ادب پژوهی
سال:1390 | دوره:5 | شماره:16 |تعداد مقالات:8

فعل مجهول در ادوار تاریخ زبان فارسی شکل ها و کاربردهای مختلفی داشته است. به طور کلی از دیرباز تا امروز در زبان ها و گویش های ایرانی، شیوه های زیر را می توان در ساخت یا مفهوم فعل مجهول مشاهده کرد: الف) ریشه / ماده فعل+ پسوند مجهول ساز؛ ب) اسم مفعول (صفت مفعولی) یا مصدر+ فعل کمکی؛ ج) صیغه سوم شخص جمع فعل های متعدی معلوم بدون عامل.در زبان فارسی و گویش های ایرانی امروز، هر یک از شیوه های مذکور به طور مستقل و گاه در کنار یکدیگر به حیات خود ادامه می دهند. در این مقاله با مطالعه زبان ها و شماری از گویش های ایرانی، به بررسی روش های ساخت فعل مجهول در آنها پرداخته ایم. ابتدا به چگونگی ساخت این فعل در زبان های ایرانی باستان و میانه غربی اشاره شده و سپس بر اساس منابع موجود، روند تحول، شیوه ها و امکانات مختلف ساخت مجهول در گویش های ایرانی نو مورد بررسی و کاوش قرار گرفته است.

از آرزوهای ادبیات همواره آن بوده است که خود را به موسیقی نزدیک کند. در عرصه داستان نویسی، تلاش ها همواره معطوف بر ایجاد همانندی بین شعر و نثر در صور خیال و اغراض و موضوعات، و انواع موسیقی متداول در بطن و بافت عبارت ها بوده است. در مقایسه با شعر، داستان در به کارگیری هم زمان تک نوازی ها و گروه نوازی ها و هماهنگ سازی سازها و صداها و یا تغییر مداوم در آواها و نواها و رسیدن به ساحت هماهنگ سمفونی ها بسیار توانمند است.موسیقی متن رمان کلیدر، اثر محمود دولت آبادی، به وسیله عناصر و عوامل مختلف شکل گرفته است که شماری از آنها به اختصار چنین است: گزینش کلمات خوش ساخت، رعایت تناسب هجاها و واج ها در چینش واژه ها و جمله ها، تنوع جمله بندی ها، تاثیرپذیری از موقعیت ها در انتخاب کلمات و ساختار جملات، تغییر مداوم در لحن بیان و ریتم روایت در آغاز فصل ها، تنوع در توزیع و ترکیب شیوه های بیان، رعایت ملازمات مرتبط با نوع ادبی، همسویی نثر و روایت با جهان نگری هنری، همنوایی اطناب ها و ایجازها با آهنگ روایت، پیوند مستقیم انواع پیرنگ با آهنگ روایت، هارمونی مضاعف با تیپ ها و طبقات، و نیز هماهنگی اجزای فرعی با ارکان اصلی در شکل دهی به موسیقی متن.

پژوهش حاضر به بررسی وزن اشعار عامیانه فارسی بر اساس نظریه وزنی بروس هیز اختصاص دارد. شعر عامیانه فارسی وزنی تکیه ای – هجایی دارد؛ یعنی وزنی که بر اساس تکرار تکیه ها در فواصل هجایی مساوی به وجود می آید. نظریه وزنی که یکی از شاخصه های منشعب از واج شناسی زایشی است، سلسله مراتب وزنی را در شعر تعیین می کند و آنها را بر نمودارهای درختی نشان می دهد. در این مقاله پس از شرح نظریه وزنی، شعر عامیانه فارسی را که به ترتیب، مصراع، شطر و پایه ها هستند، بر نمودارهای درختی نشان می دهیم و قواعد مطابقه وزن تکیه ای – هجایی را در این نوع اشعار ارائه می کنیم.

پاگشایی، در گسترده ترین معنای آن، پس پشت نهادن آزمون های سخت و دشوار است که هر انسانی از گاه زادن تا به هنگام مرگ، خواسته و ناخواسته برای رسیدن به رشد و بالش روانی و اجتماعی انجام می دهد، و اگر در بستر اسطوره شناختی کاویده و گزارده آید، مرگی نمادین و زادنی دیگر باره از آن به دست خواهد آمد. در این جستار، این آیین را با دو رویکرد روان شناختی و جامعه شناختی می گزاریم و روشن می سازیم و با کندو کاوی در حماسه های اسطوره ای، به ویژه شاهنامه، گونه های پاگشایی یک قهرمان اسطوره ای را بر می رسیم و گزارش می نماییم. چنین نگرشی به آیین پاگشایی و همچنین قهرمان، نوآیین و بی پیشینه می نماید.

اصواتی مثل ،«hmm» «بله»، «جدا»،  «mm»و ... به کرات در گفتگوها شنیده می شوند، اما تاکنون در زبان فارسی بررسی نشده اند. این کلمات بر پیشبرد هر چه بهتر گفتگو تاثیر می گذارند. اهمیت نشانه های بازخوردی در زمان فقدان آنها فهمیده می شود. اگر نشانه های بازخوردی نابه جا به کار رود، در روند گفتگو اختلال ایجاد می کند، پس چشم پوشیدن از آنها در تحلیل گفتگوها باعث نادیده گرفتن بخش مهمی از تعاملات روزانه می شود. در این مقاله این نشانه ها از نظر صورت، معنا، درجه تاثیر و خصوصیات زبرزنجیری موثر در معنا مورد بررسی قرار می گیرند.

یکی از بخش های برجسته در منظومه های نظامی، معراج نامه های اوست که وی آنها را به تقلید از سنایی غزنوی سروده است. مطالعه این بخش از خمسه نظامی بیانگر آن است که شاعر در توصیف این واقعه عظیم دینی و تاریخی به منابع سیره و تفسیر توجه ویژه داشته و حوادث را آن گونه که در این منابع آمده، البته با نگاهی کلی تر و با بیان هنری و شاعرانه خود به رشته نظم درآورده است. آنچه در معراج نامه های نظامی قابل توجه می نماید، برخی اندیشه های نمادین و کهن الگویی است که دریافت معنای آنها نسبتا دشوار است و نیاز به تاویل و تفسیر و مراجعه به دیگر منابع دارد. برای مثال در شکل شناسی معراج، نظامی، تصویری کهن ارائه داده است که با قدیمی ترین اندیشه های بشری پیوند می یابد. در توصیف براق، اسب شبه اساطیری پیامبر (ص) نیز شاعر اوج هنر و دانش خویش را به کار برده و مفاهیمی را مطرح نموده است که تنها در پیوند با نمادها و کهن الگوها می توان آنها را دریافت؛ مفاهیمی که شکل مصور آن در مینیاتورهایی که معراج را به تصویر کشیده اند نیز منعکس شده است.

تصاویر کهن الگویی میراث ناخودآگاه فردی و جمعی انسان در طول تاریخ است که در ادبیات از طریق ذهن خلاق و حساس هنرمندان به فعلیت می رسد. این مقاله بر آن است که رمان جایی دیگر اثر گلی ترقی را بر مبنای نظریات یونگ بررسی کند.در این پژوهش، کهن الگوهای خود، آنیما و آنیموس، سفر، پیر خردمند، نقاب، سایه و سرانجام فرایند فردیت و تولد دوباره در داستان تحلیل می شود و مشخص می گردد که پیرنگ و نقش شخصیت های داستان بر پایه نظریات یونگ قابل بررسی است. «جایی دیگر» خود کهن الگوی دیگری است که ترقی داستان را با آن روایت می کند و کهن الگوی مهم رمان محسوب می شود، به این معنا که جای دیگری در روان انسان است که شخص باید طی فرایندی درونی از طریق تولد دوباره به آن دست یابد.