اندیشه نوین دینی
سال:1395 | دوره:12 | شماره:45 |تعداد مقالات:9

چکیده فارسی:پس از اصل توحید، «نبوت» جایگاه ویژه و نقش تعیین کننده ای در نظام فکری و اندیشه دینی دارد. متکلمان مسلمان در مقام تبیین مفهوم نبی، به مولفه هایی چون هویت بشری، هویت واسطه ای و هویت اخباری نبی اشاره کرده اند. متکلمان امامیه، بیش از متکلمان معتزلی و اشعری، به تعریف نبی اهتمام داشته اند و ازاین رو این مولفه ها در آثار کلامی امامیه با صراحت بیشتری واکاوی شده است. در این میان، تصریح متکلمان مسلمان در تبیین هویت نبی، به «بشر بودن» او، بیان کننده اهمیت این بعد از حقیقت نبوت است. سر توجه ایشان به این هویت بشری، ازآن رو است که بشر بودن پیامبران، با بسیاری از مسائل کلامی در حوزه «نبی» و «نبوت»، ملازم و مرتبط است؛ از جمله: «امکان وحی الهی به پیامبران»، «برتری پیامبران بر فرشتگان»، «امکان عصمت پیامبران»، «رویکرد اختیارگرایانه در عصمت پیامبران» و «اسوه و الگو بودن پیامبران». چکیده عربی:من بعد أصل التوحید، للنبوّة مکانة ذات أهمیة حیویة ومصیریة فی المنظومة الفکریة الدینیة. حین یتناول المتکلمون المسلمون تبیین مفهوم النبی، یشیرون إلی عناصر ومکوّنات مثل الصفة البشریة وعنصر الوساطة والدور الإخباری للنبی. وکان متکلمو الإمامیة اکثر اهتماماً بتعریف النبی من متکلمی الاشاعرة والمعتزلة. ومن هنا فقد بُحثت هذه العناصر فی الأعمال الکلامیة للإمامیة بصراحة أکثر. ومن ذلک، فإن تصریح المتکلّمین المسلمین فی تبیین صفة النبی، بأنه «بشر»، یُؤشر علی مدی أهمیة هذا الجانب من حقیقة النبوّة. وأما السرّ الکامن وراء الإهتمام بهذه الصفة البشریة، فیعزی الی أن الصفة البشریة للأنبیاء مترابطة ومتلازمة مع الکثیر من المسائل الکلامیة فی مجال «النبی» و«النبوّة»؛ ومن ذلک: «امکانیة الوحی الإلهی للأنبیاء»، و«أفضلیة الأنبیاء علی الملائکة»، و«امکان عصمة الأنبیاء»، و«الإختیار فی عصمة الأنبیاء»، و«جعل الأنبیاء اسوة».

چکیده فارسی:مقاله حاضر به ارزیابی تذکیر یا تانیث روح انسان از منظر حکمت متعالیه با تاکید بر دیدگاه آیت اله جوادی آملی می پردازد. ایشان معتقد است روح، قبل از ورود به عالم دنیا، تذکیر و تانیث ندارد و ضمن پذیرش وجود روح مجرد در عالمی پیش از دنیا، میان این دیدگاه و مبنای جسمانیة الحدوث بودن روح تعارضی نمی بیند. با مقایسه و تطبیق دیدگاه ایشان با ملاصدرا و دیگر فلاسفه صدرایی، با وجود اختلافات ظاهری، موافقت و عدم اختلاف نظر بین آنها مشاهده می شود. البته برخی انتقادات نیز به دیدگاه ایشان وارد است؛ از جمله اینکه تاثیر تفاوت های فیزیولوژیک بر روحیات و عقل نادیده گرفته شده است. در نهایت اینکه، روح جنسیت پذیر نیست و جنسیت پس از شکل گیری نطفه در نشئه دنیا صورت می پذیرد. چکیده عربی:یُجری هذا البحث عملیة تقییم لتذکیر أو تأنیث روح انسان من وجهة نظر الحکمة المتعالیة، مع الترکیز علی رؤیة آیة الله جوادی الآملی، الذی یعتقد ان الروح قبل الولوج الی عالم الدنیا، کانت مجرّدة من التذکیر والتأنیث. وفی سیاق القبول بمبدأ وجود الروح المجردة فی عالم ما قبل الدنیا، لا یری تعارضاً بین هذه الرؤیة ومبدأ جسمانیة حدوث الروح. وعند المقارنة بین هذه الرؤیة ورؤیة الملا صدرا وغیره من الفلاسفة الصدرایین، یُلاحظ توافقهما وعدم وجود أی اختلاف  بینهما علی الرغم مما یترآی للوهلة الاولی من وجود اختلافات ظاهری. ولابد طبعاً من الإشارة الی أن هناک بعض الإنتقادات التی أُثیرت حول هذه الرؤیة؛ من ذلک مثلاً انها تجاهلت تأثیر الفوارق العضویة (الفسلجیة) علی النوازع الروحیة والعقل. ویوضّح فی ختام المطاف أن الروح لا تتقبل التذکیر والتأنیث، وحالة التذکیر أو التأنیث تحصل من بعد انعقاد النطفة فی النشأة الدنیویة.

چکیده فارسی:در برخی از آیات قرآن و نیز در بیان پیامبر اسلام، از گروهی با عنوان «اهل بیت» یاد شده که از هرگونه پلیدی پاک هستند و فضیلت ها و موقعیت های ویژه ای در اسلام دارند. همین امر، موجب توجه خاص خاورشناسان به این واژه قرآنی و نگارش آثار متعددی در این زمینه شده است. مقاله «اهل بیت» اثر موشه شارون در دایرة المعارف قرآن لایدن، ازجمله این آثار است که پژوهش حاضر، به معرفی و نقد آن می پردازد. مقاله یادشده دارای قوت ها و ضعف های متعددی است. مفهوم شناسی واژه «اهل» در قرآن، ذکر حدیث سفینه، اشاره به آیاتی که واژه «اهل بیت» در آنها به کار رفته و همچنین بیان اینکه حدیث کساء، یکی از مشهورترین روایاتی است که در منابع فریقین درباره تفسیر آیه 33 سوره احزاب نقل شده، از نکات مثبت این مقاله است. در مقابل، برخی از ضعف های آن عبارتند از: مفهوم شناسی ناقص از واژه «اهل بیت»، انطباق آن مفهوم بر قبیله قریش، تحلیل نادرست از برخی روایات و تفسیری مبهم از پیام سیاسی حدیث کساء. در نوشتار تحلیلی حاضر، به اشکالات یادشده پاسخ داده می شود. چکیده عربی:أشیر فی بعض آیات القرآن وفی الأحادیث النبویة إلی جماعة بعنوان أهل البیت، وهم مطهرون من کل رجس ولهم فضائل ومکانة خاصة فی الإسلام. وهذا مما أثار اهتمام المستشرقین ولفت انظارهم إلی هذه الکلمة القرآنیة ودعاهم إلی کتابة أعمال متعددة بشأنها. ومن هذه الاعمال مقالة «أهل البیت» التی کتبها موشی شارون فی موسوعة لیدن القرآنیة. ونحن فی هذا البحث نسلط الضوء علی هذه المقالة ونضعها علی بساط النقد. هذه المقالة تکتنفها الکثیر من جوانب القوة والضعف. من جوانب القوّة فی هذه المقالة هو التعرّف علی کلمة «أهل» فی القرآن، وذکر حدیث السفینة، والاشارة إلی الآیات التی وردت فیها عبارة «أهل البیت»، اضافة إلی بیان أن حدیث الکساء من أشهر الأحادیث التی ذُکرت فی مصادر الفریقین بشأن تفسیر الآیة 33 من سورة الاحزاب. وفی المقابل هناک نقاط ضعف تَعْتَور هذه المقالة تقصّیها الناقص لعبارة «أهل البیت» وتحلیلها المغلوط لها والقول انها تنطبق علی قبیلة قریش، اضافة إلی تحلیلها المشوّه لبعض الأحادیث، وتفسیرها الغامض لما ینطوی علیه حدیث الکساء من مغزی سیاسی. کما یتولی هذا البحث الاجابة عن الاشکالات المذکورة.

چکیده فارسی: شلایرماخر، حقیقت دین را به احساس یا شهود وابستگی به «امر متعالی» تفسیر می کند. پیروان او نیز تفصیل های قابل توجهی از این اندیشه ارائه کرده اند. براساس این رویکرد، «دین»، ادراک غیر قابل بیان و تفسیری است که تجربه گر، آن را در عین هستی خود می یابد. ازاین رو می توان گفت ادراک تحقق یافته در تجربه دینی ـ که متعلق به امر متعالی است ـ از سنخ علم شهودی یا حضوری است، نه از جنس علم حصولی و مفهومی. این دیدگاه، با این پرسش مواجه است که آیا این نوع ادراک از امر متعالی، کارآیی لازم را در تبیین و اثبات دین دارد یا تبیین و انتقال آن، نیازمند فرایند و ملاک دیگری است که دین و پیامبر باید معارف دینی ـ اعم از خداشناسی و ... ـ را از آن طریق به مخاطبان خود ارائه و اثبات کنند. نوشتار حاضر، پس از گزارش تبیین ها از تجربه دینی، به بررسی هستی و چیستی «ادراک» متعلق به امر متعالی می پردازد و نسبت آن را با تبیین، اثبات و دفاع عقلانی از معرفت دینی، با محوریت نظریه شلایرماخر می سنجد. چکیده عربی:یفسّر شلایرماخر، حقیقة الدین بالشعور أو شهود التبعیة الی «الأمر المتعالی». وقد طرح أتباعه المزید من التفاصیل الجدیرة بالإهتمام لهذه الفکرة. وفقاً لهذه المقاربة یکون «الدین»، ادراک غیر قابل للبیان والتفسیر یجده من یمرّ بتجربته، عین وجوده. ومن هنا یمکن القول إن ما یتحقق من ادراک فی التجربة الدینیة ـ وهو یتعلق بأمر متعال ـ من سنخ العلم الشهودی أو الحضوری، ولیس من جنس العلم الحصولی والمفهومی. هذه الرؤیة یُثار أمامها تساؤل وهو هل نوع الإدراک للأمر المتعالی، لدیه القدرة اللازمة لتبیین واثبات الدین؟ أم أن تبیینه وایصاله الی الآخرین یتطلب عملیة من نوع آخر ومعیاراً یُتاح عن طریقه للدین وللنبی ایصال المعارف الدینیة ـ بما فی ذلک التوحید وغیره ـ الی المتلقّین واثباته لهم. بعدما یقدّم هذا البحث تبییناً للتجربة الدینیة، یأتی علی بحث طبیعة وماهیة «الإدراکِ» المتعلق بالأمر المتعالی ویقیس نسبة ذلک مع التبیین، والإثبات والدفاع العقلانی عن المعرفة الدینیة، فی ضوء نظریة شلایرماخر.

چکیده فارسی:در تبیین دیدگاه های نجات شناختی مذاهب کلامی باید بررسی شود که نجات انسان در جهان آخرت، جنبه استحقاقی دارد یا تفضلی و اینکه این به تدبیر دنیوی بشر مربوط است یا تقدیر ازلی الهی. سپس می توان جایگاه خدا و انسان را در آموزه نجات شناختی یک مکتب به درستی تعیین نمود. مطالعه و بررسی تاریخ اندیشه های کلامی نشان می دهد پاسخ های کلام اسلامی به این پرسش ها، در قالب سه دیدگاه نجات شناختی قابل تفکیک و معرفی است: 1. دیدگاه خدامحور اشاعره؛ 2. دیدگاه انسان محور معتزله؛ 3. دیدگاه خدا ـ انسان محور شیعه. در این نوشتار سعی شده تا این سه دیدگاه نجات شناختی به اختصار معرفی شود و مبانی فکری هر یک از آنها تبیین گردد. در پایان نیز مزایای دیدگاه ترکیبی شیعه (دیدگاه خدا ـ انسان محور) بیان خواهد شد. چکیده عربی:عند دراسة ما تطرحه المدارس الکلامیة من آراء حول فکرة النجاة، ینبغی النظر هل نجاة الإنسان فی عالم الآخرة، تأتی انطلاقاً من استحقاقه للنجاة أم تفضّلاً من الله علیه، وهل تتوقف علی التدبیر الدنیوی للإنسان أم تأتی بالتقدیر الإلهی الأزلی؟ وبعد ذاک یمکن فی ضوء تلک النظرة تعیین مکانة الله والإنسان فی فکرة النجاة فی مدرسةٍ ما بشکل صحیح. یتکشّف من خلال بحث ودراسة تاریخ الأفکار الکلامیة أن اجابات الکلام الإسلامی عن هذه التساؤلات تُطرح فی سیاق ثلاثة آراء حول فکرة النجاة، وهی: 1. رؤیة محوریة الله عند الأشاعرة؛ 2. رؤیة محوریة الإنسان عند المعتزلة؛ 3. رؤیة محوریة الله ـ والإنسان عند الشیعة. هذا البحث یشرح هذه الرؤی الثلاثة فی النجاة بایجاز، ویبیّن المنطلقات الفکریة لکل واحدة منها. ویعرض فی الختام ما تمتاز به الرؤیة الشیعیة المزجیة (رؤیة محوریة الله والإنسان).

چکیده فارسی:فهم درست منابع و نصوص دینی، دغدغه اساسی و همیشگی پژوهشگران اسلامی بوده و هست و از گذشته تا کنون، آنها روش های خاصی را برای فهم صحیح نصوص دینی به کار برده اند. یکی از روش های مهم در این زمینه، «تاویل» است. غزالی در دو دوره فکری خود، دو گونه مواجهه با مساله تاویل دارد. در دوره اول، مانند غالب متفکران اسلامی، تاویل را ناظر به معنای بعید از لفظ می داند و صرفا آیات متشابه را تاویل پذیر می شمارد؛ اما او در دوره پایانی عمر خویش، با پذیرش رویکرد عرفانی، تاویل را ناظر به امر حقیقی و خارجی پنداشته، همه آیات قرآن، اعم از محکم و متشابه، را تاویل پذیر می داند. در روش شناسی فهم متن از منظر غزالی متاخر، به این نکته پی می بریم که او با ارائه روی آوردی خاص در تاویل توانسته است الگوی نوینی ارائه دهد تا دیگران نیز براساس آن بتوانند در این مسیر گام بردارند و به فهم روشمند از نصوص دینی نائل آیند. از الگوی پژوهشی او در فهم متن، متفکرانی مانند ابن عربی، ملاصدرا و فیض کاشانی بهره برده اند. در این تحقیق، علاوه بر تبیین الگوی یادشده با رویکرد تحلیلی، به ضرورت، اهمیت و چرایی به کارگیری این روش از منظر غزالی پرداخته می شود. چکیده عربی:کان ولا زال الفهم الصحیح للمصادر والنصوص الدینیة، هاجساً أساسیاً ودائماً لدی الباحثین الإسلامیین، وکانوا منذ الماضی الی الوقت الراهن یتّبعون مناهج خاصة من أجل التوصّل الی فهم صحیح للنصوص الدینیة. ومن المناهج المهمة فی هذا المجال «التأویل». وقد اتخذ الغزالی فی دوریه الفکریین، موقفین من مسألة التأویل. فی الدور الأوّل، ذهب الی ما ذهب الیه معظم المفکرین الإسلامیین، فی القول إن التأویل یشیر الی معنی بعید عن اللفظ، وإن الآیات المتشابهة هی التی تقبل التأویل فحسب؛ غیر أنه فی الدور الأخیر من حیاته، بعد تبنیه للإتجاه العرفانی، صار یری أن التأویل یشیر الی أمر حقیقی وخارجی، وأن جمیع آیات القرآن، سواء کانت محکمة أو متشابهة، تقبل التأویل. فی ما یتعلّق بمنهجیة فهم النصّ فی الرأی المتأخر للغزالی، نفهم انه من خلال طرحه لمنهج لتوجّه خاص فی التأویل استطاع طرح نموذج جدید یمکن علی أساسه السیر علی هذا الطریق والتوصل الی فهم منهجی للنصوص الدینیة. وقد أخذ بمنهجه فی فهم النصّ مفکرون مثل ابن عربی، والملا صدرا، والفیض الکاشانی. تتناول هذه الدراسة ـ فضلاً عن تبیین النموذج المذکور ـ بمقاربة تحلیلیة، ضرورة، وأهمیة، ودواعی اعتماد هذا المنهج من وجهة نظر الغزالی.

چکیده فارسی:تصویر دکارت از «خدا»، جوهری نامتناهی، سرمد، تغییرناپذیر، قائم به ذات، عالم مطلق، قادر مطلق و آفریننده هر موجود دیگری است. تقریر وی از برهان وجودی برای اثبات خدا، چندان تازگی ندارد و جذابیت آن بیشتر از این جهت است که او دیدگاه مکانیستی و هندسی خویش از جهان را با توسل به اثبات وجود خدا توجیه می کند و ازاین رو خدا در فلسفه دکارت، شأن وجودی ندارد؛ بلکه شأن او معرفتی است که درنتیجه با خدای واقعی، فاصله عمیقی پیدا می کند. به باور دکارت، خدا عالَم را مانند دستگاه عظیمی از اجسام متحرک آفریده و آن را به حال خویش رها ساخته است تا به حرکتش ادامه دهد که این با انتقاد مخالفان مواجه شده است. پرسش درباره خدای موردنظر دکارت این است که آیا واقعا او خدای وجودی و حقیقی است و دکارت به آن اعتقاد دینی دارد یا اینکه این خدا بیشتر برای تضمین معرفت یقینی و تبیین جهان موردنظر دکارت با روش مکانیکی و هندسی طراحی شده است؟ این مقاله درپی تحلیل و بررسی این پرسش و نقد دیدگاه دکارت از سوی برخی از متفکران غربی و فیلسوفان مسلمان است. چکیده عربی:تصور دیکارت عن الله انه جوهر غیر متناهٍ، وسرمدی، ولا یتغیّر، وقائم بذاته، وعالم مطلق، وقادر مطلق، وهو خالق کل الموجودات الاخری. تقریره للبرهان الوجودی لاثبات وجود الله لیس بجدید واکثر ما تُعزی جذّابیّته إلی انه یبرر رؤیته الآلیة والهندسیة عن العالم باللجوء إلی اثبات وجود الله. ومن هنا فان الله فی فلسفة دیکارت لیس له شأن وجودی، وانّما شأنه معرفی ویؤدی بالنتیجة إلی ایجاد فاصل عمیق مع الاله الواقعی. حسب اعتقاد دیکارت، ان الله صنع العالم مثل جهاز عظیم من الاجسام المتحرکة ثم ترکه لحاله لیواصل حرکته. وهذا ما أثار انتقادات معارضیة. السؤال الذی یُثار حول الاله الذی یقول به دیکارت: هل هو حقاً إله وجودی وحقیقی ویؤمن به دیکارت دینیاً؟ أم ان هذا الاله اکثر ما هو مصمم بطریقة میکانیکیة وهندسیة من أجل ضمان معرفة یقینیة وتبیین للعالم الذی یراه دیکارت؟ یرمی هذا البحث إلی تحلیل هذا السؤال ونقد نظرة دیکارت من قبل بعض المفکرین الغربیین والفلاسفة المسلمین.

چکیده فارسی:در تاریخ تفکر اسلامی، روش های مختلفی برای اثبات عقاید دینی و شیوه فهم و تفسیر آیات و احادیث مرتبط با معارف وجود داشته است. گاهی در فهم دین، بر عقل تاکید شده، گاه بر نقل و گاه بر هر دو. ابن تیمیه، از متکلمان و فقهای قرن هفتم هجری، رویکردی افراطی در نفی عقل و کاربرد آن در فهم معارف اسلامی دارد. این نگاه از سویی، ناشی از مبانی و پیش فرض های وی و از سوی دیگر، برای پرهیز از پیامدهایی عقل گرایی است. آرای ابن تیمیه با مخالفت بیشتر علمای معاصرش روبرو شد؛ اما برخی از شاگردان وی، آرای او را بسط دادند که این در شکل گیری سلفیه و وهابیت و گروه های افراطی، نقش بسیار موثری ایفا کرد. ابن تیمیه برای عقل، نه در مرحله اثبات عقاید دینی و نه در مقام فهم و تفسیر متون دینی، اعتباری قائل نیست. او در اثبات عقاید دینی، بر ابزار «فطرت» تاکید می کند؛ اما تفسیر درستی از آن ارائه نمی کند. همچنین در هرمنوتیک کتاب و سنت و تفسیر متون دین، بر فهم عرفی ظواهر قرآن و سنت و عقاید «سلف صالح» تاکید دارد و از هرگونه تاویل متن، حتی در صورت مخالفت با حکم صریح عقل، برحذر می دارد. به نظر می رسد مبانی فکری او در اثبات و تبیین معارف دینی و اتکای افراطی اش بر ظواهر کلام الهی و افکار مسلمانان صدر اسلام (سلف صالح)، علاوه بر اینکه توجیه معقولی ندارد، نتایج نامطلوبی نیز به دنبال خواهد داشت. چکیده عربی:در تاریخ الفکر الإسلامی، کانت هناک أسالیب ومناهج مختلفة لإثبات العقائد الدینیة وطریقة فهم وتفسیر الآیات والأحادیث المتعلّقة بالمعارف. تارة کان الترکیز فی فهم الدین، ینصبّ علی العقل، وتارة اخری علی النقل وتارة ثالثة علی کلیهما معاً. وقد کان ابن تیمیة، من متکلمی وفقهاء القرن السابع للهجرة، یعتمد منهجاً افراطیاً فی استبعاد العقل وعدم توظیفه فی فهم المعارف الإسلامیة. وهذه المنهج ینبثق من منطلقاته وافتراضاته المسبقة من جهة، ومن جهة اخری یأتی بسبب الرغبة فی تحاشی المعطیات الناتجة عن الاتجاه العقلی. واجهت آراء ابن تیمیة معارضة معظم العلماء المعاصرین له؛ ولکن بعض تلامیذه بسطوا آرائه وکان لهذا أکبر الأثر فی نشأة السلفیة والوهابیة والجماعات الإفراطیة. لا یضع ابن تیمیة أی اعتبار للعقل، لا فی مرحلة اثبات العقائد الدینیة ولا فی مقام فهم وتفسیر النصوص الدینیة. فی مجال اثبات العقائد الدینیة، یؤکد ابن تیمیة علی عنصر «الفطرة»؛ غیر انه لا یقدم تبییناً صحیحاً له. وعلی صعید هرمنوطیقیا الکتاب والسنة وتفسیر نصوص الدین، یرکّز علی الفهم العرفی لظواهر القرآن والسنة وعقائد «السلف الصالح»، ویحذّر من أی من تأویل النص حتی إن کان یتعارض مع حکم صریح العقل. یبدو أن متبنّیاته الفکریة فی اثبات وتبیین المعارف الدینیة وافراطه فی الترکیز علی ظواهر الکلام الإلهی وأفکار مسلمی صدر الإسلام «السلف الصالح»، لیس لها تبریر معقول، کما تترتب علیها نتائج وخیمة أیضاً.

چکیده فارسی:بررسی چیستی و شرایط تحقق علم، از جمله پرسش های کهن در منطق، متافیزیک، معرفت شناسی و فلسفه علم است. در تفکر سینوی، هویت «علم» صرفا علم عقلی و یقینی و نیازمند اکتساب است. شیخ الرئیس معلومات پیشینی و فطری را برنمی تابد و مبنای معرفت یقینی در دو حوزه تصور و تصدیق را برپایه تحصیل «اولیات» می داند. از نظر وی، در فرآیند اکتساب معرفت یقینی، «اعتقاد» به مثابه اولین مولفه، دارای هویت روان شناختی است که در شرایط خاصی به یقین عینی تبدیل می شود و برهان را یک استدلال مفید معرفت یقینی می سازد. تجربه در اندیشه سینوی، محصول اختلاط قیاس عقلی و استقرای حسی است. از استقرای ناقص حسی، علم یقینی و کلی حاصل نمی شود و آن صرفا نقش تمهیدی و زمینه سازی دارد؛ اما تجربه که با استقرا فرق دارد، علم یقینی و کلی پدید می آورد. وی در آثار فلسفی خود، با استفاده از مبانی منطقی و روش قیاس برهانی، به اثبات خدا به عنوان یک مساله نظری و غیر بدیهی پرداخته است. کاربرد مبانی معرفت شناختی ابن سینا در برهان پذیری خدا، به ظاهر قدری متعارض و منشأ بروز مناقشاتی در این زمینه است که سازگاری آنها، با نگاه کلی و جامع نگر به منظومه معرفتی وی قابل تبیین است. چکیده عربی:دراسة ماهیة وشروط تحقق العلم من التساؤلات القدیمة التی تُثار فی المنطق، وما وراء الطبیعة، ونظریة المعرفة، وفلسفة العلم. فی التفکیر السینوی هویة العلم هی ان العلم عقلی ویقینی ویتطلب الاکتساب. الشیخ الرئیس ابن سینا لا یأخذ بالمعلومات المسبقة والفطریة، ویری ان مرتکز المعرفة الیقینیة فی مجال التصوّر والتصدیق مبنی علی اساس تحصیل «الاولیات». وحسب رأیه انه فی عملیة اکتساب المعرفة الیقینیة، یکون الاعتقاد بمثابة العنصر الاول ویتصف بهویة نفسیة، ویتحوّل فی ظروف معیّنة إلی یقین عینی ویجعل من البرهان استدلالاً مفیداً ومعرفة یقینیة. التجربة فی الفکر السینوی تأتی کحصیلة لامتزاج القیاس العقلی والاستقراء الحسی. الاستقراء الحسی الناقص لا ینتج عنه علم یقینی وکلّی، وانما له دور تمهیدی فحسب، فی حین ان التجربة تختلف عن الاستقراء وتنتج علماً یقینیاً وکلیاً. اخذ ابن سینا فی أعماله الفلسفیة بالاسس المنطقیة ومنهج القیاس البرهانی لاثبات وجود الله، کمسألة نظریة وغیر بدیهیة. استخدام الاسس المعرفیة لابن سینا فی امکان اثبات وجود الله یبدو فی ظاهره متناقضاً وسبباً لظهور نقاشات فی هذا الجال، ولکن یمکن تبیین انسجامه من خلال نظرة کلیة وشاملة لمنظومته المعرفیة.