اخلاق و تاریخ پزشکی ایران
سال:1395 | دوره:9 | شماره:5 |تعداد مقالات:6

یکی از موضوعات مهمی که دیرزمانی است مباحث بسیاری را در حوزه های اخلاق، حقوق و فقه به خود اختصاص داده است و نظرات و دیدگاه های مختلف و گاه متضاد را معطوف به خود کرده است، موضوع اتانازی است. تقابل اندیشه ها و نظرات ارائه شده در ارتباط با این موضوع، موجب شده است تا قانون گذاران برخی کشورها، به صراحت اتانازی را مورد پذیرش قرار دهند، در مقابل، قانون گذاران بعضی کشورها، صراحتا این موضوع را رد کرده و نسبت به جرم انگاری آن اقدام نموده اند. دیدگاه انفعالی یا خنثی را می توان دیدگاه کشورهای گروه سوم دانست که قبول یا رد اتانازی در این کشور ها محدود به نظرات حقوقدانان بوده اما بازتاب و انعکاسی در قوانین ندارد. ایران را باید در زمره کشورهای دسته اخیر به حساب آورد. در این مقاله برآنیم تا به بررسی اتانازی بر اساس ماده 372 قانون مجازات اسلامی ایران، بپردازیم.

مدارک باستان شناسی و اسناد مختلف تاریخی نشانگر آن است که چینیان آگاهی مسلمی از سرزمین های فراسوی کوه های باختر و به ویژه ایران داشته اند و برای ایران زمین به دلیل قرارگرفتن در یک موقعیت استراتژیک، به عنوان پل ارتباطی چین و ملل غربی، جایگاه خاص و معتبری را قائل بوده اند. زیرا افزون بر کالاها و محصولاتی که از طریق ایران به شرق وارد می شد، برخی دستاوردهای علمی و حتی مفاهیم دینی از طریق قلمرو ایران و ایرانیان به چین منتقل می شد. بدین سان و با توجه به این نقش سوق الجیشی ایران باید اندیشید که ایرانیان چه سهمی در انتقال برخی ادیان ایرانی و انیرانی به چین برعهده داشتند؟ و مهم تر این که پیروان و آموزه های این ادیان در انتقال دستاوردهای طبی و تبادلات سنت های پزشکی و دارویی ایرانیان به چین چه نقش و عملکردی را ایفا کردند؟ با بررسی منابع کتابخانه ای و یافته های باستان شناسی و با رویکردی توصیفی- تحلیلی می توان بدین نکته دست یافت که تبادلات گسترده تجاری بین ایران و چین، موجب انتقال آموزه های دینی از ایران به شرق شده و در این بین ایرانیان به عنوان دارندگان ادیان ایرانی (مزدیسنی و مانوی) و مبلغان برخی ادیان انیرانی (مسیحی و کلیمی)، هم زمینه ساز رسوخ و شیوع ادیان مهمی در چین بودند و هم موجب انتقال دستاوردهای پزشکی، دارویی و باورهای بهداشتی به چین شدند و در اعتلای پزشکی چینی نقش مهمی داشتند.

فقیهان امامیه از آغاز تاکنون در کتب خویش به مسوولیت پزشکان توجه داشته اند. ایشان صور مختلفی در خصوص این مساله مطرح کرده و در بیشتر موارد حکم به ثبوت ضمان نموده اند. اما در خصوص حالتی که پزشکی ماهر، مباشرتا به معالجه بیماری می پردازد و بدون اینکه مرتکب تقصیری شود، تلف یا نقص عضو حاصل می آید، بر یک رای نیستند. برخی در صورت ماذون بودن پزشک از سوی بیمار یا ولی او به عدم تحقق ضمان فتوا داده اند و بسیاری نیز معتقد به ضمانت پزشک چه در صورت اخذ اذن و چه درصورت عدم اخذ آن میباشند. بدیهی است که این دو دیدگاه، در گستره دانش فقه مفهوم می یابند، اما به نظر میرسد که در حوزه اخلاق بحث های پیرامون آن همچنان ضروری است. در بررسی این اختلافات و برای صحت قضاوت در خصوص آنها، بایستی لزوما به سیر کلی سامان یافتن این دو نظریه در طول تاریخ فقه شیعه عنایت داشت. از همین رهگذر و با تکیه بر سیر تطوری فقه امامیه در قبال مسوولیت پزشک، این نتیجه حاصل می آید که قانونگذار در ماده 495 قانون مجازات اسلامی مصوب 92، با تاثیرپذیری از هر دو دیدگاه فوق الذکر، در صدد برآمده تا علاوه بر گزینش نظریه غیرمشهور عدم تحقق ضمان، با دیدگاه مشهور نیز همراه گردد که موجب شده موضعی بینابین در این زمینه اختیار نماید و بدینوسیله زمینه ابتلای ماده مذکور به ابهام و تهافت را فراهم آورد.

شایستگی فرهنگی، مسوولیت پذیری و باورهای اخلاقی از عوامل تاثیر گذار در ارتقای کیفیت خدمات پرستاری هستند و می توانند نقش اساسی در رعایت حقوق بیماران داشته باشند. لذا این پژوهش با هدف ارائه مدل پیش بینی رعایت حقوق بیماران توسط پرستاران بر اساس شایستگی فرهنگی، مسوولیت پذیری و باورهای اخلاقی انجام شد. روش پژوهش مطالعه، همبستگی بوده و نمونه آماری شامل 300 نفر از پرستاران شاغل در علوم پزشکی استان آذربایجان غربی در سال 1395 بودند که به روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها از پرسش نامه شایستگی فرهنگی پرستاران Perng و Watson، پرسش نامه مسوولیت پذیری Mergler و Shield، پرسش نامه محقق ساخته باورهای اخلاقی و مقیاس حقوق بیماران محمودی و همکاران استفاده شد. داده ها با استفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون و بوت استراپ از طریق نرم افزارهای SPSS و AMOS نسخه 22 مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته ها حاکی از برازش مدل بوده و اثر مستقیم متغیرهای شایستگی فرهنگی (0.11)، مسوولیت پذیری (0.57) و باورهای اخلاقی (0.24) بر روی نگرش پرستاران نسبت به رعایت حقوق بیماران معنادار به دست آمد. اثرهای غیر مستقیم شایستگی فرهنگی (0.03) و مسوولیت پذیری (0.02) با میانجی گری باورهای اخلاقی معنادار بودند. در مجموع 65 درصد از واریانس نگرش پرستاران نسبت به رعایت حقوق بیماران از طریق مدل پژوهش تبیین شد. با توجه به اثر مستقیم و غیرمستقیم شایستگی فرهنگی، مسوولیت پذیری و باورهای اخلاقی بر میزان نگرش پرستاران نسبت به رعایت حقوق بیماران، به نظر می رسد با تقویت باورهای اخلاقی می توان ارتباط شایستگی فرهنگی و مسوولیت پذیری را با نگرش پرستاران نسبت به رعایت حقوق بیماران افزایش داد.

پرستاری حرفه ای اخلاقی است که در آن پرستاران وظیفه مراقبت از بیماران را بر عهده دارند. در روند مراقبت اخلاقی، توجه به حقوق بیماران از اهمیت خاصی برخوردار است که باید توسط گروه ارائه دهنده مراقبت بهداشتی مد نظر قرار بگیرد. برای دستیابی به این هدف تنها آگاهی داشتن از حقوق بیماران کافی نیست و باید حساسیت اخلاقی نیز برای تصمیم گیری اخلاقی در شرایط مختلف مراقبت وجود داشته باشد. بنابراین، مطالعه حاضر با هدف بررسی ارتباط بین حساسیت اخلاقی و نگرش پرستاران نسبت به رعایت حقوق بیماران صورت گرفته است. مطالعه توصیفی- تحلیلی حاضر بر روی 194 نفر از پرستاران شاغل در بخش های مراقبت ویژه بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی استان خراسان جنوبی که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند صورت گرفت. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه ای سه قسمتی شامل 1) اطلاعات جمعیت شناختی، 2) نسخه کره ای پرسشنامه حساسیت اخلاقی و 3) پرسشنامه پژوهشگرساخته بررسی نگرش پرستاران نسبت به رعایت حقوق بیماران بود. داده ها پس از جمع آوری توسط نرم افزار SPSS نسخه 16 و توسط آزمون های آماری توصیفی و تحلیلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.نتایج نشان داد که بین میانگین حساسیت اخلاقی و نگرش پرستاران نسبت به رعایت حقوق بیماران ارتباط مستقیم معنی داری وجود دارد (r=03/0p, 0.6). میانگین حساسیت اخلاقی در پرستاران 3.05±0.68 از کل نمره (4-0) گزارش شده است. میانگین نگرش پرستاران نسبت به رعایت حقوق بیماران نیز 4±0.8 از کل نمره (5-1) بوده است. ارتباط بین حساسیت اخلاقی با تعداد سال های خدمت و سن در پرستاران معنی دار بوده است (p<0.05). بین نگرش پرستاران نسبت به رعایت حقوق بیماران با متغیرهای جنس و تعداد سال های خدمت نیز رابطه معنی داری مشاهده شد (p<0.05). با توجه به نتایج لازم است با ارائه راهکارهایی در زمینه افزایش نگرش پرستاران نسبت به رعایت حقوق بیماران و حساسیت اخلاقی در آن ها اقدام شود. هم چنین، با توجه به این که حساسیت اخلاقی و نگرش پرستاران نسبت به رعایت حقوق بیماران با افزایش تعداد سال های خدمت افزایش می یابد، می توان با قراردادن افراد باتجربه تر در ساختار تیم های مراقبتی نقش رهبری اخلاقی آن ها را مدنظر قرار داد و تا حدودی دستیابی به رعایت حقوق بیماران در سایر اعضای تیم را تضمین کرد.

بروز خطا در ارائه خدمات سلامت، پدیده ای آسیب رسان و در بعضی موارد جبران ناپذیر است. خطاهای پزشکی تهدیدی برای رفاه و سلامتی بیمار بوده و تا حد ممکن نباید اتفاق بیفتند. بیشتر خطاهای پزشکی، صدمات کمی به انسان می زنند، اما بعضی از آن ها منجر به زیان های جبران ناپذیر می گردند. این گزارش به توصیف یک مورد خطای آزمایشگاهی در نتیجه آمنیوسنتز، طی بررسی ژنتیک در دوران بارداری، می پردازد که نتیجه نامفهوم و نامطلوب تست نگرانی و سر درگمی را برای مراجع و خانواده به همراه داشته است. توجیه نشدن کارکنان و پزشکان در مورد خطاهایی که مرتکب می شوند و رویکرد نامناسب در مواجهه با آن ها باعث ایجاد و تداوم فرآیندهای اشتباه می گردد. مطالعات نشان داده است که گزارش این قبیل موارد و همچنین تغییر رویکرد از سنتی به سیستمی در مواجهه با انواع خطاهای پزشکی می تواند در کاهش تکرار این گونه خطاها موثر باشد.