ادب پژوهی
سال:1389 | دوره:3 | شماره:11 |تعداد مقالات:7

در این مقاله ابتدا دو نوع وزن عروضی (کمی) و تکیه ای- هجایی در فارسی و گیلکی به صورت تطبیقی بررسی شده، سپس ویژگی های ترانه در آنها مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر این، به این نکته نیز اشاره شده است که گویش گیلکی به خاطر نداشتن گونه معیار و به علت ویژگی های خاص دستگاه مصوتی آن، اصولا مناسب وزن عروضی نیست و اشعاری که به وزن عروضی در این گویش سروده شده، اصول شعر عروضی در آنها، معیار یا یک دست نشده است و این همه، سبب شده است تا تمام این اشعار عملا در قالب های وزن تکیه ای- هجایی، یعنی وزن اصیل و قدیم رایج در تمام گویش های ایرانی قرار بگیرند.

موضوع واقع نمایی قصه در مثنوی کوششی است در تبیین کارکرد اجتماعی قصه و کیفیت کاربست واقعیات جامعه در دنیای قصه ها. در این نوشتار، ابتدا به تحلیل بازتاب شیوه رفتار و گفتار توده مردم در قصه های مثنوی و بررسی میزان اختلاط قصه پرداز با طبقات مختلف مردم پرداخته ایم. سپس نوع پرداخت قصه هایی با موضوع دین و مبانی دینی را مطرح کرده ایم؛ بعد از آن، حضور شخصیت های گونه نما به عنوان الگوهای ملموس اشخاص خارج از قصه و محوری شاخص و جدی در بازنمایی ساختار واقعیت زندگی تحلیل شده است. بخش پایانی مقاله نیز به بررسی حضور سه ریخت کلی ضرب المثل در قصه های مثنوی به عنوان نمودی از پیوند قصه پرداز با واقعیت مردم و تامل در نوع ارتباطات مردم- که بر بستری از ساختار فرازبانی ضرب المثل و تمثیل بنا نهاده شده است- می پردازد.

هدف پژوهش حاضر، بررسی درونمایه ساقی نامه های فارسی از منظر انطباق پذیری آنها با مضامین رباعیات خیام است. به همین جهت 119 ساقی نامه موجود در تذکره های میخانه و پیمانه به روش کتابخانه ای و با شیوه تحلیل محتوا بررسی شده و از آنجا که استقرای تام مد نظر بوده، نمونه گیری اعمال نشده است.نتیجه بیانگر این مطلب است که اندیشه هایی چون اغتنام فرصت، مرگ اندیشی، حیرت و شکوه از روزگار از موتیف های مشترک رباعیات خیام و ساقی نامه هاست، با این تفاوت که در رباعیات خیام رنگ فلسفی به خود گرفته و به صورت موجز بیان شده اند اما در ساقی نامه ها گاه رنگ عرفانی یا عاشقانه یافته و میدان وسیع تری برای جولان داشته اند. علاوه بر این، پدیدآورندگان این نوع ادبی، اغلب با انتساب نابسامانی های اجتماعی به روزگار، اعتراض خود را در پوشش می و مستی و اصطلاحات مربوط به آنها، فارغ از هر محدودیتی اظهار کرده اند.

شرح نویسی بر متون ادبی در دوره معاصر از ابزارهای مهم ترویج ادب فارسی به شمار می رود و نقش مهمی در فرایند فهم مخاطبان ادبیات دارد. شرح ها با برقراری رابطه میان خواننده، متن ادبی و شاعر یا نویسنده، فهم متن را آسان و زمینه خوانش های تازه را از متن فراهم می آورند. مقدمه نویسی در شرح ها اهمیت ویژه ای دارد، بخش مهمی از اهداف شارحان به وسیله مقدمه ها تامین می شود و مخاطبان از طریق مقدمه ها با محتوا، ساختار شرح ها و آثار مشروح آشنا می شوند.در این مقاله ضمن اشاره به اهمیت و پیشینه شرح نویسی، بر ضرورت رعایت اصول مقدمه نویسی در شرح ها تاکید شده و با بررسی 150 مقدمه از شرح های چاپ شده، مهمترین مباحث آنها گزارش، و ویژگی های مقدمه مطلوب در این گونه آثار معرفی شده است. در پایان به این نتیجه رسیده ایم که مقدمه های مطلوب در شرح های متون ادبی مقدمه هایی اند که متناسب با نوع اثر، سطح دانش مخاطب و اهداف شرح، مطالب مورد نیاز خوانندگان را در حجمی مناسب، به صورت مستدل و مستند، در ساختاری منسجم ارائه کنند.

سرگذشت کندوها نوشته ای است تمثیلی در قالب یک قصه عامیانه که شرایط هیچ یک از قالب های داستان و رمان کوتاه و رمان را ندارد. نویسنده بیش از اینکه در قید و بند ساخت قالب باشد، درصدد طرح یک آرمان شهر یا لااقل طرح یک زندگی مستقل و آزاد است بر مبنای اصول فرهنگی و شرایط محلی ایران. انگیزه نوشتن این قصه احساس رسالت نویسنده و دغدغه های فکری او از وابسته شدن حکومت و فرهنگ ایرانی به صنعت و تمدن غرب است به علاوه شکست نهضت ملی از کمپانی ها در صنعت نفت. رسالت او ایجاب می کند که راهی برای حکومت و مردم ایران پیشنهاد کند که استقلال حکومت و امنیت اصالت های فرهنگی را تضمین کند. بازگشت به فرهنگ را از راه بازگشت به محیط زندگی اجدادی پیشنهاد می کند که ویژگی های شبه آرمان شهری از آن قابل تصور است. از لابه لای قصه جریان های فکری محافل روشنفکری عصر و شرایط زندگی آرمانی و روشنفکر متعهد قابل استنباط است.

در حوزه فرهنگ و تمدن اسلامی، به واسطه تعدد و تنوع نظام ها و مکاتب شناختی، زبان های گوناگونی مجال ظهور یافته است. به نظر می رسد زبان عرفانی تفاوتی فاحش و ماهوی با زبان سایر حوزه های معرفتی دارد. آگاهی نسبت به این امر کم و بیش در آثار گذشتگان وجود داشته است، به صورتی که آن را «زبان اهل راز» خوانده اند. اما امروزه توجه به رمز و رازهای این زبان بر اساس پیشرفت های معرفت بشری در شاخه های گوناگونی چون فلسفه زبان، زبان شناسی و... امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.محور عمده این نوشتار وابستگی زبان به شرایط تجربی هر زندگی و نوع نگاه به هستی است که رنگ و بوی ویژه خود را به زبان می بخشد و زبان عالم و عابد و عارف را از هم جدا می سازد. تجربه جهان با حواس باطنی، گسستن از عقل و قوه نطق و اراده، برخورد عاطفی با هستی و زندگی در زمان حال، شاخصه های زیست عرفانی است که لاجرم نشانه شناسی زبان عرفانی، رابطه لفظ و معنا در زبان عرفانی و معنی شناسی زبان عرفانی را از لونی دیگر می سازد.

در تمدن اسلامی، علوم بلاغی به دنبال بررسی علل اعجاز قرآن کریم حاصل شده است و در زبان فارسی نیز متاثر از منابع عربی و گاه بدون تعمق و در واقع رونویسی از کتاب های قبلی است. همین امر اشکالاتی را در فهم ویژگی های برخی از فنون بدیعی موجب شده است که سجع ازجمله آنهاست. مطالعه زبان شناختی این حوزه مسائل و نکاتی را مطرح می کند که پاسخ به آنها را می توان با بررسی تاریخی تعاریف موجود به دست آورد.در این مقاله ضمن بیان اشکالات مطرح شده و تحلیل و بررسی تعاریف معاصران و تعاریف قدما و علمای بلاغت، و نیز با توجه به پیشینه سجع و صنعت ترصیع و موازنه، کیفیت وزن در سجع بررسی شده است.