پژوهش های فلسفی
سال:1389 | دوره:53 | شماره:216 |تعداد مقالات:8

منطق ارسطو در دوران جدید با مخالفت های بسیاری مواجه بوده است و برخی نیز بر آن بودند که با وجود نظریه مجموعه ها و منطق محمولات، دیگر نیازی به منطق ارسطو نیست. اما گستره تحقیقاتی که منطقدانان غربی در چند دهه اخیر در زمینه منطق ارسطو به عمل آورده اند، نشان می دهد که این منطق هنوز هم زنده و قابل اعتنا است. در میان مطالعات انجام گرفته درباره منطق ارسطو، دو رویکرد را می توان از یکدیگر متمایز ساخت. در یک رویکرد، قیاس ارسطویی به عنوان یک دستگاه استنتاج طبیعی (Natural deduction system) صورتبندی می شود. کرکران (John Corcoran) و اسمیلی (Timothy Smiley) از این رویکرد دفاع می کنند. در رویکرد دوم، نظریه قیاس ارسطو با نگرش اصل موضوعی (Axiomatic system) سامان می یابد. چهره برجسته این رویکرد منطق دان مشهور لهستانی، لوکاسیه ویچ (Jan Lukasiewicz) است. در این مقاله به معرفی دستگاه اصل موضوعی منطق ارسطو از نگاه لوکاسیه ویچ پرداخته شده است.

کتاب تاملات متداول ترین و پرخواننده ترین متن فلسفی در دوران جدید بوده و فیلسوفان با هر مشرب فلسفی آن را در مد نظر قرار داده اند و هسته اصلی برنامه های درسی فلسفه را تشکیل داده است، تا جایی که نه تنها اهل فلسفه بلکه بیشتر فرهیختگان با این اثر کمابیش آشنایی دارند. هیچ کتابی در تاریخ فلسفه به اندازه این کتاب کوچک به نسبت حجمی که دارد، مهم و موثر نبوده است. بی گمان یکی از علل اصلی موفقیت این اثر افزون بر غنای فلسفی و عظمت مابعدالطبیعه دکارت، سبک نگارش بدیع و روش برهان پردازی منحصربه فردی است که دکارت آگاهانه و هنرمندانه آن را به کار می گیرد. نویسنده در مقاله پیش رو می کوشد تا از این منظر به تاملات بنگرد و ساختار، سبک و گونه ادبی آن را به اختصار بازنماید.

فردریک کاپلستون، برای اهل فلسفه، چهره شناخته شده ای است و نام وی «یک دوره تاریخ فلسفه» را با یازده جلد تداعی می کند که جزو منابع معتبر دانشگاهی است. کاپلستون، فصلی از جلد اول اثر خود را به گزارش نظریه مثل اختصاص می دهد. او پس از مقدمه ای کلیدی و معرفی تلقی مرسوم از نظریه مثل، می کوشد با استناد به متن برخی محاوره های افلاطون و بهره گرفتن از سخنان ارسطو، به تقریر نظریه مثل بدانگونه که افلاطون واقعا مدعی است بپردازد. اما به نظر می رسد گاهی نیت نیک کاپلستون با محتوای تقریر، او همخوانی ندارد.بخشی از این نوشته با بازنگری پاره هایی از گزارش کاپلستون، نشان می دهد که مورخ از آغاز به روایتی شبه ارسطویی از نظریه مثل روی می آورد: طبق این روایت، مثل کلیات قائم به ذات خود هستند. لذا گزارش کاپلستون را ذهنیت «یکی بودن کلی با مثال» سایه می افکند که البته بخشی از تعلیم ارسطو نیز همین مطلب است. ضمن تحلیل رویکرد و تلقی کاپلستون، می کوشیم تا همانندی گزارش کاپلستون با روایت ارسطو را نشان دهیم و مواضعی از آن گزارش را با لحاظ مبانی خود افلاطون، بررسی یا مورد تردید قرار دهیم. افزون بر این، در نوشته کاپلستون و ترجمه فارسی آن نیز ضعف هایی راه یافته است که طی بحث به برخی از آنها اشاره می کنیم.

مفهوم «استعلایی»، بنیادی ترین مفهوم در فلسفه نظری کانت است. از همین رو، فهم معرفت شناسی کانت اساسا مبتنی بر فهم معنا، کاربرد و کارکرد این مفهوم در نظر اوست. در این مقاله، با روشی توصیفی - تحلیلی، خواهیم کوشید که با توجه به پاره ای از مصادیق مفهوم «استعلایی» در کتاب نقد عقل محض، نشان دهیم که فلسفه نظری کانت، برخلاف فلسفه های عقلی و تجربی پیش از وی که همگی «متعالی - محور» ند، به چه معنا و چگونه فلسفه ای «استعلایی - محور» است. برای انجام این کار خواهیم کوشید که با بیان تحلیل کانت از ساختار و کارکرد منطقی احکام فاهمه حضور مفهوم «استعلایی» در قالب سلسله ای از عناصر غیر تجربی، بویژه عنصر «وحدت خودآگاهی محض»، در معرفت شناسی کانت را نشان دهیم.

مشاهده کاستی ها و نقایص جهان موجود و درد و رنج ناشی از آنها و به عبارت دیگر وجود شرور در عالم، ذهن همه آدمیان را مشغول داشته است. آنان می خواهند بدانند که مبدا شرور چیست و چگونه می توان آنها را با اعتقاد به خدایی که عالم و قادر مطلق و خیر محض است و صنع او بهترین صنع ممکن است، سازگار دانست. لایب نیتس با طرح پرسش هایی که به اعتقاد هیوم، از زمان اپیکور مطرح بوده و همچنان بی جواب مانده اند می کوشد تا پاسخ های مناسبی پیدا کند. وی با پذیرش سه نوع شر، به شیوه های گوناگون به تبیین آنها می پردازد. در این مقاله پاسخ های لایب نیتس به سه دسته تقسیم می شود و هر یک مورد بررسی قرار می گیرد. اگر چه معمولا پاسخ های او را مبتنی بر سنت آگوستین دانسته اند، در اینجا نشان داده ایم که یکی از پاسخ ها، و شاید عمیق ترین آنها، مبتنی بر مبانی مابعدالطبیعه خود لایب نیتس است.

کانت در نقد عقل محض و تمهیدات، تصویری مکانیکی و نیوتنی از طبیعت پدیداری عرضه کرده است. یکی از مقومات اصلی این تصویر، اصل علیت است که در همراهی با دیگر اصول فاهمه و مفاهیم پیشین ذهن، عرصه تجربه را حاصل می آورد. ازاین رو کانت در تمامی آثار خود، این اصل را ضروری و غیر قابل اجتناب معرفی کرده است. با این حال وی در نقد قوه حکم، این اصل را در بررسی ارگانیسم ها و طبیعت به عنوان یک کل، ناتوان دانسته و با طرح نوع دیگری از علیت (علت غایی)- که حاوی صورتی از شعور و هدف مندی است - به تعارض (آنتی نومی) دیگری از تعارضات عقل پرداخته است. این نوشتار درصدد است پس از معرفی تصویر مکانیکی از طبیعت، جدال و نسبت مکانیسم و غایت مندی را در اندیشه کانت بررسی کند.

نظریات وظیفه گرایانه در تقابل با نظریات نتیجه گرایانه بهتر فهمیده می شوند و در فلسفه اخلاق، عموما در اشاره به انگاره های اخلاقی غیر نتیجه گرایانه به کار می روند. یکی از مهمترین دلالت های وظیفه گرایی این است که رفتار شخص می تواند نادرست باشد، حتی اگر نتایج آن بهترین نتایج ممکن باشد. نتیجه گرایی به آن دسته از نظریات اخلاقی اطلاق می شود که بنابر آنها، نتایج اعمال مبنای هر حکم اخلاقی معتبر درباره آنهاست. پس، بر اساس نتیجه گرایی، عملِ اخلاقا درست عملی است که به بهترین نتایج منتهی می شود. در تقابل با نتیجه گرایی، وظیفه گرایی بر اینکه مردم چگونه مقاصد خود را عملی کنند، تاکید می ورزد و آن را از چرایی انجام عمل مهمتر می داند. بر اساس نظریات وظیفه گرایانه، ما وظیفه داریم که بعضی از اعمال را انجام دهیم و از انجام دادن بعضی از اعمال خودداری کنیم، این وظیفه، از ماهیت خود عمل ناشی می شود و نه از نتایجی که با انجام گرفتن عمل حاصل می شوند. در این مقاله، علاوه بر شرح و تحلیل نظریات نتیجه گرایانه و همچنین نظریات وظیفه گرایانه، به بررسی رابطه این دو دسته از نظریات اخلاقی می پردازیم. فلسفه اخلاق جدید، علاقه بیشتری به این مساله که چگونه مولفه های وظیفه گرایانه می توانند با نتیجه گرایی ترکیب شوند، نشان می دهد.