نگره
سال:1391 | دوره:7 | شماره:24 |تعداد مقالات:8

در بررسی های تاریخ معاصر ایران در عهد قاجار، نقش زنان در عرصه های اجتماعی و هنری کمتر مطالعه شده است. دراین خصوص، در منابع دست اول مطلب چندانی ذکر نشده است، زیرا اکثر تاریخ نویسان همت خود را وقف شرح حوادث سیاسی یا شیوه زندگی شاهان و رجال کرده و در لابه لای تالیفات خود به صورت پراکنده و غیرمستقیم به مسائل اجتماعی و هنری زنان اشاره کرده اند. این مقاله، ضمن بررسی شرایط اجتماعی و زندگی زنان دربار قاجار، فعالیت های هنری ایشان را به ویژه در حوزه کتابت قرآن کریم مطالعه می کند و به معرفی ویژگی های هنری نسخه های قرآن کریم می پردازد. مقاله حاضر از نوع تاریخی توصیفی و روش گرد آوری اطلاعات آن از نوع اسنادی است. تصاویر مربوط به قرآن های مذکور از موزه های مربوط به کاخ گلستان، کتابخانه ملی ایران، آستان قدس رضوی و آستانه مقدسه حضرت معصومه (س) فراهم آمده است. نتیجه بررسی نشان می دهد که، به رغم کمبود منابع مکتوب درباره زنان دربار قاجار، نقش آن ها در فعالیت های اجتماعی به ویژه مذهبی و هنری محدود نبوده است و در کتابت قرآن کریم و خوشنویسی با توانمندی شایسته آثار نفیسی بر جای گذاشته اند.

نگارگران مسلمان ایرانی متاثر از اندیشه اسلامی همواره در پی حقیقت و مسائل ماوراءالطبیعه بوده اند. ازاین رو، برخلاف نقاشی غرب، نگارگری ایران به ندرت در خدمت شمایل نگاری قرار گرفته است. بنابراین، چهره ها در نگارگری سنتی ایران در عین منحصر به فرد بودن، براساس الگو های مشخصی ترسیم می شده اند. این روش ترسیم برخی از پژوهشگران را به قضاوت نادرست واداشته و چهره ها را در نظر آنان مبدل به چهره هایی همسان و خشک کرده است، در صورتی که چهره نگاری در نگارگری سنتی ایران براثر عوامل گوناگون اجتماعی متفاوت بوده است. در این مقاله، به تحولات شاخص اجتماعی، از دوره ساسانی تا انتهای صفوی، پرداخته شده است و تحولات عمده آن بر چهره نگاری بررسی شده است. نگارگران ایرانی، ضمن رعایت قراردادها و الگو های کهن، سبک شخصی خود را در چهره پردازی تجربه می کردند. با رواج گرایش به هنر غربی به مرور زمان اصول چهره پردازی سنتی نادیده گرفته شد و این هنر به سوی چهره پردازی واقع گرایانه تغییر مسیر داد. در این پژوهش، از روش تاریخی توصیفی و با رویکرد مقایسه ای در چهره نگاری ادوار مختلف استفاده شده است. روش گردآوری اطلاعات نیز به صورت کتابخانه ای است.

درباره رضا عباسی پژوهش های بسیاری صورت گرفته و تحقیقات بسیاری درزمینه آثار او و مکتب نقاشی اصفهان، که خود بنیان گذارش بوده، انجام شده است. با وجود این، دوره میانی زندگی وی همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد. این زمان، دورانی از سرکشی و آزادی اوست که شاید در زندگی کمتر هنرمندی تا آن زمان روی داده باشد. این مقاله می کوشد برپایه منابع به جای مانده از دوره شاه عباس اول و پژوهش های انجام شده درباره آثار این هنرمند بارویکردی جامعه شناسانه به تحلیلی جامع تر از دوران میانی زندگی رضا عباسی دست یابد. در این تحقیق، به شیوه تاریخی اسنادی و با استفاده از روش کتابخانه ای به بررسی زندگی هنری رضا عباسی و دوره دوم زندگی وی پرداخته شده است. طبق نظریات مطرح در جامعه شناسی هنر، محدوده دانش فرد با تماس و ارتباط و مشاهده در سطح وسیع افزایش می یابد. همین ارتباط و نزدیکی به ساحت اجتماع باعث شده است موضوعات و انسان های روزمره به عنوان تک عنصر نگار های رضا عباسی مطرح شوند. او، با مهارتی که در کار خود داشت، نوعی دیدگاه واقع گرایانه و تاحدی انتقادی را از جامعه زمان خود عرضه داشته است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

مطالعه و بررسی ظروف سفالی ایران، افزون بر آشنایی با فرهنگ ها در سلسله ها و ادوار مختلف، تداوم تاثیرات این هنر را در هر دوره آشکار می سازد. شیوه های ساخت و تزیین (به ویژه در خصوص نقوش به عنوان عنصر اصلی تزیینی در سفالینه ها) بارزترین اسناد تداوم تاثیرات در این اشیا هستند. در مقاله پیش رو با مطالعه و مقایسه تعدادی از سفالینه های صفوی و قاجار تاثیرات شیوه های ساخت و تزیین و همچنین تاثیرات طرح و نقش سفالینه های صفوی بر ظروف سفالی و سرامیکی قاجار بررسی می شود. نتایج این تحقیق نشان می دهد که در میان انواع ظروف سفالی و سرامیکی تولید شده در دوره صفوی شیوه ساخت و تزیین ظروف سفیدآبی، ظروف فیروزه ای با تزیینات قلم سیاه (دسته اول از ظروف کوباچه) و ظروف زرین فام و ظروف گامبرون در دوره قاجار تداوم داشته اند و تاثیرات آن ها در شکل، رنگ و طرح و نقش نمونه های قاجاری کاملا ملموس است. اما در میان انواع سفالینه های قاجار گروهی از ظروف سرامیکی پلی کروم نیز به میزان زیادی در این دوره تولید شده اند که، اگرچه ازنظر شیوه ساخت تغییر چندانی نکرده اند، ازنظر نقش و رنگ و شیوه طراحی با ظروف پلی کروم صفوی تفاوت دارند و ویژگی های مختص دوره قاجار را به نمایش می گذارند. البته طرح و نقش برخی از نمونه های تولید شده این نوع سفالینه در دوره احیاگری نیز موضوعاتی ملهم از تاریخ و سفالینه های صفوی دارند. ظروف شبیه سازی شده از چینی های مینایی چین نیز قسمت عمده ای از تولیدات این دوره اند که در دوره صفوی تولید نمی شده اند. همچنین کپی های ظروف ایزنیک برای مجموعه داران اروپایی گروه دیگری از تولیدات این دوره اند.

مقاله حاضر به تحلیل نقاشی دیواری معاصر پس از انقلاب و سرمایه های نمادین، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر آن می پردازد، که حاکی از تحولات سیاسی و اجتماعی و کنش ها و میدان های قدرت در حوزه نقاشی و میدان قدرت دولتی است. فرضیه اصلی مقاله این است که نقاشی دیواری در هر دوره تحت نفوذ میدان های قدرت تولید می شود. برای آزمون این فرضیه، آثار نقاشی دیواری پس از انقلاب در شهر تهران در نظر گرفته شده است. چگونگی فعالیت عاملان حاضر (هنرمندان نقاش)، جایگاه و مواضع این میدان هنری در موقعیت های اجتماعی ، سیاسی و هنری زمانه شان، نوع سرمایه ها و منش های ایشان عمده پرسش های مطرح در این نوشتار است. روش تحقیق این مقاله با بهره گیری از روش شناسی جامعه شناختی پی یر بوردیو بوده و به تحلیل تکوین میدان نقاشی دیواری در فضای اجتماعی پس از انقلاب می پردازد. در نتیجه پژوهش حاضر درمی یابیم که سبک نقاشی دیواری در دوره مدنظر حاصل تمایز معنادار از نقاشی دیواری ایران قبل از انقلاب و براساس سرمایه فرهنگی برآمده از حاکمیت سیاسی وقت ایران بوده است. وابستگی نقاشی دیواری به میدان قدرت، در بحبوحه انقلاب و هم زمان با پیروزی آن، این هنر را به کانون اصلی قدرت که توده های مردمی و جریان های انقلابی بودند متصل می کرد و با آغاز دوره تثبیت انقلاب و سازمان دهی میدان قدرت این هنر تحت حمایت و تایید آن به کار گرفته شد.