علوم و فنون منابع طبیعی
سال:1390 | دوره:6 | شماره:3 |تعداد مقالات:11

سیل یکی از پدیده های مخرب طبیعی است که خسارات گاها جبران ناپذیری را به اکوسیستم های طبیعی و غیرطبیعی وارد می کند. روند افزایش تعداد و شدت سیل و خسارات جانی و مالی که به بار می آورد موجب افزایش مطالعات به صورت منطقه ای در نقاط مختلف در این باره شده است. شبیه سازی رفتار آبشناسی حوزه های آبخیز به منظور مقابله با خطرات سیلاب امری واجب است و در این راستا مطالعه حاضر در حوزه آبخیز سد شیخ بهایی در شهرستان کاشان استان اصفهان به منظور اولویت بندی مناطق موثر بر دبی اوج سیلاب یا به عبارتی مشخص نمودن مناطقی که دارای بالاترین پتانسیل سیل خیزی هستند صورت گرفته است. در این ارتباط، از مدل هیدرولوژیک HEC-HMS جهت شبیه سازی جریان در واحدهای هیدرولوژیک منطقه استفاده شده است نتایج نشان داد مناطقی که در نزدیکی نقطه خروجی حوضه قرار دارند بیشترین نقش را در تولید سیل داشته و بایستی در اولویت اول فعالیت های آبخیزداری قرار گیرند. نتایج به دست آمده می تواند کمک شایانی به سیستم پایش منطقه نماید.

به منظور بالا رفتن بازدهی طرح های کنترل، احیاء و بازسازی اراضی تخریب یافته و جلوگیری از اتلاف سرمایه های محدود، همواره در طرح های بیابان زدایی، خلاء روشی که بتواند معیارها و راهکارهای مختلف را در نظر بگیرد و از آن میان بر مبنای ساختاری سیستماتیک و دیدگاه گروهی، راه حل های بهینه را ارایه دهد، مشهود بوده است. همواره مشاهده می شود که راهبردهای ارایه شده بر مبنای نظر کارشناس و به صورت بخشی و غیرسیستماتیک و غیر همه جانبه نگر بوده است. و سابقه ای در به کارگیری مدل های نظام مند، از جمله مدل های تصمیم گیری چند معیاره (MADM) در زمینه بیابان زدایی وجود ندارد. لذا در این پژوهش سعی شد از مدل فرایند تحلیلی سلسله مراتبی(AHP)  و مدل سیستماتیک اولویت بندی ترجیحی بر اساس تشابه به پاسخ های ایده آل (TOPSIS)، به طور توامان به منظور ارایه راهکارهای بهینه در بیابان زدایی استفاده شود.در این پژوهش در ابتدا در چارچوب مدل AHP، از روش دلفی (Delphi)، و به طریقه مقایسات زوجی(Pirewise)  با استفاده از نرم افزار Expert Choice، نظرات متخصصان نسبت به ارجحیت و اولویت معیارها و راهبردها ارزیابی شد. سپس با تشکیل ماتریس تصمیم گیری و از طریق مدل TOPSIS اولویت نهایی راهبردها به دست آمد. این مدل به منظور ارزیابی کارایی در ارایه راهبردهای بهینه، در منطقه خضرآباد یزد مورد استفاده قرار گرفت. بر مبنای نتایج حاصل شده، راهبردهای جلوگیری از تبدیل و تغییر نامناسب کاربری اراضی با نزدیکی نسبی 0.766، توسعه و احیاء پوشش گیاهی با نزدیکی نسبی 0.576 و تعدیل در برداشت از منابع آب زیرزمینی با نزدیکی نسبی 0.403 از راه حل ایده آل به ترتیب به عنوان مهمترین راهبردهای بیابان زدایی در منطقه تشخیص داده شدند.

فرسایش بادی یکی از مهمترین مشکلات در بسیاری از نقاط جهان و ایران است. اندازه گیری فرسایش بادی همواره مشکل و هزینه بر بوده و دارای محدودیت های زمانی و مکانی است. لذا استفاده از مدل های کارا به منظور برآورد آن امری اجتناب ناپذیر است. در این تحقیق از روش تجربی IRIFR جهت بررسی شدت فرسایش بادی و برآورد پتانسیل رسوبدهی حاصل از آن، در منطقه زهک با مساحت 88350 هکتار استفاده گردید. طبق نتایج به دست آمده حدود 25.52 درصد از مساحت منطقه مورد مطالعه با شدت فرسایش بادی خیلی زیاد و پتانسیل رسوبدهی 24171.76 ton/km2/yr و حدود 73.6 درصد از مساحت منطقه در کلاس شدت فرسایش بادی زیاد با پتانسیل رسوبدهی 19254.5 ton/km2/yr و حدود 0.88 درصد از عرصه مورد مطالعه در طبقه متوسط به میزان 633.46 ton/km2/yr تولید رسوب را شامل می گردد.

عدم نگهداری و جمع آوری صحیح زباله در جنگل ها علاوه بر زشت نمودن منظر و آلودگی خاک، هوا، آب باعث تشکیل شیرابه می گردد. بر این اساس مطالعه مذکور که در سری دو جنگل پلهم کوتی و محل دفن زباله شهرستان چالوس انجام شده با هدف بررسی اثر شیرابه زباله بر درختان جنگلی صورت گرفته است. به این ترتیب ابتدا پنج زون برای منطقه شناسایی و سپس در هر یک از زون ها به عرض 20 متر از حاشیه دپوی زباله، به طور صد در صد مشخصه های قطر، ارتفاع و سلامت درختان در سه کلاسه سالم، در حال خشک شدن و خشک مورد اندازه گیری قرار گرفت. نتایج نشان داد در زون دو بیشترین حجم و درصد گونه در حال خشک شدن مربوط به گونه ممرز و بیشترین حجم و درصد گونه در حال خشک شدن مربوط به بلوط می باشد. در زون سه بیشترین درصد گونه های سالم مربوط به ممرز و بلوط است. در زون چهار بیشترین درصد گونه های در حال خشک شدن مربوط به گونه ممرز، انجیلی و افراپلت می باشد. در زون پنج نیز بیشترین گونه های در حال خشک شدن مربوط به گونه ممرز می باشد. در مجموع زون های چهار، دو و پنج به ترتیب دارای بیشترین درختان خشک و در حال خشک شدن و زون سه دارای بیشترین درختان سالم در منطقه مورد مطالعه می باشد.

در این تحقیق، چوب راش (Fagus orientalis) از طرح جنگلداری شرکت نکاچوب واقع در حوزه اداره کل منابع طبیعی منطقه ساری به صورت تصادفی انتخاب و با برش تجاری به ضخامت 7.50 سانتی متر تبدیل و سپس طی سه مرحله با سه برنامه T4-D3،T4-D4 وT5-D4 به منظور دستیابی به مطلوب ترین برنامه با در نظر داشتن حداقل زمان ممکن و کیفیت بهینه، تا رطوبت 8 درصد خشک شدند. دمای خشک اولیه در دو برنامه اول 43، برنامه سوم 49 و دمای خشک نهایی در هر سه برنامه 71 درجه سانتی گراد منظور شد. جرم ویژه بحرانی 0.52، جرم ویژه خشک 0.61 و همکشیدگی طولی، شعاعی، مماسی و حجمی به ترتیب 0.46، 5.8، 10.2 و 16.46 درصد اندازه گیری شد. مقادیر معایب انحناء، کمانی، تاب و ترک های سطحی تخته ها به تفکیک هر مرحله اندازه گیری و تجزیه و تحلیل نتایج آنها از طریق ترسیم نمودار بازرسی مشخصه کیفی کنترل کیفیت (نمودار c) ارزیابی گردید. بررسی نتایج نشان داد که در هر سه برنامه میزان تغییرات معایب ایجاد شده در چوب های خشک شده نسبت به قبل از خشک کردن، در دامنه قابل قبول مشخصه های کیفی قرار دارد ولی در برنامه T4-D4- پراکنش آنها نسبت به خط میانگین یکنواخت تر از دو برنامه دیگر می باشد، در انتهای برنامه در صورت نیاز اعمال تیمار تنش زدایی به مدت 24 ساعت توصیه می شود.

چوب گونه اقاقیا یکی از چوب های بسیار با دوام به شمار می رود، به طوری که درخت آن به صورت پراکنده به عنوان یکی از گونه های دست کاشت در اکثر نقاط کشور به خصوص در نواحی نیمه خشک و خشک (کرج) به منظور ایجاد فضای سبز و تثبیت نیتروژن خاک کاشته شده است. مواد استخراجی این گونه با استفاده از حلال اتانول و به روش خیساندن در حلال در مدت زمان 15 روز انجام شد. میانگین درصد مواد استخراجی اتانولی چوب درون اقاقیا 16.6 درصد تعیین گردید. شناسایی ترکیبات شیمیایی در نمونه های استخراج شده با استفاده از دستگاه GC/MS صورت گرفت. در مجموع 15 ترکیب شناسایی شد که با درصدهای متفاوتی در چوب درون وجود دارند. فراوان ترین ترکیب موجود در عصاره اتانولی چوب درون اقاقیا (23S)- اتیل کولست-5- ای ان- 3.بتا- ال از دسته استرول ها و نوعی از ایزومر سیتوسترول بوده که به میزان 18.33 درصد مشاهده شد. مهمترین اسیدهای چرب اشباع شده و اشباع نشده شناسایی شده در چوب درون این گونه به ترتیب شامل هگزا دکانوییک اسید (0.31 درصد) و 9، 12- اکتا دکا دی-انوییک اسید (Z، Z)- (0.47 درصد) است. استرول های مهم دیگر شناسایی شده در چوب درون این گونه که در بیشتر گونه های گیاهی وجود دارد، استیگماسترول (13.75 درصد) و کامپسترول (3.53 درصد) بود.

فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یکی از گسترده ترین ابزارهای تصمیم گیری چند معیاره می باشد. برای انجام این پژوهش منطقه خشکه داران واقع در شهرستان تنکابن که از سال 1355 توسط سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان اثر طبیعی ملی معرفی شده است انتخاب گردید. این مطالعه با هدف تعیین بهترین کاربری برای منطقه خشکه داران با معیارهایی از قبیل ژئومرفولوژی، محیط زیست و اقلیم و زیر معیارهای مربوط به هر کدام مورد ملاحظه قرار گرفت. همچنین جهت انجام این تحقیق از روش (تحلیل سلسه مراتبی) و نرم افزار Expert Choice استفاده شد. بعد از تعیین سطوح سلسله مراتبی شامل هدف، معیارها، زیر معیارها و گزینه ها (کاربری های مورد بررسی)، مقایسه زوجی بین مجموعه ها برای وزن دهی انجام گردید. در عین وزن دهی به مجموعه ها، تجزیه و تحلیل ناسازگاری و سازگاری قضاوت ها صورت پذیرفت. که باید کمتر از 0.1 باشد. پس از وزن دهی تمامی معیارها، زیر معیارها و گزینه ها، مقایسه کلی گزینه ها نسبت به هدف انجام و نتیجه مقایسه بصورت نموداری بیان گردید. نتایج نشان داد از بین سه کاربری پیشنهاد شده حفاظت از منطقه با حداکثر امتیاز به عنوان بهترین کاربری برای منطقه در نظر گرفته شد. و اکوتوریسم گسترده و برداشت منطقی از منطقه به عنوان اولویت بعدی مدنظر قرار گرفتند.

کشور ایران به دلیل تنوع در شرایط اکولوژیک جایگاه مهمی را در تنوع زیستی جهان داراست. این تنوع باعث ایجاد جاذبه های گردشگری طبیعی منحصر به فردی نیز گردیده است. با توجه به نقش توریسم بر شاخص های مختلف تنوع زیستی شامل (تنوع، غنا و یکنواختی) تحقیق حاضر به این مساله در پارک جنگلی چالدره پرداخته است. برای انجام این تحقیق منطقه مورد مطالعه به 3 زون بدون فشار توریسم، با فشار متوسط توریسم و با فشار زیاد توریسم تقسیم بندی شد. پس از شناسایی زون های مورد مطالعه، عملیات نمونه برداری گیاهی به این صورت انجام شد که در هر یک از زون ها 5 قطعه نمونه 100 مترمربعی به شکل مربع (10×10) متر با پراکنش تصادفی - سیستماتیک انتخاب گردید و در آن تنوع گونه های چوبی و نهال بررسی شد. در چهار گوشه هر یک از قطعات نمونه، میکروپلات هایی به ابعاد 2×2 و به مساحت 4 مترمربع جهت بررسی تنوع زیستی گونه های علفی انتخاب شده، همچنین محل پلات ها به شکل تصادفی - سیستماتیک انتخاب و برداشت گردید و در آزمایشگاه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که فشار زیاد توریسم باعث اثر معنی داری بر کاهش تعداد گونه های گیاهی، کاهش تنوع، افزایش یکنواختی و کاهش غنا پوشش گیاهی گردیده است ولی تاثیر چندانی بر تنوع، غنا و یکنواختی پوشش درختی و نهال نداشته است که از جمله دلایل آن قدمت آنها، بالا بودن قدرت زنده مانی، استقامت ریشه ها و کمتر بودن حساسیت آنها در برابر فشارهای وارد شده از سوی توریسم و عوامل تخریب است.

رشد و توسعه شهر، افزایش انواع آلودگی های زیست محیطی و بصری و کمبود فضاهای باز شهری، لزوم توجه به پارک ها و فضاهای سبز را بیش از گذشته مطرح نموده است. این فضاها با تاثیرگذاری بر کیفیت محیط زیست شهری، و ایجاد فضایی برای افزایش تعاملات اجتماعی، نقش با اهمیتی در توسعه پایدار شهری ایفا می نمایند. نتیجه این اهمیت ما را ملزم به توجه به خصوصیات کیفی و اتخاذ شیوه هایی به منظور طراحی این گونه فضاها می کند. رفع نارسایی های موجود در پارک ها اغلب به عنوان باززنده سازی مطرح می گردد. در این تحقیق، پارک شهر به عنوان اولین پارک عمومی شهر تهران، با مساحت 247478 مترمربع، به دلیل ارزش های اکولوژیک، اجتماعی، فرهنگی و زیبایی شناسی مورد بررسی قرار گرفته و از روش توصیفی - تحلیلی در دو حوزه جمع آوری و تحلیل اطلاعات استفاده گردیده است. بنابراین شناخت کلیه لایه های فیزیکی، بیولوژیکی، اجتماعی و فرهنگی، ویژگی های عملکردی موجود پارک در شرایط کنونی و تجزیه و تحلیل آن در جدول SWOT، بررسی نارسایی های موجود پارک، شناخت و تحلیل دید و منظر با استفاده از روش تحلیل تصویری، شناخت و تحلیل الگوهای رفتاری بازدید کنندگان با استفاده از پرسشنامه انجام گرفت. خلاصه دستاوردهای تحقیق، تاکید بر اهمیت اکولوژیکی پارک با توجه به ترکیب پوشش گیاهی و آسیب شناسی آن و راهکارهای بهینه سازی وضعیت آنها، تاکید بر پایداری منظر پارک با حضور فعالیت های اجتماعی در جهت تامین نیازهای بازدید کنندگان و تاکید بر توجه به جنبه های زیباشناسانه محیط می باشد.

فعالیت های مدیریتی نظیر شخم مرتع تاثیر زیادی بر مرتع می گذارد. برای بهره برداری پایدار مرتع این تغییرات بایستی شناخته شود. هدف از این تحقیق بررسی اثر تبدیل اراضی مرتعی به زمین های کشاورزی بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک می باشد. منطقه مورد مطالعه تحت نام کهنه لاشک کجور در 65 کیلومتری شهرستان نوشهر قرار دارد. به این منظور در این منطقه تعداد 63 نمونه خاک از عمق 30-0 سانتی متری جمع آوری و به آزمایشگاه انتقال یافت. نمونه برداری به روش تصادفی - سیستماتیک انجام شد. در آزمایشگاه ویژگی های خاک شامل بافت، PH و EC و وزن مخصوص ظاهری، ماده آلی، کربن آلی، کلسیم، منیزیم، فسفر و آهک اندازه گیری شد. پس از نرمال کردن داده ها، تجزیه و تحلیل آنها در نرم افزار SPSS انجام شد. تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که مقدار EC و وزن مخصوص ظاهری، ماده آلی، کربن آلی، کلسیم، منیزیم، فسفر و آهک خاک طی تغییر کاربری اراضی مرتعی کاهش یافته است، اما بر روی PH خاک اثر نگذاشته است، همچنین این تغییرات در کاربری اراضی موجب تغییر بافت خاک از لومی به رسی لومی شده است.