تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران
سال:1396 | دوره:48 | شماره:4 |تعداد مقالات:12

امروزه رشد مداوم کشورهای توسعه یافته و رشد سریع کشورهای در حال توسعه مدیون به کارگیری انرژی است. اما در دهه های أخیر لزوم حرکت به سمت توسعه ی پایدار، جهانیان را به فکر افزایش بهره وری انرژی انداخت تا به ازای مصرف مشخصی انرژی بر میزان تولید بیفزایند. از طرفی محققان بر این عقیده اند که حرکت به سمت یک سامانه ی تولیدی متنوع و صرفه های تنوع ناشی از آن، می تواند منجر به افزایش بهره وری نهاده ها گردد. از این رو در مطالعه حاضر به بررسی رابطه علی بهره وری انرژی و تنوع فعالیت ها در بخش کشاورزی پرداخته شده است که برای این منظور از آزمون های علیت تودا-یاماموتو و کرانه ها استفاده شده است. نتایج حاکی از وجود یک رابطه ی علی یک طرفه از تنوع فعالیت ها به بهره وری انرژی می باشد. لذا با توجه به تأثیرپذیری مثبت بهره وری انرژی از تنوع بخشی فعالیت های کشاورزی پیشنهاد می شود که دولت به جای سیاست های گوناگون حمایتی از محصولاتی خاص، سامانه ی کشاورزی کشور را به سمت تنوع بیشتر تشویق نماید.

این پژوهش باهدف بررسی عوامل موثر بر تقاضای گردشگری در منطقه آزاد ارس انجام شده است. بر اساس نمونه گیری تصادفی، اطلاعات گردشگران از این منطقه جمع آوری و با رهیافت مدل یابی معادلات ساختاری مورد تحلیل گرفته است. روایی پرسشنامه توسط اساتید بررسی و تأیید گردید و برای تعیین میزان پایایی بخش های مختلف پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید (81/0 و 87/0). نتایج تحقیق بیانگر آن است که تقاضای گردشگری منطقه آزاد ارس از رضایت گردشگری تجاری، مذهبی، طبیعی و تاریخی و نیز سطح تسهیلات و امکانات موجود در منطقه تأثیر می پذیرد. به عبارت دیگر، جهت افزایش میزان تقاضای گردشگری منطقه آزاد ارس باید کیفیت و سطح برخورداری از تسهیلاتی نظیر؛ رستوران، امکانات گردشگری، بهداشتی، اقامتی، پارکینگ و راهنمایی گردشگران افزایش یابد و نیز تلاش شود با کاهش قیمت به وسیله کاهش هزینه مبادله (رفت وآمد، بیمه و سایر هزینه های ترخیص کالا) و نیز با افزایش تنوع کالاهای وارداتی، میزان رضایت از گردشگری تجاری را افزایش داد. همچنین با افزایش تعداد جاذبه های مصنوعی و حفاظت از جاذبه های طبیعی و فراهم سازی بستر مناسب جهت استفاده بوم گردشگران و بازسازی آثار تاریخی (کلیسای چوپان، کاروانسرای خواجه نظر و. . . ) و اماکن مذهبی (امامزاده سید محمد آقا و امامزاده شعیب) می توان میزان رضایت از بوم گردشگری، گردشگری تاریخی و مذهبی را افزایش داد.

اطلاع از نوع اثر شوک ها و نااطمینانی های اقتصادی بر پیکره اقتصاد راهنمای مناسب و سودمند جهت اتخاذ تصمیمات بهینه در هنگام بروز شوک های اقتصادی است. با توجه به اهمیت بخش کشاورزی مطالعه حاضر به بررسی اثر شوک های کلان اقتصادی (شامل: شوک های بهره وری کشاورزی، پولی، درآمدهای نفتی و مخارج دولت) بر بخش کشاورزی ایران می-پردازد. برای این منظور یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی (DSGE) با تأکید بر بخش کشاورزی و در نظر گرفتن واقعیت های اقتصاد ایران بر پایه داد ه های بازه زمانی 92-1370 طراحی گردید. نتایج برآوردی نشان می دهد که شوک مثبت بهره وری موجب افزایش تولید (2. 06 درصد)، مصرف کالاهای تولید داخل (1. 33 درصد)، موجودی سرمایه (1. 46 درصد)، اشتغال (0. 23 درصد) و دستمزد حقیقی (0. 33 درصد) و کاهش هزینه نهایی و شاخص های قیمت در بخش کشاورزی می شود. شوک مثبت پولی به جز دستمزد حقیقی سایر متغیرهای مذکور را افزایش می دهد. در پی شوک مثبت درآمدهای نفتی، تولید (0. 73 درصد)، اشتغال (0. 087 درصد)، دستمزد حقیقی (0. 68 درصد) و شاخص های قیمت کاهش یافته است. مخارج دولت نیز موجب کاهش دستمزد حقیقی (0. 18 درصد) و موجودی سرمایه (0. 28) می گردد. بررسی بیشتر نتایج نشان می دهد که آثار شوک بهره وری کشاورزی نسبت به سایر شوک ها مطلوب تر، پایدارتر و از لحاظ بزرگی اثر نیز در مجموع، این شوک بیشترین تأثیر را بر بخش کشاورزی دارد. در مقابل شوک مثبت نفتی بیشترین تأثیر منفی را بر بخش کشاورزی داشته است که بر این اساس دولت می تواند با هدایت قسمتی از دلار های نفتی به سمت واردات کالاهای سرمایه ای و نهاده های تکنولوژیک در بخش کشاورزی، به جای واردات کالاهای مصرفی و تضعیف کشاورزی، موجبات تقویت بنیه این بخش را فراهم آورد.

کمک به ایجاد و توسعه تعاونی های بازاریابی محصولات کشاورزی از جمله راهکارهایی است که می تواند در امر تسهیل مشارکت کشاورزان در چرخه بازاریابی محصولات کشاورزی کمک شایانی بنماید. از این رو هدف کلی تحقیق حاضر" تحلیلفضاییعواملموثربردیدگاهکشاورزاناستانآذربایجانغربینسبتبهتاسیستعاونیهایبازاریابیمحصولاتکشاورزی" می باشد. کلیه بهره برداران بخش کشاورزی استان آذربایجان غربی جامعه آماری تحقیق حاضر را تشکیل می دهند که از بین آنها تعداد 386 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. نتایج پژوهش نشان داد که اکثریت بهره برداران (1/96 درصد) با ایجاد تعاونی های بازاریابی در منطقه موافقند. این در حالی است که کارآیی این تعاونی ها در حل مشکلات بازاریابی نیز نمره مطلوبی(میانگین 8 از10)را از نظر پاسخگویان بهره بردار کسب کرده است. ضمن آنکه بر اساس نتایج تحقیق، مشخص شد که متغیرهایی نظیر شغل اصلی و سنبهره برداران به ترتیب دارای تاثیر معناداری بر گرایش آنان به تعاونی بازاریابی و نیز دیدگاهشان به کارآیی این تشکل ها می باشند. همچنین نتایج تحقیق نشان می دهد که کمترین میزان تمایل به تاسیس تعاونی بازاریابی به شهر پیرانشهر مربوط می باشد و این در حالی است که این شهرستان از نظر نقشه مکانیابی محل تاسیس تعاونی بازاریابی از وضعیت بسیار مناسبی برخوردار است. همچنین با تحلیل های صورت گرفته، سه ناحیه در استان شناسایی شد که در دسته طبقات منتخب مکانیابی نبودند ولی دارای سکونتگاه های شهری و روستایی بوده و نیازمند برنامه ریزی دقیق در این زمینه می باشند.

توسعه پایدار یک راهکار برای زندگی و کار در قرن بیست و یکم است. مروری بر ادبیات توسعه نشان می دهد که توسعه پایدار دارای سه بعد مهم و اساسی می باشد که عبارتند از ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی. همچنین در میان شاخص های مختلف پایداری، بنا بر نظر کمیسیون توسعه پایدار، مهمترین مؤلفه توسعه پایدار، حفاظت از محیط زیست در نظر گرفته شده است. از طرف دیگر، امروزه موضوع پایداری سرلوحه تمامی فعالیت ها و برنامه های توسعه، از جمله توسعه روستایی می باشد. نگرانی اساسی سازمان-های بین المللی و اندیشمندان، بروز معضلات محیط زیست و روند رو به افزایش آن می باشد. "انسان" به عنوان عامل تأثیرگذار و قربانی این بحران به شمار می رود. مطالعه حاضر با هدف دستیابی به مهمترین عوامل در شکل گیری رفتار زیست محیطی کشاورزان، با رویکرد کیفی و با روش تئوری بنیانی صورت گرفت. بطور خلاصه، در تحقیق حاضر با مرور مصاحبات و مراجعه مکرر به داده ها از مفاهیم استخراج شده، تعداد 158 مفهوم شناسایی و طبقه بندی شد. از میان مقولات استخراج شده تعداد سه مقوله "نگرش زیست محیطی"، "موقعیت اقتصادی" و "سیاست های زیست محیطی"، به عنوان مقوله های اصلی و شش مقوله با عنوان های دسترسی به منابع، مسائل زمینه ای، آموزش، تکنولوژی، تعاون و مشارکت و تأثیر هم نوعان و تجارب بومی به عنوان مقولات فرعی قلمداد شدند و در نهایت با شناسایی مقوله هسته ای، مدل پارادایمی ترسیم شد.

ناپایداری اراضی کشاورزی در سال های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین نیاز است تا عوامل ناپایداری اراضی کشاورزی در نظام های مختلف مدیریت زمین ارزیابی شوند. شناخت این عوامل برای تدوین سیاست ها و برنامه های مناسب جهت دستیابی به کشاورزی پایدار ضرروی است. بر این اساس هدف پژوهش حاضر تحلیل عوامل مؤثر بر ناپایداری اراضی کشاورزی گندمکاران شهرستان ملکان می باشد. حجم نمونه از طریق فرمول کوکران 162 نفر برآورد شد و نمونه ها به روش تصادفی چند مرحله ای با انتساب متناسب انتخاب گردیدند. ابزار تحقیق پرسشنامه ای بود که روایی آن از طریق پانل متخصصین ترویج و آموزش کشاورزی و کارشناسان جهاد کشاورزی شهرستان ملکان مورد تأید قرار گرفت. پایایی پرسشنامه نیز از طریق انجام پیش آزمون و محاسبه آلفای کرونباخ 71/0 تایید شد. داده های گردآوری شده با نرم افزار SPSS 21 تحلیل شد. نتایج حاصل از تحلیل عاملی نشان داد که 6 عامل با نام های: ویژگی های آب و خاک، اقلیم نامناسب، فقر اقتصادی کشاورزان، نهاده های شیمیایی، ضعف دانش فنی و ساختار زمین که مجموعاً 16 متغیر را در بر گرفته است، بیش از 71 درصد واریانس ناپایداری اراضی کشاورزی را در ناحیه مورد مطالعه تبیین می کنند.

بخش کشاورزی یکی از مهم ترین بخش های اقتصادی در کشور به شمار می آید و به شدت به تغییرات محیطی وابسته است. اخیراً وقوع توفان های گرد و غبار یکی از چالش هایی است که بخش کشاورزی را تحت تاثیر قرار داده است و بسیاری از پیامدهای آن غیر قابل جبران می باشد. از آنجا که ادراک کشاورزان نسبت به پدیده گرد و غبار بر نگرش و عملکرد آن ها در رسیدگی به این مسأله و چگونگی مقابله با این پدیده تأثیر می گذارد، در این پژوهش که به روش کمی کیفی در شهرستان آبادان استان خوزستان انجام گرفت تلاش شده است با استفاده از روش کیو ادراکات کشاورزان نسبت به پدیده گرد و غبار شناسایی شود. در این راستا، پس از بررسی ادبیات تحقیق و انجام مصاحبه با خبرگان آگاه شامل هشت کشاورز و کارشناس کشاورزی، گویه های فضای گفتمان استخراج شدند و سپس از طریق اولویت بندی توسط متخصصان، 48 گویه به عنوان نمونه کیو انتخاب شد. این نمونه توسط مشارکت کنندگان که از طریق نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند، رتبه بندی شدند. تجزیه و تحلیل داده ها توسط نرم افزار PQM انجام گرفت و نتایج حاصل از تحقیق نشان داد چهار دیدگاه مختلف یا الگوی ذهنی نسبت به پدیده گرد و غبار در میان مشارکت کنندگان وجود دارد.

دادانه های روغنی پس از غلات، دومین ذخایر غذایی جهان را تشکیل می دهند و بدون شک از محصولات اساسی کشاورزی ایران هستند. اما متاسفانه با وجود تمام تلاش ها و ادعاها ایران هنوز هم برای تامین نیاز خود به واردات روغنی وابسته است. پذیرش کشت کلزا توسط کشاورزان شهرستان کرمانشاه نیز در وضعیت مطلوبی نمی باشد و میزان پذیرش این کشت، بسیار پایین تر از میزان پیش بینی ها بوده است. هدف از این مطالعه بررسی تعیین کننده های تداوم پذیرش کشت کلزا در شهرستان کرمانشاه می باشد. مطالعه به روش پیمایشی و با استفاده از نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده انجام گرفت. جامعه آماری این تحقیق کشاورزان شهرستان کرمانشاه بودند. کشاورزان به سه طبقه پذیرنده و نپذیرنده و ردکنندگان بعد از پذیرش تقسیم شدند. حجم نمونه با استفاده از جدول بارتلت و همکاران برای دو گروه پذیرندگان و ردکنندگان بعد از پذیرش کشت کلزا 106 نفر محاسبه شد. برای جمع آوری اطلاعات میدانی از پرسشنامه استفاده شد. نتایج تحلیل تشخیصی نشان داد که متغیرهای تماس با مروجین وکارشناسان کشاورزی، علاقه به کشت کلزا، شرکت در کلاس های آموزشی-ترویجی و شرکت های خدماتی مشاوره کشاورزی به عنوان مهمترین عوامل متمایز کننده گروه های کشاورزان در مجموع توانستند 6/69% از کل پاسخگویان را بر مبنای توابع تشخیصی به درستی طبقه بندی کنند. در پایان پیشنهاد شده است که سیاستگزاران کشت کلزا از عوامل متمایز کننده کشت کلزا در برنامه ریزی آتی جهت استمرار این کشت استفاده نمایند.

آب یکی از عوامل اصلی محدود کننده روند توسعه کشاورزی بخصوص در مناطق گرم و خشک، می باشد. با توجه به محدودیت منابع آب، ضرورت مدیریت اینگونه منابع در مصرف بهینه آن اجتناب ناپذیر است. یکی از روش های آبیاری که صرفه جویی قابل ملاحظه ای در مصرف آب به عمل می آورد، روش آبیاری قطره ای می باشد که از سال 1371به نخل کاران روستاهای شهرستان دشتستان معرفی شده است. ولی تاکنون فقط 372 نفر (7 درصد) از نخل کاران منطقه آن را پذیرفته و بکار برده اند. بنابراین شناسایی عوامل تاثیرگذار بر پذیرش این سیستم آبیاری می تواند مسئولان منطقه را در اتخاد تدابیر مناسب جهت سرعت بخشیدن به روند پذیرش آن کمک نماید. این تحقیق از نوع توصیفی-همبستگی بود که از پرسشنامه با سوالات بسته پاسخ برای گردآوری اطلاعات استفاده شد و 120 نفر با استفاده از فرمول کوکران به عنوان حجم نمونه به روش نمونه گیری طبقه بندی متناسب از جامعه آماری( 5000 نفر) انتخاب شدند. تحلیل مدل رگرسیونی لاجیت نشان داد: مساحت نخلستان، میزان درآمد، سازگاری فناوری با وضعیت زمین، دریافت وام و تسهیلات اثر مثبت و متغیرهای سن و تعداد قطعات نخلستان اثر منفی و معنی داری بر پذیرش آبیاری قطره ای داشتند.

هدف از پژوهش حاضر بررسی مؤلفه های مؤثر بر مدیریت تجارت آب مجازی در ایران از دیدگاه متخصصان آب می باشد، که با فن پیمایشی انجام گرفت. این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی-همبستگی مبتنی بر مدلسازی معادلات ساختاری بود. ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه و جامعه ی آماری نیز شامل متخصصان آب ایران به تعداد 300 نفر بود که بر اساس جدول کرجسی و مورگان (1970) حجم نمونه به تعداد 169 نفر انتخاب و به روش تصادفی ساده نمونه گیری شد. برای تعیین روایی پرسشنامه از پانل متخصصان گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس استفاده گردید، همچنین به منظور سنجش پایایی ابزار تحقیق از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شد، که مقدار آن برای قسمت های مختلف پرسشنامه بین 70/0 تا 90/0 محاسبه گردید. نتایج تحلیل همبستگی نشان داد که متغیرهای مؤلفه های سیاستی، مؤلفه های اقتصادی، مؤلفه های زیست محیطی، مؤلفه های اجتماعی و فرهنگی و مؤلفه های آموزشی و ترویجی با متغیر وابسته ی تحقیق رابطه ی معنی داری دارند. به منظور بررسی و برازش متغیرهای نهفته و آزمون فرضیه های پژوهش از روش مدل سازی معادلات ساختاری با نرم افزار LISREL8. 80 استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی تأییدی، پایایی و برازش متغیرهای نهفته پژوهش را تأیید کرد. مدل سازی معادلات ساختاری نیز نشان داد که متغیرهای نهفته ی بیرونی 65 درصد از تغییرات واریانس مدیریت تجارت آب مجازی در ایران را تبیین نمودند، و شاخص های برازش مدل در وضع خوبی قرار دارند.

یکی از راهکارهای مهم در جهت توسعه پایدار روستایی توسعه خوداشتغالی در بین جوانان روستایی است. ویژگی-های کارآفرینی، نگرش و قصد از عوامل مؤثر در بروز رفتارهای کارآفرینانه و خوداشتغالی هستند. بنابراین، آگاهی از سطح ویژگی های کارآفرینی، نگرش و قصد خوداشتغالی جوانان روستایی و ارتباط آن ها اهمیت ویژه ای در برنامه های توسعه کارآفرینی و خوداشتغالی در مناطق روستایی دارد. پژوهش حاضر با هدف سنجش ویژگی های کارآفرینی و بررسی تأثیر آن ها بر نگرش و قصد خوداشتغالی به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق را جوانان روستایی شهرستان اسلام آباد غرب تشکیل می دهند که 200 نفر از آنان به صورت تصادفی انتخاب شدند. ابزار تحقیق پرسشنامه ای بود که روایی شکلی آن براساس نظر کارشناسان بررسی و تأیید گردید و به منظور بررسی پایایی آن از شاخص پایایی ترکیبی استفاده شد. روش غالب داده پردازی مدل سازی معادلات ساختاری مبتنی بر کوواریانس بود که نتیجه مدل برازش یافته نشان داد وجود ویژگی های کارآفرینانه بر نگرش و قصد خوداشتغالی جوانان روستایی شهرستان اسلام آباد غرب اثر مثبت و معنی داری دارد و نگرش و قصد خوداشتغالی تحت تأثیر ویژگی های کارآفرینانه فردی هستند.

نقش یادگیری سازمانی در نوآوری، پیشتر مورد بررسی قرار گرفته است لیکن سازوکار اثرگذاری آن چندان شفاف نیست. از اینرو این پژوهش با تاکید بر اکتشاف و بهره برداری از دانش به عنوان دو مولفه محوری در یاگیری، نقش آن ها را در قابلیت های نوآوری سازمانی بررسی نموده است. جامعه آماری پژوهش محققین در مراکز تحقیقات کشاورزی استان البرز است که 98 نفر به شکل تصادفی با روش نمونه گیری طبقه ای متناسب انتخاب شدند. ابزار پژوهش، پرسش نامه ای بود که روایی آن به روش صوری و تشخیصی و پایایی آن به روش پایایی ترکیبی تایید شد. روش غالب آماری مدل سازی معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزیی بود که با استفاده از نرم افزار Smart PLS اجرا شدند. نتیجه پژوهش نشان داد که توسعه نوآوری سازمانی در موسسه تحقیقات کشاورزی به توانایی در اکتشاف و بهره برداری از دانش وابسته است. در این بین مشخص شد اکتشاف دانش بیشترین تاثیر را بر توسعه فرهنگ نوآوری در سازمان دارد، در حالیکه بهره برداری از دانش بیشترین تاثیر را بر نوآوری و در بعد فرآیند اداری از خود نشان می دهد. این نشان می دهد در مدیریت واحد های تحقیقات کشاورزی تمرکز بر فرایند های اکتشاف و بهره برداری از دانش در بلند مدت سبب توسعه نوآوری سازمانی خواهد شد. در انتهای مقاله پیشنهادهایی برای توسعه نوآوری سازمانی در نظام تحقیقات کشاورزی کشور ارائه شده است.