اندیشه نوین دینی
سال:1397 | دوره:14 | شماره:54 |تعداد مقالات:10

چکیده فارسی: در بحث ربط ذات با صفات خداوند، کمتر از رابطه صفات فعلی خداوند با ذات الهی سخن گفته شده است. مسئله این است درحالی که ذات خداوند، ثابت و لایتغیر است و صفات فعلی خدا حادث، متغیر و محدودند، چگونه ذات ثابت الهی با صفات فعلی متغیر مرتبط می شود که خللی بر بساطت خداوند لازم نیاید؟ این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به بررسی تبیین ملاصدرا از رابطه صفات فعلیه با ذات خداوند می پردازد. ملاصدرا با توجه به مبنای تشکیک در وجود، صفات خداوند را ذو مراتب می داند که این صفات از مرتبه ذات تا مرتبه فعل خداوند را شامل می شوند و در هر مرتبه، احکام خاص همان مرتبه را دارند. ایشان با تمسک به «قیومیت الهی» و «اضافه اشراقیه» و قاعده «بسیط الحقیقه»، صفات فعلیه را به گونه ای با ذات خداوند مرتبط می کند که گردی از کثرت بر ذات بسیط خداوند نمی نشیند. در پایان، به بعضی از نتایج کلامی بحث اشاره می شود.چکیده عربی: فی بحث ربط الذات بصفات الله، نادراً ما یجری تناول علاقة صفات فعل الله، بذاته. والمسألة هنا هی أن ذات الله، ثابتة ولا یعتریها التغیّر، فی حین أن صفات فعله حادثة، ومتغیّرة ومحدودة، فکیف والحال هذه الربط بین الذات الإلهیة الثابتة وبین صفاته الفعلیة المتغیّرة، بحیث لا یحصل خلل فی ما یتعلق ببساطة الله؟ یتناول هذا البحث باسلوب وصفی وتحلیلی، ما طرحه الملا صدرا من تبیین لعلاقة الصفات الفعلیة بذات الله. ینطلق الملا صدرا من مبدأ التشکیک فی الوجود، للقول إن صفات الله ذات مراتب، وإن هذه الصفات تمتد من مرتبو ذات الله الى مرتبة فعله. ولکل واحدة من هذه المراتب، أحکامها الخاصّة. وقد ربط من خلال التمسک ب «القیومیة الالهیة» و«الإضافة الإشراقیة» وقاعدة «بسیط الحقیقة»، صفات الله الفعلیة بذاته على نحوٍ ما، بحیث لا یکون هناک شیء من غبار الکثرة على الذات البسیطة لله تعالى . وفی الختام یُشار الى بعض النتائج الکلامیة للبحث.

چکیده فارسی: اختیار انسان و دامنه آن از دیدگاه سارتر در این پژوهش مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در تبیین چیستی اختیار از دیدگاه سارتر باید گفت، وی معتقد به تقدم وجود بر ماهیت در انسان است. وجود انسان از سوی خداوند نیست، چراکه در این صورت موجب جبر در انسان خواهد شد. به اعتقاد او انسان همان اختیار و آزادی است و اختیار نیز همان انسان است. اما این دیدگاه صحیح نیست، زیرا: وجود هر موجود ممکنی، بدون علت خلاف بداهت است. خوب و بد نسبی و وابسته به خواست انسان خواهد شد. بین ماهیت نوعیه انسان و کمالات وجودی او خلط شده است. وجود طبیعت در انسان، علت تامه صدور افعال نیست. اصالت انسان به روح او است و خدا نیز امری واقعی است. ضمانت اجرایی ای برای عمل به صفات شایسته انسانی وجود نخواهد داشت. پژوهش پیش رو با روش تحلیلی توصیفی در پی بررسی و نقد چیستی اختیار انسان از دیدگاه ژان پل سارتر است. چکیده عربی: اختیار الإنسان ونطاق هذا الاختیار فی نظر سارتر، هو موضوع بحثنا فی هذه الدراسة. اذا أردنا تبیین ماهیّة الاختیار فی نظر ینبغی القول إنه یعتقد بتقدم الوجود على الماهیّة فی الإنسان. فوجود الإنسان لیس من الله؛ لأن القول بهذا الرأی یفرض الجبر على الإنسان. باعتقاده أن الإنسان هو الاختیار والحرّیّة، کما أن الاختیار هو الإنسان، غیر أن هذا الرأی غیر صحیح؛ وذلک لأن وجود أی موجود ممکن، من غیر علّة خلاف البداهة. فالخیر والشرّ أمران نسبیان ویتوقفان على ارادة الإنسان. وفی هذا الرأی خلط بین الماهیّة النوعیة للإنسان وبین کمالاته الوجودیة. وجود الطبیعة فی الإنسان، لیست هی العلّة التامّة لصدور الأفعال. إن أصالة الإنسان بروحه، کما أن الله أمر واقعی. ولیس ثمة ضمانة تنفیذیة للعمل بالصفات الإنسانیة اللائقة. انتهج هذا البحث منهج التحلیلی والوصفی لغرض دراسة ونقد ماهیّة اختیار الإنسان فی نظر جان بول.

چکیده فارسی: اگزیستانسیالیسم الحادی با رویکردی این جهانی به تحلیل انسان پرداخته و با نفی متافیزیک، وجود روح انسانی را منتفی می داند؛ انسان دارای وجودی تصادفی و متناهی است و خود باید معنا بخش زندگی رو به مرگ خویش باشد. سرانجام این زندگی عبث و بیهوده، مرگی است که همه تلاش بشر برای فرار از نابودی و نیل به جاودانگی را محکوم به یأس و ناامیدی می کند. اما در حکمت صدرایی انسان متشکل از جسم میرا و روح نامیرا است و شخصیت حقیقی انسان، روح جاودانه اوست. روح با هدف تعالی و پس از طی مراحل کمال و بی نیازی از جسم مادی آن را رها کرده و به حیات ابدی خویش ادامه می دهد، تا مرگ سرآغازی باشد بر زندگی حقیقی، رهیدن از قفس تن و همچنین ارمغان آور امید و بیداری در انسان. در این مقاله برآنیم تا با تبیین ماهیت مرگ، به بررسی و مقایسه نقش مرگ در معنابخشی به زندگی از نگاه این دو مکتب بپردازیم. چکیده عربی: الوجودیة الإلحادیة تنظر الى الإنسان من خلال مقاربتها الى هذا العالم، وترى انتفاء وجود الروح الإنسانیة بنفی میتافیزیقی؛ وتذهب الى أن للانسان وجود جاء بالصدفة وهو وجود متناهٍ، وهو من ینبغی أن یضفی معنى الحیاة على موته. وخاتمة هذه الحیاة عبث وفناء، وموت یحکم بالیأس على کلّ جهود البشر للفرار من الفناء ونیل الخلود. فی حین ترى الحکمة الصدرائیة الإنسان یتألف من جسم یفنى وروح لا تفنى ، والوجود الحقیقی للإنسان، روحه الخالدة. الروح تتطلع الى السمو، ومن بعد طی مراحل الکمال وغناها عن الجسم المادی تتخلى عنه وتواصل حیاتها الأبدیة، لیکون الموت عندئذ بدایة للحیاة الحقیقیة، والتحرر من قفص الجسم، وجلب الأمل والیقظة والتنبّه للإنسان. نحاول فی هذا البحث من خلال تبیین ماهیّة الموت، مناقشة ومقارنة دور الموت فی الدلالة على الحیاة من وجهة نظر هاتین المدرستین.

چکیده فارسی: دانشمندان مسلمان، در معناشناسی صفات خبری روش هایی از قبیل تأویل، تشبیه، توقف و اثبات بلاکیف را مطرح کرده اند. ابن خزیمه فقیه و محدث بزرگ اهل سنت در کتاب التوحید، با استنادبه آیات و روایات به معنا شناسی صفات خبری پرداخته است. سؤال این است که روش معناشناسی، استدلال و تحلیل های او چیست و با چه نقدهایی مواجه است؟ فرضیه ما این است که روش وی، بر پایه اصالت معنای ظاهری الفاظ بنا شده و استدلالهای او ناسازگاری درونی دارد. با مطالعه و کاوش در کتاب ابن خزیمه و پردازش به شیوه توصیفی تحلیلی، این نتایج حاصل شد. ابن خزیمه با تکیه بر ظواهر الفاظ خدایی، انسان گونه به تصویر کشیده است. شیوه او با آیات، روایات و دلیل عقلی متعارض بوده و استدلال و تحلیل او ناشی از انگاره هایی غیرقابل توجیه می باشد. روش ابن خزیمه، مستمسک رهبران سلفی همچون ابن تیمیه و مستند گروه های وهابی قرار گرفته و روشن نمودن ناکارآمدی آن، می تواند در دفاع از توحید ناب، تأثیرگذار و مفید باشد. چکیده عربی: طرح العلماء المسلمون فی ما یخصّ دلالة الصفات الخبریة أسالیب ومناهج من قبیل؛ التأویل، والتشبیه، والتوقف، والإثبات بلا کیف. تناول ابن خزیمة الفقیه والمحدث الکبیر من أهل السُنّة فی کتاب التوحید، دلالة الصفات الخبریة استناد الى الآیات والروایات. والسؤال الذی یُثار هما هو: ما هی منهجیة استدلالاته وبراهینه وتحلیلاته؟ وما هی الانتقادات التی یواجهها؟ الفرضیة التی یذهب الیها هذا البحث هی أن ابن خزیمة قد بنى منهجه على أساس أصالة المعنى الظاهری للألفاظ، وأن استدلالاته یکتنفها عدم الإتساق وفقدان الانسجام. وقد توصلنا من خلال اجالة النظر فی کتابه ودراسة ما فیه باسلوب وصفی وتحلیلی، الى النتائج التالیة: إن ابن خزیمة قد استند الى ظواهر الألفاظ فصوّر الله على صورة بشریة. کما أن اسلوبه یتعارض مع الآیات، والروایات، والدلیل العقلی. وقد جاءت استد لالاته وتحلیلاته مستقاة من قضایا وتصورات غیر مبررة ولا مقبولة. أصبح منهج ابن خزیمة، ذریعة تمسّک بها فی ما بعد رؤوس السلفیة مثل ابن تیمیة، واستندت الیها جماعات وهابیة، وأن الکشف عن ضحالة وعدم صواب آرائه له تأثیره وجدواه فی الذبّ عن التوحید الخالص.

چکیده فارسی: چیستی، اعتبار و کاربست نظریه دینی در علم تاریخ و مطالعات تاریخی، از مسائل اساسی فلسفه علم تاریخ دینی است. کاربردی کردن نظریه دینی در علم تاریخ و تحقق عینی تحلیل دینی تاریخ، ضرورت تحقیق را مضاعف می کند. سؤال اصلی تحقیق بر چیستی، اعتبار و کاربست نظریه دینی در مطالعات تاریخی متمرکز شده است. چیستی، اعتبار و کاربست نظریه دینی در علم تاریخ، مستند به گزاره های دینی و یا مستند به تأسیس علم تاریخ دینی است. علم تاریخ ناظر به علم نافع و آیه محکم، به مثابه سطحی از حضور معرفتی یک نظریه تاریخی دینی در مطالعات تاریخی است. با دینی شدن مفاهیم، سازه ها، متغیرها و گزاره های نظری نظریه تاریخی در مطالعات تاریخی، نظریه دینی مستند به تأسیس علم تاریخ دینی را می توان تولید کرد. تولید معرفت تاریخی دینی، تحلیل تاریخی دینی، انسان شناسی تاریخی دینی و هویت تاریخی دینی از کاربست ها و نتایج معرفت شناختی نظریه دینی در مطالعات تاریخی است. روش شناسی حاکم بر تحقیق، سه فاز اساسی را طی کرده است. فازاول؛ روش شناسی تحقیق مبتنی بر استراتژی قیاسی صورت گرفت. فازدوم؛ روش شناسی تحقیق مبتنی بر استراتژی استقرایی انجام گرفت. فازسوم؛ روش شناسی تحقیق مبتنی بر رجوع دوباره به استراتژی قیاسی بود. چکیده عربی: ماهیّة واعتبار وتطبیق النظریة الدینیة فی علم التاریخ والدراسات التاریخیة، من القضایا الأساسیة فی فلسفة علم التاریخ الدینی. إن تطبیق النظریة الدینیة فی علم التاریخ والتحقیق العینی للتحلیل الدینی للتاریخ، یضاعف ضرورة هذا التحقیق. (هدف وضرورة البحث) یترکّز السؤال الأساسی لهذا البحث على ماهیّة واعتبار وتطبیق النظریة الدینیة فی الدراسات التاریخیة. ویتناول (السؤال الأساسی للبحث) ماهیّة واعتبار وتطبیق النظریة الدینیة فی علم التاریخ، الذی یستند الى الأخبار الدینیة أو یستند الى تأسیس علم التاریخ الدینی. ینظر علم التاریخ الى العلم النافع والآیة المحکمة، کمستوى ً للحضور المعرفی للنظریة التاریخیة الدینیة فی الدراسات التاریخیة. عندما تکون المفاهیم، والمکوّنات، والمتغیرات والقضایا النظریة للنظریة التاریخیة فی الدراسات التاریخیة دینیة، یمکن عندئذ تولید نظریة دینیة تستند الى تأسیس علم التاریخ الدینی. إن تولید المعرفة التاریخیة الدینیة، والتحلیل التاریخی الدینی، ومعرفة الإنسان التاریخیة الدینیة، والهویة التاریخیة الدینیة، تُعدّ کلها من المعطیات والتطبیقات المعرفیة للنظریة الدینیة فی الدراسات التاریخیة. (أفکار ونتائج البحث). سارت المنهجیة السائدة فی هذا البحث وفقاً لثلاث تفریعات أساسیة. فی التفریع الأول منها کانت منهجیة البحث تقوم على استراتیجیة المقایسة. والتفریع الثانی کانت منهجیة البحث تقوم على الاستراتیجیة الإستقرائیة. وفی التفریع الثالث؛ کانت منهجیة البحث تقوم على العودة من جدید الى استراتیجیة المقایسة. (منهجیة البحث).

چکیده فارسی: مرلوپونتی با ادبیات اگزیستانسیالیستی الحادی «نظریه آزادی مشروط» خود را با ابداع نظریه «تن سوژه» و با الهام از مفهوم «زیست جهان» هایدگر پردازش کرده و آزادی بشر را در تزاحم با وجود خدوند می داند. او می گوید: بین خدا و انسان آزاد یکی را باید انتخاب کرد؛ زیرا اگر وجود خدا اثبات شود، همه چیز تحت نظام ضرورت علّی قرار گرفته و دیگر جایی برای آزادی بشر باقی نمی ماند. شهید مطهری نیز معتقد است آزادی انسان مشروط (محدود) است. وراثت، محیط اجتماعی و تاریخ ازجمله امور محدودکننده آزادی هستند. اما او برای اثبات آزادی مشروط بشر از دلیل فطرت و ضرورت به کارگیری عقل در مسیر تکامل انسان استفاده کرده است. به باور شهید مطهری، این آزادی مشروط نه تنها در تضاد با وجود خدا و اراده و علم نامتناهی او نیست، بلکه لازمه ایمان به اوست. روش تحقیق در این نگارش روش عقلی به شیوه کتابخانه ای است و حاصل آن منتج به این نکته شده که هرچند دیدگاه مرلوپونتی و استاد مطهری درخصوص «آزادی مشروط» تا حدی مشابهت دارند، اما نظریه هر یک از ایشان در منظومه فکری خود کاملا متفاوت از دیگری است. چکیده عربی: طرح موریس میرلوبونتی بأدبیاته الوجودیة الإلحادیة «نظریة الحرّیّة المشروطة» نظریة «الفرد الموضوع» حیث استلهم من مفهوم «الحیاة العالمیة» لهایدجر، واعتبر حرّیّة البشر فی تزاحم مع وجود الله. وقال إنه: ینبغی اختیار واحدٍ من بین اثنین: الله والإنسان الحرّ؛ وذلک لأنه اذا ثبت وجود الله، یصبح کلّ شیء خاضعاً لنظام الضرورة العلّیة، ولا یبقى ثمة موضع لحرّیّة البشر. ویرى الشهید مرتضى المطهّری أیضاً أن حرّیّة الإنسان مقیّدة ومحدودة. فمما یقیدها الوراثة، ةالبیئة الإجتماعیة، والتاریخ. غیر أنه یوظف دلیل الفطرة وضرورة استخدام العقل على طریق تکامل الإنسان لاثبات الحرّیّة المقیدة للبشر. حسب اعتقاد الشهید مرتضى المطهّری، هذه الحرّیّة المقیدة لا تتعارض مع وجود الله وارادته وعلمه اللامتناهی، بل انها من مستلزمات الایمان به. اتّبع هذا البحث المنهج العقلی بالاسلوب المکتبی. وکانت حصیلته التوصل الى هذه النتیجة وهی أنه رغم التشابه الى حدّ ما بین نظرة مرلوپونتی ونظرة الاستاذ المطهّری فی ما یخصّ «الحرّیّة المشروطة»، إلا أن نظریة کلّ واحد منهما تختلف اختلافاً تاماً عن الآخر فی سیاق المنظومة الفکریة لکلّ منهم.

چکیده فارسی: ادهرمال براساس مبنای «دیگری» و قبول «غیریت» از رویکرد میان فرهنگی سخن گفته و با نفی انحصار طلبی در فلسفه و فرهنگ خاص به دنبالِ تئوری گفتگوی بین فلسفه ها و فرهنگ ها برای درک بهتر «حقیقت» می باشد. او با همین مبنا با «ادیان» نیز مواجه شده و رویکرد «بینا دینی» را نظیر«رویکرد میان فرهنگی» برای درک بهتر «حقیقت متعالی» مطرح می نماید. در مقاله حاضر با روش «توصیفی» و بر اساس مبنای «دیگری» نظریه «فلسفه میان فرهنگی به مثابه رویکرد بینا دینی» تبیین شده و با روش «تحلیلی انتقادی» نقاط قوت و ضعف آن معلوم گشته است. نقد فلسفه مدرن و پٌست مدرن و ایجاد زمینه برای گفتگوی میان فلسفه ها و فرهنگ ها از نقاط قوت آن می باشد همچنان که «نسبیت حقیقت» در فلسفه ها و «نسبیت حقانیت» در ادیان و جامع افراد و مانعِ اغیار نبودن آن از ضعف های نظریه فوق است. ضمن اینکه مقایسه رویکرد میان فرهنگی در فلسفه ها که امر انسانی بوده با رویکرد میان دینی که امر وحیانی است قیاس مع الفارق بوده، ضعف دیگری تلقی می گردد. چکیده عربی: تحدّث ادهرمال عن نهج مشترک بین الثقافات وفقاً لمبدأ «الآخر» وقبول «الغیر»، وحاول من خلال رفضه لنزعة الاحتکار على فلسفة وثقافة معیّنة، وضع نظریة للحوار بین الفلسفات والثقافات من أجل فهم أفضل ل «الحقیقة». وقد تعاطى مع «الأدیان» وفقاً لهذا المبدأ أیضاً، وطرح منهجیة «ما بین الأدیان» على غرار «منهجیة ما بین الثقافات» من أجل فهم «الحقیقة العلیا» على نحو أفضل. فی هذا البحث الذی أُجری باسلوب «وصفی» وعلى أساس مبدأ «الآخر» یتمّ تبیین نظریة «الفلسفة المشترکة بین الثقافات کمقاربة للتفاهم بین الأدیان». وکشف بطریقة «تحلیلیة ونقدیة» عما فیها من نقاط قوة وضعف. فمن نقاط قوّة هذه الاطروحة نقدها لفلسفة الحداثة وما بعد الحداثة وایجاد أرضیة للحوار بین الفلسفات والثقافات. ومن نقاط ضعفها قولها «بنسبیّة الحقیقة» فی الفلسفات و«نسبیّة الحق» فی الأدیان وعدم کونها جامع للأفراد ومانعة للأغیار. ومن نقاط ضعفها الاخرى أنها تتضمن مقارنة بین المنهجیة الثقافیة فی الفلسفات وهو أمر انسانی مع منهجیة ما بین الأدیان الذی هو أمر وحیانی.

چکیده فارسی: سهروردی و سوئین برن در دو سنت فلسفی متفاوت به تأمل درباره مسئله شر پرداخته اند. راه حل های سهروردی در حل مسئله شررا می توان ذیل چهار نظریه ارائه کرد؛ نظریه عدمی دانستن شر، نظریه ملازمه شر و خیرهای برتر، نظریه ملازمه شروکمال و نظریه شرواختیارآدمی. سوئین برن در قبال شرور اخلاقی و طبیعی با توسل به دفاعیه و دادباوری (تئودیسه) دو راه حل اصلی ارائه می دهد: 1. دفاع مبتنی بر اختیار 2. دفاع مبتنی بر دادباوری و خیرهای برتر به سه روایت: الف) روایت زیبایی شناسانه از وقوع شرور ب) روایت حصول خیرهای اخلاقی از وقوع شرور ج) برهان مبتنی بر کسب معرفت. این نوشتار در تلاش است با روش استنادی و تحلیل محتوا علاوه بر ارائه طرحی منسجم از آرا دو فیلسوف در حل مسئله شر به بررسی تطبیقی هستی شناسی مسئله شر از نگاه این دو اندیشمند پرداخته و از همین رو ضمن تحلیل نقادانه نقاط اشتراک و افتراق تئوریک میان دیدگاه دو فیلسوف نهایتاً به دیدگاه کامل تر دست یافته است. چکیده عربی: تأمّل کلّ من السهروردی وسوینبرن مسألة الشرّ فی بیئتین فلسفیتین تقلیدیتین مختلفتین. الرؤى التی طرحها السهروردی فی حلّ مسألة الشرّ یمکن ادراجها تحت أربع نظریات وهی؛ نظریة عدمیة الشرّ، نظریة التلازم بین الشرّ وخیر کثیر أفضل، ونظریة التلازم بین الشر والکمال، ونظریة الشر واختیار الإنسان. کان موقف سوینبرن فی مقابل الشرور الأخلاقیة والطبیعیة أنه التزم بموقف الدفاع والقول بالعدالة الالهیة؛ لیقدّم من خلال ذلک رؤیتین أساسیّتین: 1. دفاع مبنی على الإختیار 2. دفاع مبنی على الإعتقاد بالعدالة الإلهیة والخیر الکثیر والأفضل، وفقاً لثلاث مقاربات، هی: أ) مقاربة جمالیة وقوع الشرور، ب) مقاربة حصول خیر اخلاقی کثیر من وراء وقوع الشرور، ج) مقاربة مبنیة على کسب المعرفة. یحاول هذا البحث من خلال اتباع اسلوب توثیقی وتحلیلی حلّ مسألة الشرّ من خلال اجراء دراسة مقارنة معرفیة لمسألة الشرّ من وجهة نظر هذین المفکرین، اضافة الى تقدیم اطروحة متناسقة لآرائهما کفیلسوفین. ومن هنا فهو یجری تحلیلاً نقدیاً لما بینهما من أوجه الإشتراک والإفتراق النظری لیتوصل من خلال ذلک الى صیاغة رؤیة أکمل لأفکارهما.

چکیده فارسی: برخی اگزیستانسیالیست های خداباور استعدادهای درونی انسان را در پیوند با منزلت و کرامت انسانی تعریف می کنند و بر وجوهی چون اختیار، انتخاب و مسئولیت انسان تأکید می کنند. در حوزه اسلامی نیز علامه طباطبایی منزلت انسانی را با خدامحوری در ارتباط می داند. اختیار ازجمله وجوه تشابه دو رویکرد است با این تفاوت که علامه برخلاف اگزیستانس ها نقش استقلالی برای اختیار و اراده انسان قائل نیست. در دیدگاه علامه کرامت انسانی در پیوند با مبدأ ترسیم می شود، اما در نظراگزیستانسیالیست ها ارتباط با خدا نقش قابل توجهی در کرامت و منزلت انسانی ندارد، هرچه هست به اختیار، اراده و آزادی انسان محقق می گردد. ازجمله وجوه برتری دیدگاه علامه توجه به فطرت انسانی در تحقق کرامت حقیقی است. از این منظر شکوفایی فطرت نیازمند برنامه است. این برنامه که همان آموزه های دینی و وحیانی در نظر علامه است، هرچند به تعبیر اگزیستانس ها نوعی محدودیت است اما این محدودیت در حقیقت گوهر فطرت انسان را فربه تر می کند. این مقاله به مقایسه رویکرد فلاسفه اگزیستانس خداباور و علامه طباطبایی در بحث از منزلت و کرامت انسانی می پردازد و می کوشد تا وجوه تشابه و افتراق این دو دیدگاه را نشان دهد. چکیده عربی: یصف بعض الوجودیین المؤمنین بالله المؤهلات الذاتیة للإنسان مترابطة مع المنزلة والکرامة الإنسانیة، ویؤکدون على جوانب مثل اختیار الانسان ومسؤولیّة. وعلى الصعید الإسلامی أیضاً یرى العلامة الطباطبائی منزلة الإنسان مترابطة مع القول بالایمان بالله. من أوجه التشابه بین المنهجین القول بالاختیار، مع فارق أن العلامة یذهب الى خلاف ما یذهب الیه الوجودیون، ولا یرى دوراً مستقلاً لإرادة الإنسان واختیاره. فی رأی العلامة الکرامة الإنسانیة تتقرر فی الارتباط مع مبدأ الوجود، فی حین یرى الوجودیون أن الارتباط مع الله لیس له دور جدیر بالاهتمام فی الکرامة والمنزلة الإنسانیة؛ فکلّ شیء یتحقق بارادة الإنسان وحرّیّته واختیاره. من أوجه تفوّق رأی العلامة ترکیزه على الفطرة الإنسانیة فی تحقیق الکرامة الحقیقیة. وانطلاقاً من وجهة النظر هذه فإن ازدهار الفطرة یتطلب وضع برنامج. وهذا البرنامج یتمثل فی التعالیم الدینیة وما جاء به الوحی حسب ما یرى العلامة. ورغم أن ذلک یمثل نوعاً من المحدودیة حسب تعبیر الوجودیین، غیر أن هذه المحدودیة تؤدی فی الحقیقة الى تعزیز جوهر الفطرة الإنسانیة. یعقد هذا البحث مقارنة بین منهج الفلاسفة الوجودیین المؤمنین بالله ومنهج العلامة الطباطبائی فی خصوص بحث المنزلة والکرامة الإنسانیة، مُحاولاً الکشف عن أوجه التشابه والاختلاف بین هذین الرأیین.

چکیده فارسی: حشر جسمانی ابدان از مسائل مورد اختلاف میان متکلمان و حکمای اسلامی است. طبق نظر علامه، انسانِ محشور در قیامت به واسطه نفس او ازیک سو عینیت با انسان دنیوی و از سویی به واسطه بدن او مثلیتی با انسان دنیوی دارد. مرحوم محمدباقر بهبودی جسمانیت ابدان در روز قیامت را پذیرفته و ادله ای برای این امر بیان می دارد؛ اما مبتنی بر رویکرد حکمی نقدهایی بر آن وارد است. این پژوهش با مقایسه تطبیقی هر دو دیدگاه درباره کیفیت اِلحاق اَبدان در رستاخیز و کیفیت زمین در قیامت به نقد دیدگاه جسمانیت مادّی اَبدان برای آیاتی که امکان وقوع مادّی آن را پنداشته اند، پرداخته و درنتیجه مهم ترین نتایج تحقیق حاکی از آن است که طبق نظر علامه اِعاده انسان به عینه از محالات است و محال، تحقق و هستی نمی پذیرد؛ ازاین رو به روش توصیفی تحلیلی به بررسی محتوای آن پرداخته شده است. چکیده عربی: الحشر الجسمانی للأبدان من القضایا الخلافیة بین المتکلمین والحکماء المسلمین. وفقاً لرأی العلامة، الإنسان الذی یُحشر فی القیامة له عینیة مع الإنسان الدنیوی بسبب نفسه من جهة، ومن جهة اخرى بسبب بدنه له شَبَه ومثلیة مع الإنسان الدنیوی. وقد أقرّ المرحوم محمد باقر البهبودی جسمانیّة الأبدان یوم القیامة وبیّن أدلّة لهذا الأمر؛ ولکن أدلته جاءت وفقاً لمنهج تقلیدی یسهل توجیه النقد الیه. تناول هذا البحث من خلال طریقة المقارنة لکلا الرأیین حول کیفیة الحاق الأبدان فی القیامة وکیفیة الأرض فی القیامة، تناول نقد الرأی القائل بالجسمانیّة المادّیة للأبدان بالنسبة الى الآیات التی یُعتقد امکان الوقوع المادّی فیها. ووفی الختام کشفت أهم نتائج هذا البحث أنه وفقاً لرأی العلامة انه من المحال إعادة الإنسان بعینه، وهذا أمر لا یمکن تحققه؛ ومن هنا فقد تناول دراسة محتواه باسلوب وصفی وتحلیلی.