اندیشه نوین دینی
سال:1390 | دوره:7 | شماره:27 |تعداد مقالات:12

چکیده فارسی:مساله تخیل همواره از مباحثی است که در حوزه های مختلف فکری در حوزه الهیات و دین پژوهی در دوران معاصر، از یک سو همراه با مبحث «تجربه دینی»، و از دیگر سو ذیل انسان شناسی کلامی یا الهیاتی برخی متفکران، بدان توجه شده است. ولفهارت پانن برگ، متاله معاصر آلمانی، با بررسی ضعف و قوت های مباحث مربوط به تجربه دینی، کوشید تا به واسطه طرح بحث قوه تخیل ذیل بخشی از دیدگاه های انسان شناختی خود، در عین بهره برداری از ظرفیت های مختلف این مباحث، از کاستی های آنها نیز در امان باشد. در این مقاله پس از بررسی مختصر بستر معرفتی انسان شناسی پانن برگ، در تفکر جدید به طور کلی و در حوزه الهیات مسیحی به طور خاص، به تشریح دیدگاه های وی در باب جایگاه قوه خیال و خصایل و ویژگی های وابسته به آن، و ظرفیت هایی که در جهت مواجهه با خداوند در انسان ایجاد می کند، خواهیم پرداخت.   چکیده عربی:ما انفکت قضیة الخیال تحظی علی الدوام بالاهتمام فی المیادین الفکریة المختلفة فی حقل الإلهیات والبحوث الدینیة فی الزمن المعاصر، مقرونة بمبحث التجربة الدینیة من جهة، و من جهة اخری تأتی فی ختام معرفة الإنسان الکلامیة أو الإلهیة لبعض المفکرین. حاول المتأله الالمانی المعاصر ولفهارت بانن برغ من خلال بحثه لمواطن الضعف والقوة فی المباحث المتعلقة بالتجربة الدینیة، عن طریق طرحه لبحث قوة الخیال فی ختام قسم من رؤاه فی معرفة الإنسان، الاستفادة من الجوانب المختلفة لهذه المباحث، مع التخلص فی الوقت ذاته من نواقصها. فی هذه المقالة نتناول من بعد دراسة مقتضبة للمجال المعرفی لمعرفة الإنسان لدی بانن برغ، نتناول شرح رؤاه فی مجال قوة الخیال والخصائص والسمات المتعلقة به، والاستعدادات التی یوجدها لدی الإنسان علی طریق المواجهة مع الله، فی الفکر الجدید بشکل عام و فی الفکر المسیحی بشکل خاص.

چکیده فارسی:«تعریف دین» امروزه از بحث های مهم و چالش خیز در حوزه های گوناگون دین پژوهی، به ویژه روان شناسی، جامعه شناسی و پدیدارشناسی دین می باشد و این موجب شده که این بحث از مسائل جدید کلامی بشمار آید؛ هرچند، تاکنون چندان توجهی بدان نمی شد. در این مقاله ضمن اشاره به مبانی خاص تعریف های گوناگون دین و بیان اهمیت جایگاه شناسی معرفتی این تعاریف، با تکیه بر تعریف های روان شناختی، جامعه شناختی و پدیدارشناختی دین، عوامل اصلی گوناگونی تعریف های دین مشخص خواهند شد که عبارت اند از: عدم تفکیک دین به عنوان حقیقتی مستقل و واقعیتی وابسته به انسان؛ عدم تفکیک دین متحقق و دین آرمانی؛ اضلاع متکثر دین؛ ظهور رشته های گوناگون دین پژوهی با اختلاف در پیش فرض ها و نظریه های پذیرفته شده از سوی دین پژوهان (نظریه مند بودن تعریف های دین).   چکیده عربی:یعتبر تعریف الدین الیوم من المباحث المهمة والمثیرة للجدل فی مختلف میادین البحث الدینی، و خاصة فی میادین علم النفس و علم الاجتماع و علم الظواهر، و هو ما اری إلی ما یدخل هذا البحث ضمن المسائل الکلامیة الجدیدة. ترمی هذه المقالة ضمن سعیها إلی عرض موجز عن الاصول الخاصة للتعارف المختلفة للدین و بیان أهمیة المکانة المعرفیة لهذه التعاریف، و عن طریق التأکید علی التعاریف النفسیة، والاجتماعیة، والظاهراتیة للدین، ترمی الی استجلاء العوامل الأساسیة المختلفة لتعریفات الدین، و هی عبارة عن: عدم الفصل بین الدین کحقیقة مستقلة و واقع مرتبط للدین، ظهور فروع مختلفة من البحوث الدینیة مع اختلاف فی الافتراضات المسبقة والنظریات المقبولة لدی الباحثین فی حقل الدین (تنظیریة التعاریف الدینیة).

چکیده فارسی:ساحت های نفس از دیدگاه علامه طباطبایی موضوع تحقیق حاضر است. از منظر وی نمی توان برای ابعاد وجودی انسان حصر عقلی قائل شد؛ ولی با تامل خاص و نگاه ساختاری می توان، مهم ترین جنبه های وجودی انسان که به شخصیت او شکل می دهند و منشا سعادت و شقاوت او هستند را این گونه برشمرد: ساحت شناختاری، ساحت غریزی، ساحت اراده، ساحت عمل و ساحت الوهی (فطری). در یک تقسیم بندی دیگر در اندیشه علامه می توان هفت ساحت با کارکرد تقریبا مستقل و در تعامل با یکدیگر را برای انسان برشمرد که عبارت اند از: ساحت جسمانی، عقلانی، عاطفی، اخلاقی، اجتماعی، هنری و دینی.   چکیده عربی:الموضوع الذی یتناوله هذا التحقیق هو ساحات النفس من وجهة نظر العلامة محمدحسین الطباطبائی. حیث انه لا یمکن وضع حصر عقلی للأبعاد الوجودیة للإنسان. و لکن عند التأمل الخاص والنظرة البنیویة، یمکن حصر أهم الجوانب الوجودیة للإنسان التی تکون شخصیته و تصبح مصدرا لسعادته أو شقائه، فی ما یلی: المیدان المعرفی، المیدان الغریزی، میدان الإرادة، میدان العمل، والمیدان الإلهی (الفطری). و کذلک یمکن وضع تقسیم آخر لآراء العلامة الطباطبائی فی هذا المجال، و افتراض سبعة ساحات للإنسان مستقلة تقریبا عن بعضها، و ذات تأثیر متبادل فی ما بینها، و هی عبارة عما یلی: الساحة الجسمانیة، والعقلانیة، والعاطفیة، والاخلاقیة، والاجتماعیة، والفنیة، والدینیة.

چکیده فارسی:اخلاق دینی مبتنی بر نظام خاصی است که تنها با در نظر گرفتن عناصر و هدف مشترک معنا نمی یابد. بلکه دارای اضلاع سه گانه ای است که افزون بر دو رکن فوق، خاستگاه توحیدی آن نیز باید در نظر گرفته شود.با توجه به اینکه اخلاق در کنار احکام عملی و اعتقادات جزء دین است، دین در این باره کارکردهای گوناگونی دارد که شاخص ترین آنها عبارت اند از: ایضاح مفاهیم اخلاقی، تعدیل خودخواهی در انسان ها، قداست بخشی به ارزش های اخلاقی و ارائه هدف غایی برای اخلاق.وجه شاخص و ممیزه نظام اخلاق دینی بر خدامحوری، معنویت گرایی، بازگشت به عالم تکوین، اتکا بر عقل، نقل و فطرت و دفاع عقلانی از اخلاق بنابر اصل حسن و قبح ذاتی و اخلاقی استوار است که از مبانی اساسی اخلاق دین محور بشمار می آیند.   چکیده عربی:الأخلاق الدینیة مبنیة علی نظام خاص بحیث انها لا تکتسب معناها فیما إذا أخذ بنظر الاعتبار عناصرها و هدفها المشترک فقط، و انما هی ذات ثلاثة أضلاع و یجب أن یؤخذ بالحسبان أیضا منطلقها التوحیدی فضلا عن الرکنین المذکورین آنفا.و نظرا إلی ان الأخلاق تمثل إلی جانب الأحکام العملیة والاعتقادات جزءا من الدین، فان للدین أسالیبه المتعددة فی هذا المضمار، و أبرزها عبارة عما یأتی: توضیح المفاهیم الأخلاقیة، و تخفیف نزعة صب الذات لدی بنی الإنسان، و اضفاء القدسیة علی القیم الأخلاقیة، و طرح الهدف الغائی للأخلاق. ان المیزة الفارقة والمعلم البارز فی النظام الأخلاق الدینیة التوحیدیة هی النزعة المعنویة، والعودة إلی عالم التکوین، والتعویل علی العقل والنقل والفطرة، والدفاع العقلانی عن الأخلاق الذی یقوم علی مبدأ الحسن والقبح الذاتی والأخلاقی.

چکیده فارسی:متفکران، همواره بر شناخت سرشت انسان (طینت) و ابعاد وجودی، به ویژه ماده اولیه آفرینش او توجه داشته اند. پس از مفهوم شناسی طینت که غالبا آن را گل و عین ثابت معنا کرده اند، حکما و متکلمان با توجه به اندیشه خود در باب انسان شناسی و اینکه آیا حقیقت انسان همان نفس مجرد است یا مجرد بدنی بوده و ماهیتش جوهر جسمانی است، به تحلیل و بررسی اخبار طینت پرداخته، و مباحث چالش برانگیزی را مطرح کرده اند. در این نوشتار سعی شده است، اخبار طینت را باز گفته، ضمن بیان تحلیل برخی از متفکران دینی، در نهایت با توجه به شبهات جبرگرایان، بدون هیچ گونه تعصبی به داوری نشسته و حکم نهایی بر عهده مخاطبان محترم واگذار شود.   چکیده عربی:لقد اهتم المفکرون علی الدوام بمعرفة جبلة الإنسان (طینته) و أبعادها الوجودیة، و خاصة المادة الاولی لخلقه. و من بعد معرفة مفهوم الطینة الذی یحمل غالبا علی معنی الجبلة والعین الثابتة، بحث الحکماء والمتکلمون فی ضوء نظرتهم إلی الإنسان، و هل حقیقته هی ذات نفسه المجردة أو هو مجرد بدن و ماهیته جوهر جسمانی، بحثوا وحللوا ما جاء من اخبار حول طینة الإنسان، و طرحوا فی هذا المجال آراء مثیرة للجدل. و قد حاولنا فی هذه المقالة إعادة قراءة ما جاء فی اخبار الطینة مع بیان ما طرحه بعض المفکرین الدینیین من تحلیل لها. و فی الختام نقدم لمحة حول ما طرحه أصحاب الاتجاه الجبری من شبهات، و نقدم رأینا علیها بکل حیادیة و نترک للقارئ الکریم مهمة الحکم علیها.

چکیده فارسی:مساله مورد بحث در این مقاله این است که آیا کارکرد دعا با نظام علیت و قانون حاکم بر طبیعت تعارض دارد؟ برومر و علامه درصدداند این دو را به گونه ای توضیح دهند که کارکرد هر دو در عالم بدون نفی دیگری، آن هم در متن علم و مذهب اثبات شود. برومر استجابت دعا را با قطعیت حاصل از علیت در تعارض می بیند و علامه در مقابل، اصل علیت را اثبات می کند و آن را با حوادث خارق العاده ای مثل تاثیر دعا در جهان و معجزه مخالف نمی داند.   چکیده عربی:القضیة التی تبحثها هذه المقالة هی هل یتعارض الدعاء مع نظام العلیة و مع القانون السائد فی عالم الطبیعة؟ حاول کل من برومر والعلامة الطباطبائی توضیح هذین الحالین بنحو بحیث یثبت لکل واحد منهما دوره و وظیفته دون الغاء الآخر، و فی إطار العلم والدین. یذهب برومر إلی ان استجابة الدعاء تتعارض مع القطعیة التی تحصل نتیجة لنظام العلیة، و فی المقابل یثبت العلامة أصل مبدأ العلیة و یری انه لا یتعارض مع الخوارق مثل تأثیر الدعاء فی العالم والمعجزات.

چکیده فارسی:در بسیاری از منابع تفسیری، تاریخی و روایی سنی و شیعه آمده است که رسول اله از دوازده جانشین خود خبر داده و بنا به نقل «مسلم» در کتاب «صحیح»، عزت اسلام به این دوازده جانشین بستگی دارد. با وجود این اسناد، متکلمین اهل سنت به علل مختلف نخواسته اند مصادیق راستین ایشان را معرفی یا تایید کنند و تفسیرهای غیرمنصفانه ای در این باره ارائه نموده اند. در این مقاله، ضمن نقل برخی از اقوال اهل سنت و مقایسه آنها با یکدیگر، تعداد، نام و خصوصیات این جانشینان و مصادیق راستین آن، بررسی خواهد شد. نوشتار پیش رو، بر اساس منابع اهل سنت و نظریه اندیشمندان ایشان تدوین شده است.   چکیده عربی:جاء فی الکثیر من المصادر التفسیریة، والتاریخیة، والحدیثیة لأهل السنة والشیعة أن رسول الله (ص) أخبر عن خلفائه الاثنی عشر. و استنادا ألی ما ذکره مسلم فی کتاب الصحیح ان عزة الإسلام رهینة بهؤلاء الخلفاء الاثنی عشر. و رغم من وجود هذه الأحادیث الموثقة فان متکلمی أهل السنة ولأسباب مختلفة لم یرغبوا فی تعیین أو تأیید المصادیق الحقیقیة لهم، و طرحوا فی هذا المجال تفسیرات بعیدة عن الانصاف. تعنی هذه المقالة، و فی سیاق نقل مجموعة من أقوال أهل السنة و مقارنتها مع بعضها، بحث عدد و اسماء و خصوصیات هؤلاء الخلفاء و مصادیقهم الحقیقیین. و قد کتب هذا البحث استنادا إلی مصادر أهل السنة و آراء علمائهم فی هذا المجال.

چکیده فارسی:بداء یکی از اعتقادات شیعه امامیه است که در آیات و روایات اسلامی ریشه داشته، تنها در بخشی از نظام آفرینش رخ می دهد و مصادیق عینی متعددی از قرآن و احادیث آن را تایید می کنند.مقاله حاضر بر آن است تا با روش توصیفی -اسنادی با شیوه بیان مصداقی، جوانب موضوع را بررسی و پس از پرداختن به معنای لغوی و اصطلاحی آن از دیدگاه فریقین، مصداق هایی از وقوع بداء در آیات و روایات را ارائه دهد؛ و سپس ضمن به تصویر کشیدن رابطه آن با علم الهی، نتیجه می گیرد که آیات و اخبار بدائی نظر شیعه را در این باره تایید می کند.   چکیده عربی:البداء من معتقدات الشیعة الإمامیة، و له جذوره و امتداداته فی الآیات القرآنیة و فی الأحادیث، و هو یحصل فقط فی جزء من النظام الکونی. وهناک مصادیق عینیة من القرآن والحدیث تؤید هذا المعنی.تهدف هذه المقالة إلی بحث جوانب هذا الموضوع باسلوب وصفی توثیقی و بطریقة بیان المصداق. و من بعد بیان المعنی اللغوی والإصطلاحی للبداء عند الفریقین، أهل السنة والشیعة، تطرح مصادیق وقوع البداء حسبما جاء فی الآیات والروایات. و بعد ذلک تستنتج ضمن تصویر طبیعة علاقة البداء بالعلم الإلهی، ان الآیات والاخبار التی جاءت فی البداء تؤید ما ذهب إلیه الشیعة فی هذا المجال.

چکیده فارسی:پلانتینگا از دو منظر به موضوع خدا توجه نموده است: بعد اثباتی و بعد توجیهی. ما در این مقاله به بعد اثباتی دیدگاه وی پرداخته ایم. در این بعد پلانتینگا دو گام مهم برداشته است: در گام نخست ضمن بررسی، تحلیل و نقد براهین جهان شناختی، غایت شناختی و وجودشناختی، به نقد تقریرهای براهین مزبور پرداخته است؛ و در گام دوم، با ارائه تصویری نو از برهان وجودشناختی بر مبنای «منطق موجهات» کوشید نتیجه بگیرد، اگرچه این برهان، صدق اعتقاد به وجود موجودی ضروری را اثبات نمی کند، می تواند پرده از معقولیت باور به خدا بر گیرد؛ از این رو در این نوشتار، ضمن بحث و فحص در جوانب مختلف برهان وجودی از منظر پلانتینگا، در پایان به نقد برخی از زوایای نگاه او به برهان مزبور، پرداخته ایم.   چکیده  عربی:نظر بلانتینغا إلی مسألة وجود الله من جانبین: الجانب الإثباتی، والجانب التبریری. و نحن فی هذه المقالة نسلط الضوء علی الجانب الإثباتی من رؤیته. ففی هذا الجانب خطا بلانتینغا خطوتین مهمتین. فقد ذهب فی الخطوة الاولی فی سیاق بحثه و تحلیله و نقده لبراهین معرفة العالم، و معرفة الغایة، و معرفة الوجود، علی النتیجة من خلال تقدیم صورة جدیدة عن برهان معرفة الوجود علی أساس «منطق المبررات». و رغم ان هذا البرهان لا یثبت صدق الاعتقاد بوجود موجود ضروری، و لکنه یزیح ستارا عن معقولیة الإیمان بالله. و انطلاقا من ذلک تناولنا فی هذا البحث، فی سیاق التنقیب والتقصی فی الجوانب المختلفة للبرهان الوجودی من وجهة نظر بلانتینغا. و فی الختام طرحنا انتقادنا لبعض زوایا نظرته إلی البرهان المذکور....

چکیده فارسی:استمرار وجود خلیفه اله باوری است که قرآن، برهان و عرفان آن را تایید می کنند، پیامبر اسلام (ص) از مصادیق بارز خلیفه اله است که پس از رحلتشان، به حکم خاتمیت منصب نبوت و رسالت به پایان رسید ولی شئون متعددی که قرآن برای پیامبر (ص) به عنوان خلیفه اله ثابت می داند، تعطیل بردار نیست، زیرا عالم بشری برای تداوم دریافت فیوضات تشریعی و عالم هستی برای تداوم دریافت فیوضات تکوینی، همچنان محتاج وجود و حضور خلیفه اله است. آنچه در این مقاله خواهد آمد این است که علم کلام با مراجعه به قرآن و برهان، و حکمت با مراجعه به آموزه فیض، استمرار وجودی خلیفه اله را در قالب امام معصوم منصوص و مستدل می سازد.   چکیده عربی:ان استمرار وجود خلیفة الله، عقیدة یؤیدها القرآن والبرهان والعرفان. فرسول الله (ص) من المصادیق البارزة لخلیفة الله. و من بعد رحلته انقطع منصب النبوة والرسالة بحکم کونه خاتم الأنبیاء، الا ان الشؤون المتعددة التی یثبتها القرآن للنبی (ص) بصفته خلیفة لله لا یمکن تعطیلها، و ذلک لأن العالم البشری فی تداوم تلقی الفیوضات التشریعیة، و عالم الوجود فی استمرار تلقی الفیوضات التکوینیة یبقیان بحاجة الی وجود و حضور خلیفة الله. تعنی هذه المقالة بأن تثبت بالأدلة استمرار وجود خلیفة الله فی قالب الإمام المعصوم، و ذلک فی علم الکلام من خلال الرجوع إلی القرآن والبرهان، و فی الحکمة من خلال الرجوع إلی عقیدة الفیض.