مرتع
سال:1395 | دوره:10 | شماره:2 |تعداد مقالات:11

به منظور بررسی تاثیر کشت خالص و مخلوط بر میزان پروتئین خام یونجه (Medicago sativa L.) و بروموس تومنتلوس (Bromus tomentellus Boiss.) و نیتروژن کل، فسفر و پتاسیم قابل جذب خاک، آزمایشی مزرعه ای در قالب فاکتوریل و بر پایه طرح کاملا تصادفی با 5 تکرار انجام شد. تیمارها شامل کشت خالص و مخلوط، تراکم در سه سطح کم (4 ردیف با فاصله 70 سانتی متر)، متوسط (8 ردیف با فاصله 30 سانتی متر) و زیاد (16 ردیف با فاصله 14 سانتی متر) بودند. نتایج نشان داد که عملکرد پروتئین خام در کشت مخلوط نسبت به کشت خالص بروموس تومنتلوس افزایش داشت. همچنین با افزایش تراکم، درصد پروتئین گیاه هم در کشت خالص و هم در کشت مخلوط کاهش یافت. کشت خالص یونجه و کشت مخلوط حاصلخیزی خاک را افزایش داد که اهمیت بقولات علوفه ای در نگهداری کیفیت علوفه و حفظ حاصلخیزی خاک را تایید می نماید. با توجه به نتایج این تحقیق، کشت مخلوط یونجه و بروموس تومنتلوس در بهار با تراکم 8 تایی و فاصله ردیف 30 سانتی متری در دیم زارهای کم بازده شهرستان فریدون شهر و مناطق مشابه پیشنهاد می شود.

این پژوهش به منظور بررسی شاخص های مختلف تعیین الگوی پراکنش Artemisia fragrans و Bromus tomentellus جهت تعیین بهترین شاخص نشان دهنده الگوی واقعی این گونه ها در مراتع رزن - خوش واش ارتفاعات بلده نور انجام شد. نمونه برداری به روش تصادفی- سیستماتیک در محدوده 2200 و 2400 هکتاری در امتداد 3 ترانسکت 100 متری انجام شد. در امتداد هر ترانسکت 10 نقطه تصادفی به فاصله 10 متر از هم، در مجموع 30 نقطه انتخاب و در هر نقطه، فاصله آن تا نزدیکترین گیاه، فاصله گیاه مذکور تا نزدیکترین همسایه و فاصله نقطه تصادفی تا دومین گیاه نزدیک به آن اندازه گیری شد که با استفاده از این داده ها شاخص های فاصله ای پراکنش محاسبه گردید. همچنین در هر نقطه پلات های یک مترمربعی مستقر و تعداد پایه های گیاهی شمارش شد. با استفاده از این اطلاعات، شاخص های کوادراتی محاسبه شد. همچنین آماربرداری صددرصد نیز در پلات 100 مترمربعی برای گونه Bromus tomentellus و پلات 200 مترمربعی برای گونه Artemisia fragrans انجام گرفت. نتایج حاصل از این آماربرداری نشان داد که گونه Artemisia fragrans دارای الگوی پراکنش کپه ای است. شاخص فاصله ای ابرهارت و شاخص های کوادراتی نسبت واریانس به میانگین، گرین، موریسیتا و موریسیتای استاندارد الگوی کپه ای را برای این گونه نشان دادند. نتایج حاصل از آماربرداری صددرصد نشان داد که گونه Bromus tomentellus دارای الگوی تصادفی با گرایش به سمت کپه ای است. شاخص های کوادراتی نسبت واریانس به میانگین، گرین، موریسیتا و موریسیتای استاندارد الگوی کپه ای و شاخص فاصله ای هاپکینز الگوی تصادفی را برای این گونه نشان دادند. به طور کلی شاخص های کوادراتی نسبت به فاصله ای برای گونه های مطالعه شده در مراتع بلده نتایج بهتری داشتند.

اندازه گیری خصوصیات پوشش گیاهی از جمله تراکم، بخش اساسی بوم شناسی و مدیریت پوشش گیاهی را تشکیل می دهد. این تحقیق به منظور انتخاب مناسب ترین روش فاصله ای برای برآورد تراکم گون سفید در مراتع استان کردستان در سال 1392 صورت پذیرفته است. ابتدا چهار مرتع شامل مرتع خروسه در شهرستان سنندج، مرتع بهارستان و مرتع زرینه در شهرستان دیواندره و مراتع ورمکان در شهرستان کامیاران انتخاب گردید. در هر مرتع منطقه معرف انتخاب و 4 محل نمونه برداری به عنوان 4 تکرار در داخل منطقه معرف مشخص شد. مرز هر یک از محدوده های فوق توسط ریسمان مشخص گردید. در هر محدوده 5000 متر مربعی (50´00متر) کلیه بوته های گون شمارش و به عنوان شاهد در نظر گرفته و با سایر روش ها مقایسه گردید. نمونه برداری به صورت تصادفی- سیستماتیک اجرا شد. ترانسکت های 100 متری به فاصله معین از یکدیگر مستقر شدند. با استفاده از داده های 30 نمونه اول و از روش آماری تعداد نمونه مورد نیاز در هر منطقه محاسبه شد. روش های نزدیکترین فرد، نزدیکترین همسایه، جفت های تصادفی، ربعی نقطه مرکز، نزدیک به سومین مورد استفاده قرار گرفتند. تراکم گون با استفاده از فرمول های مربوطه در نرم افزار Excel و نرم افزار Ecological Methodology محاسبه شد. برای مقایسه تراکم به دست آمده از روش های مختلف با شاهد از طرح کاملا تصادفی و برای مقایسه میانگین ها از آزمون دانکن استفاده شد. برای بررسی صحت تراکم به دست آمده، اختلاف نسبی تراکم در هر روش با شاهد محاسبه شد. برای مقایسه روش ها از لحاظ دقت، انحراف معیار روش ها در هر منطقه محاسبه شد. نتایج نشان داد روش های مورد آزمون برای برآورد تراکم از نظر معیار زمان صرف شده برای برآورد، دارای تفاوت معنی داری با هم نبوده اند ولی از نظر معیار صحت و دقت دارای اختلاف معنی داری بودند. هم از نظر معیار صحت و هم از نظر معیار دقت، به ترتیب اهمیت روش جفت های تصادفی و روش ربعی نقطه مرکز کاراترین روش ها بوده اند لذا برای برآورد تراکم گون سفید در استان کردستان به عنوان مناسبترین روش معرفی می شوند.

رخساره های ژئومورفولوژی نقش مهمی در استقرار گونه های گیاهی به ویژه در اکوسیستم های مناطق خشک دارند. یکی از اشکال جالب ژئومرفولوژیک دشت یزد-اردکان شق است. از به هم پیوستن این رخساره و استقرار پوشش گیاهی (تاغ) در آن الگوی بیوهیدروژئومورفولوژیکی چندضلعی شکل می گیرد. در این تحقیق به مقایسه و بررسی رفتار فیزیولوژیکی گیاه سیاه تاغ (Haloxylon aphyllum) با تجزیه فاکتورهای قند، پرولین، ازت، فسفر، سدیم، پتاسیم و Na+/K+ در اندام هوایی و زیرزمینی گیاهان واقع در داخل دهانه الگوی چندضلعی و گیاهان هم سن آن ها در بیرون الگوی چندضلعی پرداخته شد. نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که مقادیر ازت، پتاسیم و Na+/K+ در سیاه تاغ هایی که در دهانه شق و بیرون از شق مستقر شده است در سطح 1 درصد تفاوت معنی دار دارند و همچنین مواد مغذی هم فراوان تر و هم آسان تر در اختیار گیاه تاغی که در دهانه شق مستقر شده است، قرار می گیرد، از این رو رخساره ژئومورفولوژیکی رو به گسترش شق در دشت یزد-اردکان می تواند درصد موفقیت استقرار پروژه های احیای بیابان را بالا ببرد.

گیاه دارویی کور آویز، درختچه ای با شاخه های افشان، گسترده یا راست می باشد که بیشتر در استان های جنوبی و جنوب شرقی کشور مشاهده می شود. علاوه بر نقش آن در تثبیت و کاهش فرسایش خاک، در طب سنتی برای درمان بیماری ها از آن استفاده می شود. ازاین رو پژوهش حاضر، به منظور شکست خواب بذر و بهبود مولفه های جوانه زنی گونه موردنظر، با استفاده از آغشتگی نمک نیترات پتاسیم با غلظت های 0، 50، 100 و 200 میلی مولار در زمان های 24، 48 و 72 ساعت در چهار تکرار، به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در محیط آزمایشگاهی انجام شد. نتایج آزمایش نشان داد که تیمار پرایمینگ، پارامترهای جوانه زنی بذر گیاه دارویی کور آویز را به طور معنی داری تحت تاثیر قرار داد. بالاترین میزان سرعت جوانه زنی، شاخص بنیه، وزن تر ساقه چه، وزن خشک ساقه چه در غلظت 200 میلی مولار و زمان 24 ساعت حاصل شد. به طوری که نسبت به تیمار شاهد 78.2 درصد، 147 درصد، 78.9 درصد و 90 درصد به ترتیب افزایش داشتند. همچنین در غلظت 200 میلی مولار و زمان 24 و 72 ساعت درصد جوانه زنی دارای بیشترین میانگین بود که نسبت به شاهد 72.5 درصد افزایش نشان داد. حداکثر میزان وزن تر ریشه چه، وزن خشک ریشه چه و طول ریشه چه به ترتیب با 438 درصد، 400 درصد و 112 درصد افزایش نسبت به شاهد در غلظت 200 میلی مولار و زمان 72 ساعت مشاهده شد. بنابراین می توان اذعان داشت که سطوح غلظت 200 میلی مولار و زمان آغشتگی 72 و 24 ساعت به عنوان مناسب ترین تیمارها در راستای بهبود صفات مطالعه شده، می باشد.

هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل محیطی موثر بر پراکنش گونه Prangos ferulacea در مراتع استان اردبیل بود. برای این منظور هفت رویشگاه جنس جاشیر شناسایی شد که در 3 رویشگاه گونه مورد نظر وجود داشت. علاوه بر مکان های حضور گونه، در مجاورت هر رویشگاه در مکان های عدم حضور گونه، نیز نمونه برداری از خاک و پوشش گیاهی انجام شد. در مکان های نمونه برداری 3 ترانسکت به طول 100 متر مستقر و در طول هر ترانسکت در 10 پلات چهار مترمربعی درصد تاج پوشش و تراکم گونه تعیین شد. نمونه خاک از ابتدا، وسط و انتهای هر ترانسکت برداشت شد. در مکان های نمونه برداری ارتفاع از سطح دریا، شیب، جهت شیب و در آزمایشگاه برخی خصوصیات خاک از قبیل ازت، فسفر، پتاسیم، ماده آلی، pH، EC و بافت خاک تعیین شدند. برای مقایسه مکان های حضور و عدم حضور گونه در هر رویشگاه، مقایسه رویشگاه ها، طبقه بندی مکان های حضور و عدم حضور گونه و تعیین اهمیت پارامترها به ترتیب از آزمون t مستقل، تجزیه واریانس، روش تجزیه خوشه ای و آنالیز تشخیص استفاده شد. نتایج آزمون t نشان داد که تمام متغیرها بجزء دما و بارندگی تفاوت معنی داری دارند. با توجه به نتایج، گونه در مکان های مرتفع، شیب زیاد و ماده آلی بالا انتشار بیشتری دارد و بیش ترین تراکم گونه در مناطق با ارتفاع متوسط بیشتر از 1790 متر، شیب بالای 80 درصد، بارندگی 358-227 میلی متر، دمای متوسط سالانه 11-9 درجه سانتی گراد و ماده آلی 0.98-1.35 درصد مشاهده گردید. گونه در مناطق با نیتروژن و پتاسیم بالاتر و در خاک های لومی سازگاری بیشتری دارد. نتایج آنالیز تشخیص نشان داد در درجه اول به ترتیب بارندگی، دما، شیب، ارتفاع و جهت شیب و در درجه دوم خصوصیات خاک اهمی ت دارند. از نتایج این تحقیق می توان در استفاده از گونه برای اصلاح و احیاء مراتع با شرایط اکولوژیکی مشابه استفاده نمود.

برآورد دقیق نیاز آبی گیاهان از پایه ای ترین ارکان طراحی مهندسی آب، خاک و گیاه به شمار می رود. جهت تدوین برنامه آبیاری مناسب و مدیریت کارآمد منابع آب، تعیین ضریب گیاهی ضروری می باشد. برای بسیاری از گیاهان زراعی و باغی ضریب گیاهی در چهار مرحله رشد (اولیه، توسعه، میانی و انتهایی) توسط سازمان فائو ارائه شده است. هدف از این مطالعه که در دانشگاه فسا واقع در 140 کیلومتری جنوب شرقی شیراز انجام شد، تعیین ضریب گیاهی گونه یونجه یکساله Medicago polymorpha می باشد. در این مطالعه ضریب گیاهی گونه مورد نظر در شرایط رطوبتی سهل الوصول با استفاده از میکرولایسیمتر وزنی دایره ای شکل با قطر دهانه 30 سانتی متر و عمق 40 سانتی متر، در سه تکرار تعیین شد. نتایج تحقیق نشان داد که طول دوره هریک از مراحل چهار گانه رشد این گونه (مرحله اولیه رشد، مرحله توسعه، مرحله میانی و مرحله پایانی) به ترتیب 5، 25، 35 و 15 روز می باشد. متوسط ضریب گیاهی این گونه در هریک از این مراحل به ترتیب 0.59، 0.95، 1.32 و 0.74 تعیین شد. بر اساس نتایج آزمون مقایسه میانگین (ANOVA)، ضرایب گیاهی تعیین شده برای این گونه در تکرار های مختلف در سطح P Value<0.05 دارای تفاوت معنی داری نیستند. همچنین کل آب مصرفی گیاه در یک دوره کامل رشد برابر با 541 میلی متر برآورد گردید که نشان داد این گونه دارای نیاز آبی کمی می باشد و می توان جهت اصلاح مراتع در مناطق خشک و نیمه خشک، استفاده از آن را توصیه نمود.

تعیین مواد مغذی علوفه و تشخیص عدم تعادل آن ها، راه را برای برنامه ریزی مناسب تر تغذیه دام در مرتع و حفاظت از گیاهان با ارزش مرتعی، هموار می سازد. به منظور بررسی مقادیر عناصر معدنی دو گونه مهم و بومی مرتعی Hedysarum criniferum و Astragalus cyclophyllon در سه مرحله فنولوژیک (رشد رویشی، گلدهی و بذردهی)، نمونه برداری از یک سانتی متری بالای خاک و از رشد سال جاری گیاهان به روش کاملا تصادفی در مراحل مختلف رویشی با سه تکرار در ایستگاه ملی تحقیقات آبخیزداری سد زاینده رود واقع در منطقه چادگان استان اصفهان انجام شد. نمونه ها به آزمایشگاه منتقل و عناصر معدنی آن ها اندازه گیری شد. تجزیه و تحلیل داده ها به وسیله آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شد و برای مقایسه میانگین ها از روش آزمون چند دامنه ای دانکن استفاده گردید. نتایج تحلیل داده های مطالعه نشان داد که مرحله رشد در مقدار عناصر معدنی گونه های مورد بررسی اثر معنی داری دارد (P³0.05). مقایسه مقدار عناصر معدنی با حد نیاز دام، نشان داد مقدار پتاسیم، منیزیم، کلسیم وآهن در گونه های مورد بررسی در تمامی مراحل رشد، بیش تر از حد بحرانی به منظور تامین نیاز روزانه واحد دامی است، درحالیکه که مقدار فسفر و روی در هر دو گونه در هر سه مرحله فنولوژی، پایین تر از حد مورد نیاز دام است. میزان عنصر مس در گونه H. criniferum نسبت به حد بحرانی آن برای گوسفند (گوسفند بالغ زنده غیرآبستن و خشک با میانگین وزن 50 کیلوگرم)، بیش تر ولی در گونه A. cyclophyllon این میزان کمتر از حد بحرانی مشاهده شد. به طورکلی مقدار اکثر عناصر معدنی این دو گونه لگوم با پیشرفت مراحل فنولوژی کاهش یافته و به جز فسفر و روی، قابلیت مناسبی در برآورده کردن نیاز عناصر معدنی دام ها دارند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تغییرپذیری مکانی خصوصیات خاک در مراتع تفتان شهرستان خاش انجام شد. برای این منظور، پس از تعیین واحدهای همگن بوم شناختی با استفاده از نقشه های شیب، جهت، ارتفاع و همچنین نقشه زمین شناسی با مقیاس 1:25000، نمونه برداری از خاک به روش تصادفی- سیستماتیک در امتداد 3 ترانسکت 150 متری انجام شد. به طور کلی، 24 نیمرخ خاک در منطقه حفر و از دو عمق 15-0 سانتی متری و 30-15 سانتی متری نمونه خاک برداشت شد. پس از نمونه برداری خصوصیات مورد بررسی شامل درصد سنگریزه، بافت، رطوبت اشباع، رطوبت قابل دسترس، گچ، ماده آلی، اسیدیته و هدایت الکتریکی با روش های استاندارد اندازه گیری شد. به منظور بررسی و تشریح ساختار فضایی خصوصیات خاک از روش کریجینگ در نرم افزار GS+ نسخه 9 استفاده شد. بعد از برازش مدل به تغییرنما و تعیین پارامترهای مدل، ارزیابی دقت نتایج با روش ارزیابی متقاطع و با درنظر گرفتن دو پارامتر آماری میانگین انحراف خطا و میانگین مطلق خطا صورت گرفت. نتایج نشان داد که بیشتر خصوصیات مورد بررسی در هر دو لایه سطحی و عمقی خاک دارای مدل های کروی و نمایی هستند. بر اساس نتایج، خصوصیاتی مانند آهک عمق اول (با اثر قطعه ای 4.07 و ساختار مکانی 0.80)، آب قابل دسترس عمق اول و دوم (با اثر قطعه ای 0.29 و 0.1 و ساختار مکانی 0.97 و 0.99) و خصوصیات مرتبط با بافت خاک (درصد شن، رس و سیلت) دارای ساختار مکانی قوی هستند اما برای برخی از خصوصیات مانند گچ، رطوبت اشباع، و سنگریزه هم در لایه سطحی خاک و هم در لایه عمقی، ساختار مکانی قوی مشاهد نشد. بالابودن مقدار خطا و اریبی برآوردها نشان می دهد که به علت بالابودن مقدار اثر قطعه ای و ضعیف بودن ساختار مکانی، کریجینگ نتوانسته بر اساس مدل برازش شده برای متغیرهای سنگریزه عمق اول (با خطای 11.93 و انحراف -0.708) و شن عمق دوم (با خطای 10.51 و انحراف 0.15) برآورد صحیحی انجام دهد.

گونه Gundelia tournefortii یک گیاه دارویی-علوفه ای است که به طور خودرو در مراتع کوهستانی، اراضی سنگلاخی رویش دارد و از تیره آفتابگردان است. رشد و عملکرد گیاهان در اکوسیستم ها و رویشگاه های طبیعی مختلف تحت تاثیر عوامل زیادی، نظیر نوع گونه، ارتفاع از سطح دریا، اقلیم منطقه، موقعیت جغرافیایی و خاک قرار دارد. هدف از این مطالعه، بررسی تاثیر عوامل محیطی بر میزان فعالیت آنتی اکسیدانی گونه G. tournefortii در مراحل مختلف رویشی و در مراتع اشترانکوه از توابع استان لرستان می باشد. برگ و ساقه این گیاه از 4 طبقه ارتفاعی (1900m-2700m) با فواصل 200 متر ارتفاع و در سه دوره رشد (دوره رویشی، گلدهی و بذردهی)، جمع آوری شده و بعد از خشک شدن با متانول 80 درصد عصاره گیری شد. فعالیت آنتی اکسیدانی آن ها با استفاده از روش سنجش ظرفیت پاک سازی رادیکال های آزاد DPPH (2 و 2 دی فنیل پیکریل هیدرازیل) سنجیده شد. این پژوهش در قالب طرح فاکتوریل بر پایه کاملا تصادفی در سه تکرار انجام شد. بر اساس آزمون واریانس چندمتغیره (MANOVA) و مقایسه میانگین ها، میزان 6IC50 عصاره متانولی در طبقات مختلف ارتفاعی و مراحل زایشی و رویشی گونه G. tournefortii اختلاف معنی داری (p<0.05) وجود دارد. برگ و ساقه G. tournefortii در طبقه ارتفاعی اول (1900m-2100m) و در دوره گلدهی، از فعالیت آنتی اکسیدانی بیشتری برخوردارند. همچنین باتوجه به آزمون همبستگی پیرسون، ارتفاع از سطح دریا، درصد آهک و درصد شن خاک دارای همبستگی مثبت با مقادیر IC50 هستند و با افزایش این عوامل محیطی، میزان IC50 عصاره متانولی گونه مورد مطالعه افزایش یافته که نشان دهنده کاهش فعالیت آنتی اکسیدانی است. درصد سیلت، رس، EC و PH خاک همبستگی منفی با مقادیر IC50 دارد به طوری که افزایش این فاکتورها، با کاهش مقادیر IC50 و افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی G. tournefortii همراه بوده است.