مرتع
سال:1394 | دوره:9 | شماره:4 |تعداد مقالات:14

خشکی یکی از مهم ترین عواملی است که مقدار تولید Cymbopogon olivieri را محدود می کند. هدف از این مطالعه ارزیابی اثر تنش خشکی و هیدروپرایمینگ بذر روی صفات فیزیولوژیک، مورفولوژیک و بیوشیمیایی گونه C. olivieri بود. طرح آزمایشی فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار سطح خشکی (25، 50، 75 و 100 درصد ظرفیت زراعی) و هیدروپرایمینگ در چهار سطح زمانی (شاهد یا صفر، 24، 48 و 72 ساعت) در چهار تکرار و 30 عدد بذر در هر تکرار انجام شد. بذرها در گلدان های پلاستیکی و در گلخانه رشد کردند. همه گلدان ها با آب مقطر آبیاری شدند. بعد از 40 روز خصوصیات مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی اندازه گیری شدند. داده ها با استفاده از نرم افزارSPSSver.16  تجزیه و تحلیل شدند. تعیین اختلاف معنی دار بین داده ها با استفاده از ANOVA و مقایسه بین میانگین ها با استفاده از آزمون دانکن (P<0.05) انجام شدند. نتایج نشان داد که افزایش تنش خشکی سبب کاهش معنی داری در صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیکی C. olivieri شد. بالاترین مقدار صفات فتوسنتز، تعرق، محتوی نسبی آب برگ، کلروفیل a، b و ab در گونه C. olivieri در هیدروپرایمینگ بذر 48 (و 72 ساعت) تحت تاثیر تیمار خشکی ملایم (25 و 50 درصد ظرفیت زراعی) مشاهده شد.

این تحقیق با هدف ارزیابی قابلیت مدل رگرسیون لجستیک در تهیه نقشه پراکنش مکانی گونه های گیاهی انجام شده است. به منظور مدل سازی، اطلاعات مربوط به پوشش گیاهی و عوامل رویشگاهی از قبیل توپوگرافی و خاک جمع آوری شد. جهت تهیه اطلاعات پوشش گیاهی از نمونه برداری میدانی به صورت تصادفی سیستماتیک استفاده شد؛ بدین صورت که در هر واحد نمونه برداری 3 ترانسکت 150 متری قرار داده شد. در طول هر ترانسکت 15 پلات مستقر شد و در هر پلات نوع گونه های موجود و درصد پوشش آن ها تعیین شدند. همچنین در هر ترانسکت در دو پلات از پلات های نمونه برداری به طوری که سیمای همگنی از منطقه حاصل شود نمونه خاک برداشت شد. برای ارائه نقشه پیش بینی پوشش گیاهی با روش رگرسیون لجستیک لازم است نقشه عوامل موجود در مدل ها تهیه شود. برای تهیه نقشه خصوصیات خاک از روش های زمین آمار و برای تهیه نقشه متغیرهای توپوگرافی از مدل رقومی ارتفاع منطقه استفاده شد. سپس با تلفیق نقشه های عوامل تاثیرگذار بر توزیع گونه های مورد بررسی و روابط رگرسیون لجستیک در سیستم GIS نقشه های پیش بینی پراکنش گونه ها حاصل شد. برای تعیین میزان توافق مدل های پیش بینی با واقعیت زمینی نیز از شاخص کاپا (k) استفاده گردید. نتایج حاصل از این ارزیابی برای رویشگاه گونه Agropyron intermedium ضریب کاپای 0.83 را نشان داد که در سطح بسیار خوب به شمار می رود و نیز در مورد رویشگاه دو گونه Stipa barbata و Astragalus gossypinus نیز به ترتیب با مقادیر کاپای 0.79 و 0.80 و در مورد رویشگاه گونه Thymus kotschyanus مقدار 0.68 برآورد شده است. در مجموع کاربرد مدل رگرسیون لجستیک در رویشگاه چهار گونه نتایج خوبی را نشان داد و در مورد رویشگاه گونه Agropyron intermediume نتایج بهتری را نشان داد و دلیل آن را نیز می توان به شرایط منحصر به فرد رویشگاه گونه مذکور دانست. نتایج این مطالعه در مسائل حفاظتی و مدیریتی مربوط به اصلاح مراتع کاربرد دارد.

امروزه استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیای و تصاویر ماهواره ای از جایگاه ویژه ای در مطالعات مربوط به منابع طبیعی و محیط زیست برخوردار است. یکی از کاربرد های ماهواره، تهیه نقشه درصد تاج پوشش گیاهی است. هدف از این پژوهش، تهیه نقشه درصد پوشش گیاهی با استفاده از شاخص های گیاهی تهیه شده از داده های ماهواره ای برای سمیرم اصفهان می باشد. برای انجام این مطالعه از تصویر سنجنده AWiFS مربوط به سال 1388 استفاده گردید. به منظور بررسی همبستگی بین درصد تاج پوشش گیاهی و داده های ماهواره، داده های 150 پلات (10 در 10 مترمربع) با پراکنش مناسب در منطقه برداشت شد و با استفاده از داده های موجود و شاخص های گیاهی تهیه شده با اعمال رگرسیون خطی درصد تاج پوشش گیاهی تخمین زده شد. میزان همبستگی بین شاخص های گیاهی و داده های میدانی محاسبه شد و برای هر شاخص، مدل پوشش گیاهی به دست آمد. با توجه به نتایج به دست آمده در این پژوهش شاخص گیاهی SAVI با همبستگی 0.74 دارای بیشترین همبستگی با تاج پوشش گیاهی بود و برای تهیه نقشه درصد پوشش گیاهی انتخاب شد. با استفاده ار مدل تهیه شده نقشه درصد تاج پوشش گیاهی در چهار طبقه کمتر از 20، 30-20، 40-30 و بیشتر از 40 درصد تهیه شد. نتایج این پژوهش نشان داد که بیشتر قسمت های منطقه توسط پوشش گیاهی کمتر از 20 و 30-20 درصد پوشیده شده است. در این مطالعه شاخص های گیاهی NDVI، PVI، RVI، TSAVI و MSAVI نیز دارای ضرائب همبستگی بالایی بودند (0.64، 0.69، 0.71، 0.72 و 0.70).

چرای شدید دام ممکن است بر رشد گیاه و بقای آن آسیب برساند. در مقابل بوته های مرتعی و قارچ های میکوریزا ممکن است رطوبت و مواد غذایی خاک را برای گیاهان همزیست خود فراهم کنند. در این پژوهش اثر همزمان چرا و تاج پوشش بوته ها بر روابط همزیستی بین میکوریزا و گیاه گندمی چند ساله Bromus kopetdaghensis در مراتع بهارکیش قوچان در تابستان 1392 بررسی شد. نمونه های گیاه و خاک (40 تکرار) از زیراشکوب دو گونه بوته ای گون Astragalus mesedensis و کلاه میرحسن Acantholimon erinaceum و فضای باز مجاور آن ها در سایت چرا و قرق برداشت شد. اثر قطع اندام هوایی بر میزان آلودگی در شرایط گلخانه نیز بررسی شد. برای رنگ آمیزی ریشه ها و بررسی درصد آلودگی به ترتیب از روش Phillips & Hayman و Glovannetti Moss & برای شمارش اسپور در محیط ریشه گیاهان از روش شیب ساکارز استفاده شد. میزان آلودگی و تعداد اسپور به طور معنی داری تحت شرایط چرای دام در مرتع 35 درصد و قطع دستی گیاهان 27 درصد کاهش یافت. تاج پوشش بوته های مرتعی در سایت چرای شدید اثری بر میزان آلودگی و تعداد اسپور نداشتند، در حالی که در سایت قرق بوته های مرتعی سبب کاهش معنی دار آلودگی به میزان 24 درصد و افزایش معنی دار تعداد اسپور به میزان 25 درصد شدند. چرای شدید دام اثر منفی بر میزان همزیستی دارد، در حالی که اثر تاج پوشش بوته ها پیچیده تر بوده و به شدت چرا و نوع گونه بوته ای بستگی دارد به طوری که در این پژوهش گیاه گون نسبت به کلاه میرحسن همزیستی بیشتری با میکوریزا داشت.

تغییرپذیری خواص فیزیکی و شیمیایی خاک بر اثر شدت های مختلف چرای دام می تواند در مدیریت و حفظ خاک و پوشش گیاهی مراتع مورد توجه قرار گیرد. این پژوهش با هدف بررسی اثرپذیری عوامل فیزیکی و شیمیایی خاک از شدت های مختلف چرای دام در سه روستا معرف با شدت های مختلف چرای دام انجام شد. در هر منطقه، نمونه برداری از خاک درون پلات های یک مترمربعی که به صورت تصادفی- سیستماتیک در طول ترانسکت های 600 متری مستقر شدند، انجام شد. به منظور اندازه گیری خواص فیزیکی و شیمیایی خاک، در هر منطقه 6 نمونه خاک مرکب و 18 نمونه خاک دست نخورده با استفاده از استوانه فلزی از عمق 15-0 و 30-15 سانتی متری شامل سه نمونه خاک مرکب در هر عمق تهیه گردید. نتایج نشان داد که از بین خصوصیات خاک مورد بررسی، خواص فیزیکی خاک (درصد رطوبت، تخلخل، وزن مخصوص ظاهری، بافت، میانگین قطر وزنی خاکدانه ها) بیشتر تحت تاثیر چرا قرار گرفتند. با افزایش شدت چرا، میانگین قطر وزنی خاکدانه ها، درصد رطوبت، تخلخل، وزن مخصوص ظاهری، درصد ماده آلی، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، اسیدیته و هدایت الکتریکی تحت تاثیر قرار گرفته و با تداوم چرای شدید، توزیع مناسب اندازه ذرات در خاک کاهش یافت. با توجه به نتایج این تحقیق می توان چنین نتیجه گیری کرد که افزایش شدت چرای دام در مناطق معرف منجر به تخریب ساختمان خاک و باعث به هم خوردگی در ویژگی های فیزیکی آن گردید. برای مدیریت زیست بوم های مرتعی در این مناطق نیاز به اقدامات عملی در جهت کنترل شدت چرا می باشد.

تغییرات تنوع گیاهی مراتع در مکان و زمان به نوع مدیریت و فاکتورهای محیطی غیرزنده بستگی دارد. لازمه فهم الگوهای مختلف تنوع گونه ای در مکان، آنالیز و ارزیابی تنوع در مقیاس های مکانی چندگانه می باشد. هدف از انجام این تحقیق بررسی تاثیر چرای دام بر روی شاخص های تنوع در دو مقیاس مکانی محلی و منطقه ای در مراتع غرب کشور در استان ایلام می باشد. نمونه برداری از گیاهان با استفاده از پلات های 2×2 مترمربع در مقیاس محلی در 40 پلات (20 پلات در داخل قرق و 20 پلات در خارج قرق) و در مقیاس منطقه ای در 8 سایت (4 سایت قرق و 4 سایت در حال چرا) انجام شد. بر اساس روش تقسیم بندی افزایشی، کل غنای گونه ای (gr) به مولفه های داخل نمونه ها (a1)، بین نمونه ها (b1) و بین مراتع (b2) تقسیم بندی شد. نتایج نشان داد از مجموع 89 گونه ثبت شده در کل منطقه 72 گونه در منطقه قرق و 60 گونه در منطقه در حال چرا مشاهده گردید. همچنین شاخص آلفا در منطقه قرق شده به صورت معنی داری از مقدار مشابه آن در منطقه چراشده بیشتر بود ولی برای شاخص بتا روند معنی داری مشاهده نشد که نشان دهنده الگوی پراکنش غیریکنواخت گونه های گیاهی است. شاخص تنوع بتا با توجه به سهم بیشتر آن در تنوع کل در مقیاس منطقه ای دارای اهمیت بیشتری بود که نشان دهنده تفاوت ترکیب گیاهی در این مقیاس است. این تحقیق نشان داد که برخی از مولفه های تنوع حساسیت بیشتری نسبت به چرا از خود نشان می دهند که تاکید بر استفاده آن ها توسط محققین در مدیریت پوشش گیاهی می گردد.

در این مطالعه، پتانسیل انتقال بذر گیاهان توسط سه گونه علفخوار وحشی با جثه متفاوت (خرگوش دشتی، آهوی ایرانی و کل و بز کوهی) در زیستگاه های مرتعی پارک ملی کلاه قاضی اصفهان بررسی گردید. پنج منطقه زیستگاهی اصلی برای هر علفخوار انتخاب و در هر مکان 10 نمونه سرگین تازه در ماه های فروردین تا خرداد و مهر تا آبان (5 ماه فصل رویش) جمع آوری گردید. سپس ترکیب بذری نمونه های سرگین در آزمایش های جوانه زنی در گلخانه به مدت 8 ماه بررسی گردید. در مجموع گونه های نمونه های سرگین کل و بز (1637 عدد بذر معادل 43.4 درصد از کل بذرها)، 43 گونه از نمونه های سرگین های آهو (833 عدد بذر معادل 22.1 درصد از کل بذرها) و 19 گونه از نمونه های سرگین خرگوش (1083 عدد بذر معادل 28.7 درصد از کل بذرها) ثبت شد. ترکیب بذری نمونه های سرگین سه گونه علفخوار به طور معنی داری متفاوت بود. همچنین تعداد گونه بذری انتقال یافته در ارتباط مستقیم با اندازه جثه سه گونه علفخوار بود. با این حال تفاوت در تراکم بذری نمونه های سرگین ارتباطی با اندازه جثه علفخواران نداشت. با توجه به زادآوری اکثر گونه های گیاهی پارک از طریق بذر و انتقال بذر گونه های گیاهی متفاوت توسط سه گروه جانور، انتقال بذر از طریق سرگین علفخواران با جثه متفاوت می تواند نقش مهمی در حفظ و پویایی پوشش گیاهی زیستگاه های مرتعی، در صورت فراهم بودن سایر شرایط محیطی، داشته باشد. نتایج این تحقیق ضمن افزایش دانش انتقال بذر گیاهان مناطق خشک، می تواند به طور ویژه در مدیریت و احیا پوشش گیاهی در اکوسیستم های حفاظت شده و زیستگاه های مرتعی کشور به کار گرفته شود.

خصوصیات آبراهه ها بر پراکنش گونه های گیاهی تاثیرگذار است. پوشش گیاهی نیز خصوصیات هیدرولوژیکی و فرآیندهای فرسایشی آبراهه ها را تحت تاثیر قرار می دهد. در این مطالعه با توجه به طبقه بندی هیدروژئومرفیک، در طول واحدهای آبراهه ای تقریبا همگن از لحاظ ابعاد، در محدوده دشت سر فرسایشی اقدام به اندازه گیری هم زمان خصوصیات مورفومتری آبراهه و پوشش گیاهی شد و طی بازدیدهای میدانی خصوصیات مورفومتری آبراهه ها شامل عرض دره، عمق دره، عرض کانال، عمق کانال، شیب کانال، عرض/ عمق دره، عرض/ عمق کانال، عرض دره/ عرض کانال، عمق دره/ عمق کانال، (عرض دره/ عمق دره)/ (عرض کانال/ عمق کانال) و همچنین خصوصیات پوشش گیاهی تعیین شد و توسط آزمون های آماری مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که متغیرهای عمق دره، عرض کانال، نسبت عمق دره/ عمق کانال، نسبت عرض/ عمق کانال و عرض دره به ترتیب دارای ضریب همبستگی مثبت و معنی دار 0.62، 0.60، 0.60، 0.50 و 0.44 در سطح 0.01 با درصد تاج پوشش گیاهی می باشند. همچنین متغیر (عرض دره/ عمق دره)/ (عرض کانال/ عمق کانال) در سطح 0.01 و شیب کانال آبراهه در سطح 0.05 دارای ضریب همبستگی معکوس و معنی دار با درصد تاج پوشش گیاهی می باشد. آبراهه های دارای عرض و عمق متوسط و بزرگ دارای درصد تاج پوشش بیشتری است و با آبراهه هایی با عرض و عمق کوچک در سطح 0.05 دارای اختلاف معنی دار می باشند. در این مطالعه آزمون PCA نشان داد که متغیرهای عرض دره و عرض کانال آبراهه با ضریب همبستگی به ترتیب 0.48 و 0.44 دارای بیشترین همبستگی مثبت و معنی دار با محور اول و متغیرهای عرض/عمق دره و عرض دره/عرض کانال با ضریب همبستگی به ترتیب 0.51 و 0.51 دارای بیشترین همبستگی مثبت و معنی دار با محور دوم عوامل محیطی موثر بر پراکنش تیپ های گیاهی می باشند. با توجه به نتایج حاصل از آزمون CCA به ترتیب عامل های عمق کانال و عرض کانال با ضرایب همبستگی به ترتیب 0.64 و 0.42 با محور اول گونه ای و همچنین با ضریب همبستگی 0.81 و 0.53 با محور اول محیطی بیشترین همبستگی را با پراکنش گونه های گیاهی دارند. بنابراین به طور کلی می توان گفت که خصوصیات ژئومورفیک آبراهه های دشت سر فرسایشی در منطقه مورد مطالعه بر حضور و یا عدم حضور گونه های گیاهی و درصد تاج پوشش گیاهی تاثیرگذار است.

این مطالعه در مراتع شیلاندر زنجان به منظور بررسی تاثیر برخی عوامل محیطی بر پراکنش گونه های Ferula gummosa و Ferula ovina و گونه های همراه انجام شد. بدین منظور، نمونه برداری از دو رویشگاه با حضور و از دو رویشگاه با عدم حضور گونه های Ferula انجام شد. در هر رویشگاه تعداد سه ترانسکت 150 متری مستقر و تعداد 7 پلات نمونه برداری 2×2 متر به فواصل 20 متر از هم در طول ترانسکت ها برداشت شد. نمونه خاک نیز از ابتدا، وسط و انتهای ترانسکت به صورت مرکب از عمق 30-0 سانتی متر (عمق ریشه دوانی) برداشت شد و در آزمایشگاه خاک شناسی مورد تجزیه قرار گرفت. درصد شیب، جهت شیب و ارتفاع نقاط نمونه برداری ثبت شد. برای بررسی تاثیر عوامل محیطی بر انتشار گونه های Ferula و گونه های همراه از آنالیز تطبیقی متعارفی (CCA) و RDA استفاده شد. نتایج نشان داد که در تفکیک رویشگاه های گونه های Ferula، مقدار و جهت شیب، میزان مواد خنثی شونده، سنگ و سنگریزه، درصد اشباع و رس خاک، موثرترین عامل بوده اند. همچنین مقایسه میانگین داده ها نیز نشان داد که درصد مواد خنثی شونده، درصد شن، درصد شیب در سطح یک درصد (P<0.01) و pH، درصد سیلت و ارتفاع از سطح دریا در سطح پنج درصد (P<0.05) در رویشگاه های مورد مطالعه، دارای اختلاف معنی دار هستند. در بررسی حضور و عدم حضور گونه های Ferula با استفاده از رگرسیون لجستیک، نتایج نشان داد که pH خاک در سطح یک درصد (P<0.001) و درصد مواد خنثی شونده در سطح پنج درصد (P<0.05) تاثیر معنی داری داشتند.

این مطالعه با دو هدف مطالعه نقش مدیریت های مختلف مرتع بر ترسیب کربن و بررسی تفاوت بین نتایج استفاده از رویکردهای مختلف محاسبه ای در گزارش میزان کربن خاک انجام شده است. رویکردهای مختلف محاسبه و ارائه کربن شامل استفاده از روش برآورد پارامتر غلظت کربن (گرم کربن در کیلوگرم خاک)، کربن توده ای بر اساس عمق ثابت (تن کربن در هکتار) و پارامتر کربن توده ای بر اساس عمق معادل (تن کربن در هکتار) است. با این حال برخی دلایل علمی نشان می دهد؛ در رویکرد تعیین پارامتر کربن توده ای عمق معادل، نوسان عمق محاسبه ای ناشی از اثر نقش جرم مخصوص ظاهری خاک بوده که با اعمال نقش آن می توان به برآورد واقعی از کربن خاک در عمق معادل دست یافت. بنابراین به منظور محک این امر، میزان کربن طبق رویکردهای فوق با نمونه برداری از خاک سطحی در پنج نوع مدیریت و بهره برداری از مراتع منطقه چهارباغ استان گلستان (شامل آغل، حریم روستا، منطقه قرق، منطقه کلید (با چرای متوسط) و منطقه حریم آبشخور، محاسبه و هر پارامتر مورد آزمون آماری قرار گرفت. نتایج مقایسه میانگین ها برای هر یک از پارامترهای مربوط به رویکردها نشان داد که بر اساس رویکرد اول (پارامتر غلظت کربن) مناطق آغل و قرق و کلید با میزان 37.80، 27.30 و 22.92 گرم کربن در کیلوگرم خاک به ترتیب دارای بیشترین کربن می باشند حال آنکه نتایج متناقضی بر اساس رویکرد کربن توده ای عمق ثابت به دست آمد. برای رفع این تناقض رایج در مطالعات متعدد، پارامتر کربن عمق معادل برای سایت های مورد مطالعه محاسبه گردید و نتیجه آن نشان داد سایت آغل با میزان کربن 108.64 تن کربن در هکتار برای عمق معادل بالاترین میزان کربن را داراست. به طورکلی در منطقه مورد مطالعه مشاهده شد؛ روش های مرسومی که برای محاسبه ذخیره ماده آلی استفاده می شوند به دلیل توده های نابرابر خاک به طور دقیق بیان کننده تفاوت ها در توده خاک نیستند و برای ارزیابی قابل اعتماد مدیریت ذخیره ماده آلی خاک و سایر مواد غذایی؛ باید توده های خاک مورد مقایسه، معادل باشند. از این رو پیشنهاد می شود میزان صحت یافته مطالعه حاضر، در مکان های دیگر نیز به منظور دستیابی به نتیجه کاربردی مورد آزمون واقع گردد.