تولید گیاهان زراعی
سال:1390 | دوره:4 | شماره:4 |تعداد مقالات:12

یکی از مشکلات اساسی تولید گیاهان زراعی در کشور ما اختلاف بین عملکرد واقعی کشاورزان و عملکرد قابل حصول (خلا عملکرد) می باشد. بنابراین شناسایی عوامل محدودکننده عملکرد و خلا عملکرد بسیار حایز اهمیت است. بدین منظور مطالعه ای در شهرستان گرگان در 95 مزرعه از 5 روستا، در دو سال زراعی متوالی 87-1386 و 88-1387 به صورت پیمایشی و بر اساس روش CPA انجام شد. در این پیمایش کلیه اطلاعات مربوط به عملیات مدیریتی، خصوصیات خاک و گیاه زراعی (شامل 200 متغیر) ثبت و اندازه گیری شدند. سپس رابطه بین عملکرد و کلیه متغیرها (با استفاده از رگرسیون گام به گام) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که بین عملکرد کشاورزان (عملکرد واقعی) و عملکردی که می توانند برداشت کنند (عملکرد قابل حصول)، 2348 کیلوگرم در هکتار فاصله (خلا) وجود دارد. مشخص شد که میزان مصرف کود پتاسیم قبل از کاشت، میزان کود نیتروژن مصرفی پس از کاشت، شاخص سطح برگ در گرده افشانی، شاخص کلروفیل در گرده افشانی، کل نیتروژن جذب شده توسط گیاه در رسیدگی و طول دوره رشد رویشی گیاه به ترتیب 20، 18، 19، 10، 14 و 19 درصد در ایجاد این خلا نقش دارند. بررسی داده ها نشان داد که شاخص سطح برگ، شاخص کلروفیل و میزان جذب نیتروژن، همگی تحت کنترل مدیریت کود نیتروژن هستند و همچنین طول دوره رشد رویشی توسط تاریخ کاشت کنترل می شود. بنابراین میزان مصرف پتاسیم، مدیریت تغذیه نیتروژن و تاریخ کاشت به ترتیب با 20، 61 و 19 درصد مهم ترین عوامل موثر در خلا عملکرد هستند و با بهینه سازی آن ها می توان عملکرد گندم در گرگان را به میزان 2348 کیلوگرم افزایش داد.

به منظور بررسی تاثیر قطع آبیاری بر انتقال مجدد ماده خشک و برخی صفات زراعی در جو بهاره، آزمایش مزرعه ای در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل در سال زراعی 1388 اجرا شد. آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. تیمارهای آبیاری شامل آبیاری معمول، عدم آبیاری و قطع آبیاری در مرحله گلدهی به عنوان عامل اصلی و چهار ژنوتیپ جو بهاره (EBYTW-11، EBYTW-2،EBYTW-3  و EBYTW-7) به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که میزان، کارایی و سهم ماده خشک انتقال یافته از اندام های مختلف هوایی گیاه به دانه با قطع آبیاری افزایش یافت، به طوری که سهم کل اندام های هوایی در تیمار عدم آبیاری و قطع آبیاری در مرحله گلدهی نسبت به شرایط آبیاری معمول در عملکرد نهایی دانه، به ترتیب 67.8 و 38.0 درصد بالاتر برآورد شد. ژنوتیپ EBYTW-2 در شرایط عدم آبیاری دارای میزان (ساقه و کل اندام های هوایی) و سهم (ساقه و میانگره برگ پرچم) بیشتری از ماده خشک انتقال یافته به دانه بود. بالاترین کارایی ماده خشک انتقال یافته از ساقه و برگ به دانه از ژنوتیپ EBYTW-3 و بالاترین کارایی ماده خشک انتقال یافته از میانگره برگ پرچم متعلق به ژنوتیپ EBYTW-11 بود که به ترتیب در شرایط عدم آبیاری و قطع آبیاری در مرحله گلدهی به دست آمد. ارتفاع بوته، طول سنبله و طول میانگره برگ پرچم در شرایط عدم آبیاری نسبت به شرایط آبیاری معمول به ترتیب 33.9، 24.5 و 11.9 درصد کاهش یافت. عملکرد دانه و زیست توده در تیمار عدم آبیاری و قطع آبیاری در مرحله گلدهی نسبت به تیمار آبیاری معمول به ترتیب 47.4 و 16.9 درصد و 36.6 و 9.9 درصد کاهش یافت. ژنوتیپ EBYTW-2 نسبت به سایر ژنوتیپ ها طول سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و زیست توده بیشتری داشت.

به منظور ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد چهار ژنوتیپ عدس (لاین محلی، توده محلی،ILL-10314  و (ILL-6037 تحت تاثیر سه سطح کود نیتروژن از منبع اوره (صفر، 45 و 90 کیلوگرم در هکتار)، آزمایشی در سال زراعی 1387 به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اردبیل اجرا شد. بر اساس نتایج آزمایش، سطوح مختلف کود نیتروژن به جز برای عملکرد دانه، کارایی زراعی و کارایی بازیافت کود نیتروژن، برای سایر صفات مورد بررسی ثاثیر معنی داری نشان نداد. در حالی که اثر ژنوتیپ بر روی تمام صفات مورد بررسی معنی دار بود. لاین محلی با داشتن کمترین تعداد غلاف پر، تعداد دانه در غلاف و تعداد دانه در بوته، بالاترین عملکرد دانه را نشان داد. کمترین عملکرد دانه نیز در ژنوتیپ ILL-10314 مشاهده شد. پایین بودن وزن صد دانه در این ژنوتیپ را می توان از دلایل پایین بودن عملکرد در آن، با وجود بالا بودن تعداد دانه در بوته، تعداد دانه در غلاف و تعداد غلاف پر عنوان کرد. کمترین تعداد غلاف پر در ژنوتیپ ILL-6037 مشاهده شد. این ژنوتیپ با داشتن بیشترین وزن صد دانه، از نظر عملکرد در گروه مشترک با لاین و توده محلی قرار گرفت. بیشترین کارآیی زراعی و بازیافت نیتروژن در سطح کودی 45 کیلوگرم در هکتار و در توده محلی به دست آمد.

به منظور بررسی تاثیرپذیری صفات ریخت شناسی، عملکرد و شاخص برداشت ارقام پاییزه کلزا در رقابت با علف های هرز خردل وحشی، چاودار وحشی، جو وحشی و سیاه دانه، آزمایشی به صورت فاکتوریل در سال 87-1386 در دانشگاه آزاد اسلامی تبریز انجام شد. عامل های آزمایشی عبارت از زمان کنترل علف های هرز شامل مراحل روزت (7-5 برگی)، اوایل ساقه دهی، آغاز گلدهی، 50 درصد گلدهی و رقابت تمام فصل علف های هرز همراه با شاهد و سه ژنوتیپ کلزا شاملOpera ، SLM046 و Okapi بودند. بر اساس نتایج در تیمارهای شاهد بدون علف هرز و تداخل تمام فصل علف های هرز به ترتیب 4 و 2 شاخه جانبی در هر بوته توسعه یافت. زیست توده کلزا در تیمار آلوده به علف هرز در کل دوره رشد نسبت به شاهد، 40 درصد کاهش نشان داد. وزن خشک علف های هرز در تیمارهای کنترل آن ها در مراحل اوایل ساقه دهی، آغاز گلدهی و 50 درصد گلدهی به ترتیب با دارا بودن 92، 86 و 87 گرم در مترمربع زیست توده، اختلاف معنی داری با هم نداشتند. علف های هرز توانستند وزن خشک خود را در صورت عدم کنترل در طول فصل رشد تا 410 گرم در مترمربع افزایش دهند. سطوح کنترل علف های هرز در مراحل روزت، آغاز گلدهی و 50 درصد گلدهی با کاهشی به ترتیب برابر 32، 44 و 50 درصد در عملکرد دانه از شاهد فاصله گرفتند. در این آزمایش با افزایش طول دوره تداخل علف های هرز از میزان اختصاص ماده خشک به دانه ها کاسته شد. درصد روغن دانه کلزا تحت تاثیر ارقام و دوره های رقابت علف های هرز قرار نگرفت. کاهش عملکرد روغن در سطوح تداخل علف هرز نسبت به شاهد به ترتیب 32، 4، 45، 50 و 55 درصد بود. یک بار کنترل علف های هرز در اوایل ساقه دهی هر سه ژنوتیپ مورد مطالعه کلزا توصیه می شود.

هدف از انجام این آزمایش، بررسی واکنش ارقام با توانایی رقابتی کم و زیاد به تراکم های مختلف علف هرز سوروف بود. بدین منظور آزمایشی در سال 1389 در ایستگاه تحقیقاتی برنج کشور- تنکابن، واقع در استان مازندران، انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار اجرا شد. عامل های آزمایش شامل شش تراکم سوروف (صفر، 8، 16، 24، 32 و 40 بوته در مترمربع) و دو رقم برنج (خزر و لاین 843) بود. نتایج نشان داد که با افزایش تراکم سوروف از صفر به چهل بوته در مترمربع، میزان عملکرد دانه برنج، تعداد خوشه در مترمربع و تعداد دانه در خوشه کاهش یافت، هر چند که با افزایش تراکم سوروف از صفر به چهل بوته در مترمربع، درصد کاهش عملکرد دانه، تعداد خوشه در مترمربع و تعداد دانه در خوشه در رقم خزر سریع تر از لاین 843 بود. از طرف دیگر، با افزایش تراکم سوروف از هشت به چهل بوته در مترمربع، میزان زیست توده و بذر تولیدی سوروف در تداخل با رقم خزر در مقایسه با مقدار آنها در تداخل با لاین 843 سریع تر افزایش یافت. به عبارت دیگر، تحت شرایط رقابت، لاین 843 در مقایسه با رقم خزر توانست میزان زیست توده و بذر تولیدی سوروف را به طور معنی داری کاهش دهد.

به منظور بررسی تاثیر مقادیر مختلف کود نیتروژن بر توان رقابتی کلزا (رقم اوکاپی) در شرایط تداخل با علف هرز خردل وحشی، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه پژوهشی دانشگاه بوعلی سینا همدان در سال 1387 انجام شد. تیمارها شامل مقادیر نیتروژن خالص در چهار سطح (100، 150، 200 و 250 کیلوگرم در هکتار) به عنوان عامل اصلی و تراکم علف هرز در پنج سطح (0، 4، 8، 16 و 32 بوته در مترمربع) به عنوان عامل فرعی بود. نتایج نشان داد که با افزایش مصرف نیتروژن، توزیع عمودی شاخص سطح برگ و ماده خشک کلزا در شرایط خالص و رقابت با خردل وحشی بهبود یافت. افزایش تراکم خردل وحشی سبب کاهش مجموع عملکرد کلزا و خردل وحشی در واحد سطح شد. مصرف نیتروژن تا سطح 150 کیلوگرم در هکتار، باعث افزایش عملکرد دانه علف هرز خردل وحشی در تمام سطوح تراکم شد. افزایش مصرف نیتروژن تا سطح 200 کیلوگرم در هکتار، باعث کاهش بسیار ناچیز آستانه خسارت اقتصادی خردل وحشی شد، در صورتی که در تیمار 250 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، مقدار آستانه به دست آمده کمتر از یک بوته در مترمربع خردل وحشی بود. نتایج نشان داد که مصرف نیتروژن تا سطح 200 کیلوگرم در هکتار سبب افزایش توان رقابتی کلزا در برابر علف هرز خردل وحشی شد.

به منظور بررسی تاثیر آرایش کاشت و تراکم بوته بر اندام های رویا، زایا و عملکرد سه رقم زودرس پنبه، آزمایشی به صورت کرت های دو بار خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار، در ایستگاه تحقیقات کارکنده در طی ساله ای 1384 و 1385 اجرا گردید. سه فاصله ردیف 60، 70 و 80 سانتی متر به کرت های اصلی، دو فاصله بوته 10 و  20سانتی متر به کرت های فرعی و سه رقم، زودرس موتاژنز، ب- 557 و 43259 به کرت های فرعی فرعی اختصاص داده شد. نتایج نشان داد کم شدن فاصله ردیف از 80 به 60 سانتی متر، سبب کاهش تعداد قوزه در بوته و وزن یک قوزه می شود. اما با افزایش تعداد بوته در واحد سطح، عملکرد از2270  به 2656 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت. با کاهش فاصله بوته از 20 به 10 سانتی متر، ارتفاع بوته، طول شاخه رویا، طول شاخه زایا، تعداد شاخه زایا، تعداد قوزه در یک بوته کاهش یافت. بهترین الگو در رقم زودرس موتاژنز در تراکم 166.7 هزاربوته در هکتار با آرایش کاشت 10×60 سانتی متر مشاهده گردید. اما اضافه شدن جمعیت گیاهی تاثیر کمتری بر رقم های ب-557 و 43259 داشت .

به منظور مطالعه تنوع ژنتیکی و تعیین روابط میان عملکرد دانه و برخی صفات مرفوفیزیولوژیک در شرایط تنش خشکی، تعداد 81 ژنوتیپ گندم بومی به همراه چهار شاهد کویر، کراس شاهی، روشن و لاین WS-82-9 در سال زراعی 87-1386 در مزرعه پژوهشی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در کرج در قالب طرح آزمایشی آلفا لاتیس در دو تکرار ارزیابی شدند. نتایج نشان داد که صفات عملکرد دانه و اجزای آن، وزن خشک میان گره انتهایی و ماقبل انتهایی، شاخص برداشت، وزن خشک سنبله و طول میان گره ماقبل انتهایی از تنوع بالایی برخوردار بوده و بین ژنوتیپ ها، تفاوت معنی داری از لحاظ صفات مورد بررسی وجود دارد. نتایج تجزیه رگرسیونی گام به گام و تجزیه علیت نشان دادند که صفات شاخص برداشت و عملکرد زیست توده، وزن خشک میان گره ماقبل انتهایی، زودرسی و محتوی کلروفیل دارای سهم بالا و موثر در عملکرد دانه بوده و بیشترین اثرات مستقیم نیز مربوط به شاخص برداشت و عملکرد زیست توده بود. نتایج حاکی از آن است که تنوع ژنتیکی بالایی در خزانه ژنی گندم های بومی وجود دارد که می تواند به نژادگران را در اصلاح ارقام یاری نماید و شاخص برداشت، عملکرد زیست توده، وزن خشک میان گره انتهایی و ماقبل انتهایی، زودرسی و محتوی کلروفیل را می توان به عنوان معیارهای گزینش برای بهبود عملکرد دانه در شرایط تنش خشکی معرفی نمود.

در طول نمو دانه، وضعیت آبی مناسب خاک، اهمیت کلیدی برای تجمع نشاسته در دانه ها و تغییرات هورمونی دارد. بدین منظور مطالعه ای بر روی 2 رقم گندم ایرانی، پیشتاز و کرج 3 به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار و در دو شرایط فاریاب و تنش خشکی در مزرعه تحقیقات کشاورزی دانشگاه تهران (کرج) اجرا شد. هدف از انجام این پژوهش، بررسی سرعت پر شدن دانه، محتوای کربوهیدرات، سطوح هورمونی در مراحل مختلف پر شدن دانه، عملکرد و اجزا عملکرد بود. نتایج نشان داد که رقم پیشتاز سرعت پر شدن دانه، محتوای قند محلول کل، ساکارز، گلوکز و فروکتوز بالاتری در مراحل اولیه رشد دانه نسبت به رقم کرج 3 تحت شرایط آبیاری و تنش خشکی دارد. غلظت اسید ایندول-3-استیک دانه ها در مراحل اولیه پر شدن دانه بالا بود، اما غلظت اسید آبسیزیک در مراحل خطی پر شدن دانه به طور معنی داری افزایش یافت که در این مورد نیز رقم پیشتاز برتری نشان داد. عملکرد دانه، عملکرد زیست توده، شاخص برداشت، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه رقم پیشتاز نسبت به رقم کرج 3 تحت شرایط آبیاری و تنش خشکی بالاتر بود. تفاوت دو رقم از لحاظ عملکرد دانه و اجزای آن ناشی از تفاوت در سطوح غلظت اسید ایندول-3-استیک و اسید آبسیزیک و سرعت پر شدن دانه ها می باشد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی مدل های تجربی رقابت، به صورت دو آزمایش فاکتوریل مجزا، در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا همدان در سال 1388-1387 انجام شد. در هر دو آزمایش، ارقام گندم الوند و سایسون با تراکم ثابت 450 بوته در مترمربع به صورت دستی کشت شدند. در آزمایش اول، بذرهای علف هرز چاودار وحشی با تراکم های 0، 20، 40، 60 و 80 بوته در مترمربع کاشته شد. در آزمایش دوم، سطوح تراکم علف هرز خردل وحشی 0، 8، 16، 24 و 32 بوته در مترمربع بود. نتایج بررسی نشان داد عملکرد زیست توده و دانه رقم سایسون در تداخل با هر دو گونه علف هرز، کاهش بیشتری نسبت به رقم الوند داشت. علف هرز خردل وحشی نسبت به چاودار در تراکم های مورد بررسی خسارت بیشتری بر گندم وارد نمود. بررسی مقادیر مشاهده شده و پیش بینی شده مدل های تراکم، سطح برگ و وزن خشک نسبی یک و دو پارامتری علف هرز نشان داد که مدل های سطح برگ و وزن خشک نسبی دو پارامتری برای هر دو گونه علف هرز، معیار مناسب تری برای پیش بینی کاهش عملکرد گندم بود.

به منظور مطالعه اثرات منابع آلی و شیمیایی نیتروژن بر صفات کمی و کیفی سه رقم کلزای زمستانه، آزمایشی در سال زراعی 1388 – 1387 در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی (اراک) به صورت فاکتوریل با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی و در سه تکرار انجام شد. تیمارها شامل ارقام کلزا در سه سطح V1 (اوکاپی)، V2 (مودنا) و V3 (لیکورد) و منابع نیتروژن شامل سه سطح N1 (کمپوست آزولا)،  %50) N2آزوکمپوست+50 درصد اوره) و) N3 اوره) بودند. کود آزوکمپوست قبل از زمان کاشت استفاده شد و کود اوره در سه مرحله شامل زمان کاشت، طویل شدن ساقه و قبل از گلدهی مصرف شد. نتایج نشان داد که ارقام از لحاظ کلیه صفات مورد مطالعه متفاوت بودند. رقم لیکورد بیشترین عملکرد دانه، وزن هزار دانه، تعداد دانه در خورجین های فرعی، عملکرد زیست توده و عملکرد روغن را داشت. همچنین بین منابع مختلف نیتروژن از نظر تمامی صفات اختلاف معنی دار در سطح احتمال یک درصد وجود داشت. تیمار نیتروژن تلفیقی از نظر تعداد خورجین در ساقه اصلی، تعداد خورجین در ساقه فرعی، عملکرد زیست توده، عملکرد دانه و عملکرد روغن بر تیمارهای دیگر برتری نشان داد. برهمکنش منابع نیتروژن و ارقام کلزا بر تمامی صفات اندازه گیری شده در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. رقم لیکورد با نیتروژن تلفیقی بیشترین عملکرد زیست توده، شاخص برداشت و عملکرد دانه را نشان داد.

این آزمایش به منظور بررسی برخی صفات زراعی ژنوتیپ های مختلف (12 ژنوتیپ) کرچک در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در سال زراعی 87-1386 در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی، واقع در 45 کیلومتری شهرستان ارومیه انجام شد. نتایج نشان داد که اثر ژنوتیپ بر کلیه صفات مورد مطالعه معنی دار است. بیشترین تعداد خوشه را رقم 1-11-80 که مربوط به ناحیه شهرضا می باشد، به خود اختصاص داد و کمترین تعداد خوشه در رقم 1-16-80 مربوط به ناحیه فسا، به دست آمد. همچنین رقم 4-80 بالاترین ارتفاع خوشه اصلی از سطح زمین ( 105.6سانتی متر) را به خود اختصاص داد و رقم 31-80 پایین ترین ارتفاع خوشه اصلی (27.3 سانتی متر) را دارا بود. بیشترین درصد گل های ماده با 91 درصد مربوط به رقم 1-16-80 بود. بیشترین عملکرد دانه و روغن کرچک در رقم شماره 7- 80 مشاهده گردید. بنابراین با توجه به نتایج به دست آمده، اگر هدف از کاشت این گیاه حصول بالاترین عملکرد اقتصادی باشد، در آن صورت می توان رقم 7-80 را جهت کشت در منطقه توصیه نمود.