علوم و فنون منابع طبیعی
سال:1389 | دوره:5 | شماره:2 |تعداد مقالات:16

شناخت توده های طبیعی و تیپ های درختی قبل از هر گونه اقدام مدیریتی در توده های جنگلی ضروری و لازم است. بر این اساس مطالعه حاضر با هدف تعیین تیپ های درختی در نیم رخ عرضی طرح جنگلداری گلبند صورت گرفت. جهت اخذ اطلاعات از توده های جنگلی از روش نواری استفاده شد. بدین منظور ابتدا به روش تصادفی یک نقطه بر روی نقشه توپوگرافی تعیین و سپس نواری با جهت شمالی - جنوبی به عرض 20 متر در دو طرف نقطه تصادفی انتخاب و مشخصه های توده شامل گونه، قطر و ارتفاع به طور صددرصد اندازه گیری شد. سپس جهت تیپ بندی توده های جنگلی با توجه با ارتباط مستقیمی که بین سطح مقطع و سطح تاج وجود دارد از رویه زمینی جهت تعیین تیپ های درختی استفاده شد. نتایج نشان داد که در طول 16 کیلومتری نوار، 10 تیپ درختی موجود است که بیشترین تیپ مربوط به گونه راش، و تیپ های افرا، ممرز، خرمندی و راش شیردار دارای کمترین تیپ می باشد. همچنین تا ارتفاع 700 متری از سطح دریای آزاد، گونه اصلی و غالب گونه ممرز، و از ارتفاع 700 متر به بعد تا ارتفاع 2160 متر گونه راش به عنوان گونه غالب است، هر چند که تیپ خالص راش تنها در ارتفاع 2000 تا 2100 متری مشاهده گردید.

فضای سبز از شریان های حیاتی کلان شهرهایی چون تهران به شمار می آید. به منظور مدیریت صحیح فضای سبز شهری، ارزیابی روند تغییرات آنها از گذشته تا به امروز می تواند بسیار مفید باشد. لذا در این پژوهش سعی شده تا با بررسی بر روی داده های ابتدا و انتهای یک دوره 28 ساله، میزان تغییرات ایجاد شده در فضای سبز منطقه مورد مطالعه و برآورد قرار گیرد. در این مطالعه ابتدا عکس های هوایی 1:10000 سال 1358 منطقه 2 تهران به تعداد 30 قطعه تهیه و پس از پیاده کردن نقاط کنترل زمینی با خطای کل کمتر از یک پیکسل به کمک نرم افزارGeomatica  از نظر هندسی تصحیح شدند؛ سپس موزاییکی از عکس های تصحیح شده تهیه و برروی ارتوفتوموزاییک حاصل تفسیر بصری انجام شد و لایه فضای سبز منطقه در سال 58 استخراج گردید. همچنین تصاویر سنجندهLISS IV  ماهواره IRS–P6 متعلق به سال 1386 تهیه و با دقت زیر 1 پیکسل تصحیح گردید. آنگاه تفسیر بصری بر روی تصویر تصحیح شده انجام و مساحت فضای سبز در سال های اخیر نیز برآورد شد. در پایان با انطباق لایه ها، میزان تغییرات در طول دوره برآورد گردید و به منظور تعیین درصد گسترش شهر در طی این سال ها، میزان سرانه فضای سبز و تغییرات مناطق شهری در ابتدا و انتهای دوره نیز برآورد شد. نتایج حاکی از افزایش سطح و سرانه فضای سبز منطقه در طی دوره مورد نظر بوده است. با وجود این افزایش، در حال حاضر میزان سرانه فضای سبز منطقه از نصف میزان استاندارد جهانی خود نیز کمتر می باشد.

گذشت چهار دهه از زمان کاشت درختان جنگلی در شهر تهران، مطالعه و بررسی دقیق گونه های کشت شده را ضروری ساخته است. در این تحقیق به منظور بررسی تاثیر شیب دامنه و جهت جغرافیایی بر خصوصیات کمی گونه های اقاقیا و سرو نقره ای در پارک طبیعت پردیسان، تعداد 46 قطعه نمونه در چهار جهت جغرافیایی اصلی و سه طبقه شیب 0 تا 15، 16 تا 30 و 31 تا 45 درصد انتخاب شدند. در هر قطعه نمونه، قطر برابر سینه و ارتفاع درختان مورد اندازه گیری قرار گرفت. نتایج نشان داد که جهت بر روی قطر برابر سینه و ارتفاع درختان اقاقیا و قطر برابر سینه گونه سرونقره ای موثر بوده، در حالی که شیب بر مشخصه های کمی درختان سرو نقره ای تاثیر داشته است. همچنین تاثیر توام جهت و شیب فقط با متغیر قطر برابر سینه درختان سرو نقره ای دارای اختلاف معنی دار می باشد. از طرفی قطورترین و بلندترین درختان اقاقیا در جهات شمالی و شرقی و در شیب 0 تا 15 درصد قرار دارند. در حالی که چنین مشخصاتی برای گونه سرو نقره ای در جهات شرقی و جنوبی و در شیب 0 تا 15 درصد مشاهده شد.

حوزه آبریز چالوس در البرز مرکزی واقع شده است و دارای وسعتی بالغ بر 130 هزار هکتار می باشد و دارای خصوصیات متنوعی از شرایط آب و هوایی و زمین شناسی می باشد. لذا بر این اساس مطالعه فوق با فرض تاثیر تنوع فاکتورهای اکولو‍ژیک در رویش گونه های مختلف و با هدف شناسایی تنوع موجود در ساختار رویشی جنگل ها و درختچه زارهای منطقه، صورت پذیرفت. نتایج این مطالعه منجرب به شناسایی 127 تیپ جنگلی در قالب شش کلاسه تاج پوشش از جنگل های کاملا انبوه تا کمتر از یک درصد تاج پوشش شد. در این منطقه حدود 80 گونه درختی و درخچه ای شناسایی گردید که به غیر از چند گونه سوزنی برگ که در جنگل کاری ها مورد استفاده قرار گرفته مابقی گونه های بومی منطقه می باشند. گسترشگاه ارتفاعی جنگل های منطقه در محدوده 50 تا 2500 متری از سطح دریا واقع شده است. شیب عمومی منطقه در دو جهت اصلی شرقی و غربی البته با گستره هایی در جهات شمالی و جنوبی قرار گرفته است. گونه های ممرز، راش، بلند مازو، توسکا ییلاقی، لور، کچف، اوری، انجیلی، سیاه تلو، افرا پلت، افرا کرکو، آزاد، داغداغان، شیرخشت، ولیک، کرمازو و ال مهمترین گونه های تشکیل دهنده تیپ در این رویشگاه محسوب می شوند و در کل به عنوان گونه های اصلی تیپ های جنگلی شناخته می شوند. از مجموع 130 هزار هکتار وسعت حوزه آبریز، حدود 73560 هزار هکتار رویشگاه جنگلی شناسایی شده است.

این تحقیق با هدف بررسی امکان ساخت کاغذ فلوتینگ از باگاس در استان خوزستان از دیدگاه فنی و اقتصادی انجام شده است. بررسی ها نشان داد که با توجه به پروژه های کشت و صنعت در دست اقدام مربوط به شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی آن در جنوب کشور، باگاس می تواند یکی از مناسب ترین مواد اولیه غیرچوبی در راستای اهداف احداث کارخانه های جدید تولید خمیر و کاغذ فلوتینگ محسوب شود. تولید سالیانه خمیرکاغذ فلوتینگ از باگاس 1350 تن در سال در نظر گرفته شد. بدین ترتیب حجم کل سرمایه گذاری بالغ بر 6356.3 میلیون ریال پیش بینی شده است. برای ارزیابی فنی و اقتصادی طرح مورد نظر از شاخص های اقتصادی از قبیل نرخ بازدهی سرمایه، دوره بازگشت سرمایه، نقطه سربه سر تولید استفاده شد، نتایج حاکی از آن است که احداث کارخانه مورد نظر از توجیه فنی و اقتصادی مناسبی برخوردار می باشد.

سامانه ایرانی ارتعاش اجباری تیر دو سر آزاد با استفاده از تئوری های ارتعاش تیرها و روابط برآورد مدول الاستیسیته دینامیک مواد سخت، مندرج در آیین نامه شماره C1548-02 استاندارد ASTM، برای اندازه گیری مدول الاستیسیته دینامیک چوب، طراحی و ساخته شد. تحقیقات مشابهی قبلا برای مطالعه تغییرات مدول الاستیسیته چوب سرو سیمین از نزدیک مغز تا نزدیک پوست توسط سیستم های مشابه اروپایی آزمون های غیرمخرب ارتعاشی با احتساب روابط محاسباتی دیگری به انجام رسیده بود که در این مقاله مجددا با استفاده از سامانه جدید ایرانی مورد تجدید نظر و با آزمون خمش استاتیک مورد مقایسه و بحث قرار گرفته است. بر اساس نتایج به دست آمده، سامانه ایرانی ارتعاش اجباری و روابط مندرج در استاندارد فوق الذکر برای برآورد مدول الاستیسیته دینامیک چوب مناسب بودند.

امروزه کارخانجات تولیدکننده کاغذ، به ویژه کارخانجاتی که بنا به مسایل زیست محیطی و کمبود منابع جنگلی از کاغذهای باطله استفاده می کنند، نیازمند هستند تا نوع الیاف موجود در منابع اولیه را شناسایی نمایند، تا در خصوص بهبود کیفیت کاغذهای تولید شده در فرایند بازیافت، مدیریت بهتری را اعمال نمایند. به همین منظور از 6 کارخانه مهم کاغذ سازی در ایران (7 نوع کاغذ مختلف) که ماده اولیه آنها کاغذ باطله می باشد، نمونه برداری شد، تا امکان شناسایی الیاف مورد بررسی قرار گیرد. از کاغذهای تولیدی مطابق با استاندارد ISO 9184-1 (ISO 1990)، نمونه های لام آزمایشگاهی تهیه شد و از ویژگی های مورفولوژیک و آناتومیک مندرج در اطلس های معتبر آناتومی در جهت شناسایی الیاف غیر بومی کمک گرفته شد و در نهایت فراوانی هر یک از گونه های شناسایی شده نیز یادداشت گردید. نتایج نشان داد که شناسایی الیاف کاغذهای بازیافتی کاملا امکان پذیر می باشد. در میان کاغذهای تولید شده در کارخانجات ایران، از سوزنی برگان کاج ها (Pinus spp.)، پیسه آ(Picea spp.)  و لاریکس (Larix spp.)، از پهن برگان گونه های صنوبر (Populus spp.)، راش (Fagus orientalis)، غان (Betula spp.)، توسکا (Alnus spp.) و ممرز (Carpinus betulus) و از غیر چوبی ها گندم، ذرت، پنبه، برنج از فراوان ترین گونه های شناسایی شده بودند. تعداد دفعات بازیافت و همچنین مراحلی نظیر پالایش و کوبیدن در فرآیند تولید کاغذ باعث تخریب الیاف شده و شناسایی الیاف کاغذ را به ویژه برای گونه هایی که الیاف آنها متشابه می باشد به سختی همراه می سازد.

یکی از اهداف مهم مطالعات هیدرولوژی در حوزه های آبخیز، پیش بینی کمی فرایند بارش – رواناب و تعیین دبی عبوری در خروجی حوزه آبخیز می باشد. وجود ارتباط بین ژئومورفولوژی و هیدرولوژی این امکان را فراهم می آورد تا در حوزه هایی که از نظر ژئومورفولوژی تشابه وحود دارد، با ایجاد روابط بین این دو، برآورد هیدرولوژی در حوزه های فاقد آمار را به دست آورد. بر این اساس، از دیرباز تهیه هیدروگراف واحد لحظه ای (IUH)، بویژه هیدروگراف واحد لحظه ای ژئومورفولوژی (GIUH)، مورد توجه محققین و پژوهشگران در نقاط مختلف دنیا قرار گرفته است. تحقیق حاضر به منظور بررسی میزان کارایی هیدروگراف واحد ژئومورفولوژی در تعیین شکل و ابعاد هیدروگراف خروجی یک رگبار با شدت و مدت معین انجام شده است. سپس مدل مورد تحقیق با مدل های اشنایدر، SCS، هیدروگراف مثلثی و روش های  Rossoو ژئومورفوکلیماتیک در حوزه مقایسه شده و کارآمدترین مدل در برآورد هیدروگراف خروجی برای مناطق مشابه معرفی گردیده است. برای حوزه مورد مطالعه، آمار بارش و رواناب وقایع سیلاب گردآوری گردید و هیدروگراف خروجی به وسیله روش های مذکور شبیه سازی شد. مقایسه هیدروگراف های شبیه سازی شده توسط مدل های مورد تحقیق و هیدروگراف های مشاهداتی وقایع انتخابی، نشان داد که برای حوزه کسیلیان، مدل ژئومورفولوژی دارای کمترین مقادیر میانگین خطای نسبی(MRE)  و میانگین توان دوم خطا (MSE) بوده و همچنین روش ژئومورفولوژی نسبت به روش های اشنایدر،SCS ، مثلثی،Rosso  و ژئومورفوکلیماتیک به ترتیب 91.06، 99.11، 88.642، 48.19 و 4.94 درصد برتری دارد. مطابق نتایج تحقیق روش ژئومورفولوژیک نسبت به مدل های دیگر از کارآیی بالاتری برخوردار می باشد، لذا از روش مذکور می توان برای شبیه سازی هیدروگراف سیلاب هایی که در ایستگاه هیدرومتری ثبت نشده اند استفاده نمود.

روند افزایش آلودگی و به دنبال آن کاهش کیفیت منابع آبی، لزوم مدیریت مناسب بر این منابع را جهت مصارف گوناگون ضروری می نماید. رودخانه سردآبرود که به عنوان یکی از رودهای حفاظت شده دریای خزر محسوب می شود به دلیل مصارف شرب، کشاورزی و آبزی پروری حایز اهمیت است. لذا بررسی کیفیت آب این رودخانه در نظام مدیریتی و زیست محیطی کاری بنیادین است، بر این اساس تحقیق حاضر در راستای این هدف صورت گرفته است. در این مطالعه جهت ارزیابی کیفیت آب رودخانه 8 ایستگاه در نقاط استراتژیک تعیین گردید و سپس 96 نمونه برداشت شد. نمونه ها از نظر شاخص های کیفی Temperature، pH، DO، B.O.D5، NH4، Caco3، T.D.S،T.S.S  و 2 عنصر سنگین Fe،Pb  مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که کیفیت آب رودخانه به شدت به نوع سیمای سرزمینی که آن را فرا گرفته و حضور انسان بستگی دارد. بر این اساس ایستگاه های 1، 2 و 3 دارای کیفیت مناسب و ایستگاه های 7 و 8 دارای بیشترین بار آلودگی بوده و در تمامی مشخصه های کیفی و عناصر سنگین بر اساس استانداردهای موجود آلوده می باشند. همچنین میزان سرب موجود در آب رودخانه در کلیه ایستگاه های مورد اندازه گیری بیشتر از حد مجاز و استاندادرهای موجود می باشد.

پارک ملی از جمله زیستگاه های مناسب گونه پازن(Capra aegagrus aegagrus)  می باشد. تهدیدات و تعارضات انسانی موجود در پارک ملی لار، گونه پازن را از برخی زیستگاه های مناسب جدا کرده و محل های حضور جمعیت های این گونه را در برخی مناطق محدود نموده است. مدل های پیش بینی کننده محدوده پراکنش گونه، می توانند محدوده توزیع گونه ها و زیست گاه هایشان را پیش بینی کنند، بنابراین می توانند به عنوان ابزار مناسبی برای اهداف حفاظتی و مدیریتی به کار روند. به منظور مدل سازی زیستگاه این گونه از روش تجزیه و تحلیل عاملی آشیان بوم شناختی در محیط نرم افزار بایومپر استفاده شد. در این مطالعه از نقاط حضور گونه به عنوان متغیر وابسته و از 9 متغیر محیطی به عنوان متغیرمستقل استفاده شد. نقشه مطلوبیت زیستگاه تهیه شده در این مطالعه برای گونه پازن در پارک ملی لار موید این مطلب است که زیستگاه مطلوب پازن در پارک ملی لار در ارتفاعات بیش از 3040 متر از سطح دریا، در شیب های بالای 42 درصد بوده و پوشش گیاهی نقش مهمی در مطلوبیت زیستگاه برای گونه دارد. انتخاب ارتفاعات بالا توسط پازن به دلیل نبود امنیت در ارتفاعات میانی منطقه می باشد، همچنین مهمترین متغیر در تعیین مطلوبیت زیستگاه پازن ارتفاع و شیب می باشند و طعمه خوارانی همچون پلنگ و گرگ در این خصوص تاثیر منفی دارند.