیث کثیرة فی بیان و شرحها. و مع ذلک فقد جوانب مهمة منها خافیة و تتطلب المزید من التوضیح و التبیین. روح القدس یتطابق مع بعض المعتقدات، و توضیح جوانبه المختلفة له تأثیر فی المعتقدات الدینیة. و عند ملاحظة أوجه العلاقة بین روح القدس و بین الاستعمالات القرآنیة و الروائیة الأخری، یتضح ان کلمة «روح» تستدعی المزید من التحقیق والبحث.یحاول هذا البحث من خلال الاستنارة بما جاء فی المصادر الدینیة، و من خلال تحلیل المعطیات البحثیة، یحاول تسلیط الضوء علی حقیقة روح القدس، و علاقته مع الملائکة و خاصة جبرائیل، و کیفیة وجوده بالنسبة إلی الأفراد و الجماعات المختلفة و منهم الأنبیاء و الأئمة، و ما له من دور فی علم الإمام.

چکیده فارسی:از آنجا که بیشتر براهین امروزی بر عصمت امام، صورت تکامل یافته ای از براهین مطرح شده در قرون نخستین است، با هدف آشنایی با پیشینه این براهین به معرفی و بررسی آنها پرداخته می شود. اگر چه می توان آغاز تسمک به براهین عقلی را در سخنان خود امامان شیعی و برخی صحابه ایشان جستجو کرد، ابتکارات دیگر متکلمان پس از عصر حضور ائمه (ع) در تکامل بخشیدن به آنها و نیز ارائه براهین دیگری در این باره غیر قابل چشم پوشی است. نگارنده در مجموع و در آن حوزه زمانی، سیزده برهان عقلی بر عصمت امام (ع) شناسایی کرده که از نظر اثبات میزان قلمرو عصمت متنوع هستند و این امر نشان از دقت فراوان متکلمان امامیه دارد.   چکیده عربی:بما ان معظم البراهین التی تقام الیوم لإثبات عصمة الإمام انما هی صورة متکاملة لما کان قد طرح من براهین فی القرون الاولی، نتناول فی هذا البحث تعریف هذه البراهین و شرحها من أجل تکوین رؤیة أوضح حول تاریخ سابقة هذه البراهین. یمکن العثور علی بدایات التمسک بالبراهین العقلیة فی کلمات أئمة الشیعة أنفسهم و فی کلمات أصحابهم، غیر ان ابداعات المتکلمین الذی جاءوا من بعد عصر الأئمة (ع) و ما لها من تأثیر فی تکامل تلک البراهین، و إقامة براهین أخری فی هذا المجال، مما لا یمکن تجاهله. انتزعت هذه المقالة فی المجموع و فی تلک الحقبة الزمانیة، ثلاثة عشر برهانا عقلیا اقیمت علی عصمة الإمام، و هی تتصف بالتنوع من حیث اثباتها لمدی و مستوی العصمة. و هذا مما یدل علی الدقة الفائقة لمتکلمی الإمامیة.

چکیده فارسی:معتقدان به تجرد نفس به آیات فراوانی از قرآن استدلال کرده اند که مهمترین آنها آیه 85 سوره اسراء است. فخررازی با ضمیمه کردن این آیه به برخی از آیات دیگر و حمل «امر» در این آیه بر عالم مجردات، اولین مفسری است که به این آیه برای تجرد نفس استناد می کند. پس از وی، برخی از مفسران دارای گرایش های عرفانی یا فلسفی نیز چنین استدلالی را مطرح کرده اند. در این مقاله با بررسی تفسیرهای مقدم بر فخررازی و نیز شواهد لغوی، این استدلال ارزیابی می شود. علامه طباطبایی با حمل «امر» بر ملکوت، استدلال مشابهی را مطرح کرده است. برخی از معاصران نیز به این آیه برای تجرد نفس استدلال کرده اند؛ این استدلال ها معتبر نیست و آیه روح بر تجرد نفس دلالت نمی کند.   چکیده عربی:و أبرز هذه الآیات هی الآیة 85 من سورة الإسراء. و کان الفخر الرازی أول مفسر استند إلی هذه الآیة للقول بتجرد النفس حین ضم هذه الآیة إلی آیات أخری و حمل کلمة «أمر» الواردة فی الآیة علی معنی عالم المجردات. و من بعده طرح بعض المفسرین من ذوی الاتجاهات العرفانیة أو الفلسفیة مثل هذا الاستدلال. هذه المقالة تتناول تقییم هذا الاستدلال من خلال تسلیط الضوء علی التفاسیر المتقدمة علی تفسیر الفخر الرازی و کذلک من خلال إلی ما جاء فیها من الشواهد اللغویة. العلامة محمدحسین الطباطبائی حمل کلمة «أمر» علی معنی الملکوت و طرح استدلالا مشابها لما سبق ذکره. و بعض المعاصرین استدل بهذه الآیة أیضا علی معنی تجرد النفس. ولکن هذه الاستدلالات لیست معتبرة، إذ ان آیة «الروح» غیر دالة علی تجرد النفس.

چکیده فارسی:عدل به عنوان یکی از صفات الهی، رابطه تنگاتنگی با نظام تربیتی اسلام در ابعاد مختلف، از جمله معنویات، افکار، کمال انسان، عقائد، رفتار عمومی، امنیت روحی - روانی، امنیت و آرامش اجتماعی، تربیت و اخلاق فردی و اجتماعی و نوع نگرش انسان های معتقد و غیرمعتقد به عدل الهی دارد؛ به گونه ای که اگر شخص مسلمانی که در این نظام تربیتی زندگی می کند، به عدل الهی اعتقاد درستی نداشته باشد، آثار اخلاقی و تربیتی آن در زمینه زندگی فردی و اجتماعی او بروز نخواهد کرد. در این مقاله سعی شده تا نقش و آثار اخلاقی و تربیتی اعتقاد به عدل الهی که مجموعه ای از مسائل گوناگون فردی و اجتماعی است، بررسی شود.   چکیده عربی:العدل، بکونه صفة من صفات الله، تربطه صلة وثیقة بالنظام التربوی فی الابعاد المختلفة و منها الشؤون المعنویة، و الأفکار، و کمال الإنسان، و المعتقدات، و السلوک العام، و الطمأنینة الروحیة و النفسیة، و الأمن و الاستقرار الاجتماعی، و التربیة و الأخلاق الفردیة و الاجتماعیة. و طبیعة نظرة الناس المعتقدین أو غیر المعتقدین بالعدل الإلهی، بحیث لو ان شخصا مسلما یعیش فی ظل هذا النظام التربوی و لا یعتقد اعتقادا سلیما بالعدل الإلهی، فلن تبرز معطیاته الاخلاقیة و التربویة فی مجال الحیاة الفردیة و الاجتماعیة. ترمی هذه المقالة إلی القاء نظرة علی الدور و التأثیرات الأخلاقیة و التربویة للاعتقاد بالعدل الإلهی بما تتکون منه من مجموعة القضایا المختلفة الفردیة و الاجتماعیة.

چکیده فارسی:سنت رسول خدا (ص) نزد مسلمانان، پذیرفته و حجت است و سخن در حجیت سنت اهل بیت اوست. ضرورت اثبات حجیت سنت ایشان از این جهت است که تا اثبات نشود، پیروی از آنان عقلا و شرعا جایز نیست.در منابع اهل سنت، حجیت سنت اهل بیت (ع) ذیل برخی از آیات و روایات از جمله آیات «تطهیر»، «مباهله»، «اولی الامر» و احادیث «ثقلین»، «سفینه» و «امان» طرح و بررسی شده است.در این مقاله بر اساس منابع روایی و تفسیری اهل سنت، حجیت سنت اهل بیت اثبات می شود.   چکیده عربی:تلقی سنة رسول الله (ع) القبول عند المسلمین، و تعد حجة لدیهم. و الکلام هنا فی حجیة سنة أهل بیته. ان ضرورة اثبات حجیة سنتهم تعزی إلی انه لا یجوز عقلا و لا شرعا اتباعهم، ما لم تثبت حجیة تلک السنة. و فی مصادر أهل السنة تطرح و تبحث حجیة سنة أهل البیت عند تفسیر و شرح بعض الآیات و الروایات و منها آیات: التطهیر، و المباهلة، و أولی الأمر، و أحادیث: الثقلین، و السفینة، و الأمان. تعنی هذه المقالة باثبات حجیة سنة أهل البیت استنادا إلی مصادر التفسیر و الحدیث عند أهل السنة.