مجله به نژادی نهال و بذر (نهال و بذر)
سال:1395 | دوره:32-1 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

ایران به عنوان یکی از مراکز اصلی تنوع و کشت گردو در دنیا شناخته شده است که این تنوع می تواند در برنامه های به نژادی مورد توجه قرار گیرد.یکی از روش های به نژادی در این زمینه، شناسایی و گزینش ژنوتیپ های امیدبخش گردو است، به همین منظور پژوهشی در سال های 1392 تا 1394 در دو منطقه از استان کرمانشاه انجام شد. در این پژوهش برخی صفات فنولوژیکی و پومولوژیکی 59 ژنوتیپ بر اساس توصیف نامه های UPOV و IBPGR اندازه گیری شد. بر اساس نتایج حاصل از این مطالعه میانگین وزن دانه، وزن مغز و درصد مغز به ترتیب 9.31-22.35 گرم، 4.34-11.20 گرم و 36.91-68.29 درصد بود. بیشترین درصد مغز (68.28) متعلق به ژنوتیپ Kh86 بود. ژنوتیپ Kh65 بیشترین وزن دانه (22.35 گرم) و وزن مغز (11.20 گرم) را داشت. ژنوتیپ Kh110 به ترتیب با 25و 21 روز تاخیر در برگ دهی نسبت به استاندارد مرجع در سال اول و دوم، دیربرگده ترین ژنوتیپ ارزیابی شد. ژنوتیپ های Kh128 و Ks33 بیشترین درصد هموگامی (100%) را داشتند.تجزیه خوشه ای، 59 ژنوتیپ مورد بررسی را در پنج خوشه گروه بندی کرد. در نهایت ژنوتیپ های Kh86، Kh70، Kh69، Kh65، Ks42، Kh87، Ks39، Ks35، Kh88، Kh110، Kh127، Kh128، Kh134، Kh146، Kh149، Kh150، Kh153 و Ks29 که از نظر خصوصیات میوه و مغز برتر بودند، به عنوان ژنوتیپ های امیدبخش شناسائی شدند.

در بین درختان میوه دانه دار درخت به از دیرگل ده ترین گونه ها محسوب می شود، لیکن بروز سرماهای دیرهنگام در برخی از سال ها سبب می شود تا سرمازدگی بهاره روی شکوفه های این درخت اتفاق افتد. در تحقیق اخیر خسارت ناشی از سرمازدگی بهاره در اواسط فروردین سال 1393 در 8- درجه سانتی گراد، زمانی که تمامی ارقام و ژنوتیپ های کلکسیون به در ایستگاه تحقیقات باغبانی کمال شهر کرج دارای شکوفه های در حال تکامل بودند، همراه با تاثیر فنولوژی شکوفه دهی و میزان ماده خشک بر شدت این خسارت ارزیابی شد. در این تحقیق 36 ژنوتیپ به از استان های خراسان رضوی، اصفهان، گیلان و اردبیل مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج بیانگر وقوع بالاترین میزان خسارت سرمازدگی شکوفه به میزان 10 تا 80 درصد در ژنوتیپ های منشاء گرفته از مناطق کم ارتفاع استان های اصفهان، خراسان و گیلان بود، در حالی که در ژنوتیپ های مناطق سردسیر و مرتفع میزان خسارت ناشی از سرمازدگی در حد صفر بود. در بین صفات ارزیابی شده، طول شکوفه های در حال تکامل بیش ترین همبستگی منفی (-0.221) را با شدت خسارت سرما نشان داد، در حالی که میزان خسارت سرمازدگی بهاره ارتباط مستقیم و معنی داری با دو صفت عملکرد و اندازه متوسط میوه نداشت. با توجه به این نتایج، به نظر می رسد به برای معرفی ارقام برتر به منظور کشت در مناطق با احتمال خطر سرمازدگی بهاره، گزینش از میان ژنوتیپ های استان اردبیل که ضمن داشتن کیفیت میوه قابل قبول، دارای صفت دیرگلدهی نیز هستند می تواند راهکار مناسبی باشد.

بیماری سوختگی اسکوکیتایی در اثر قارچ Ascochyta rabiei (Pass.) Lab. ، مهم ترین بیماری نخود معمولی در دنیا و ایران است. آگاهی از نژادهای عامل بیماری در هر منطقه برای دستیابی به ارقام مقاوم ضروری است. در این تحقیق نژادهای فیزیولوژیک 28جدایه A. rabiei که در سال های 1392و1393 از پنج ناحیه استان کرمانشاه جمع آوری و خالص سازی شده بودند، با استفاده از هفت رقم افتراقی نخود بررسی و در نهایت در شش نژاد فیزیولوژیک گروه بندی شد. هفت جدایه (25%) متعلق به نژاد 1، پنج جدایه (17.8%) متعلق به نژاد 2، هفت جدایه (25%) متعلق به نژاد 3، چهار جدایه (14.4%) متعلق به نژاد 4، دو جدایه (7.2%) متعلق به نژاد 5 و سه جدایه (10.6%) متعلق به نژاد 6 بودند. نژادهای1، 2، 3و4 با 23جدایه (82.1%) در تمامی نواحی استان پراکنده بودند، در حالی که نژاد6 با قدرت بیماریزایی بالا فقط در سرارود مشاهده شد. برای ارزیابی مقاومت در گلخانه، 48 ژنوتیپ نخود شامل ارقام متداول کشت، لاین های پیشرفته برنامه به نژادی و توده های بومی با اسپورهای شش نژاد قارچ مایه زنی شدند، یادداشت برداری از تیپ آلودگی و واکنش ژنوتیپ ها دوازده روز بعد از مایه زنی با الگوی 9-1 انجام شد. بر اساس نتایج، بیشتر ارقام یا ژنوتیپ ها نسبت به نژادهای عامل بیماری حساس بودند. ارقام عادل و آزاد که طی چند سال اخیر توسط موسسه تحقیقات کشاورزی دیم معرفی شده اند در مقابل نژاد 6 نیمه مقاوم ولی نسبت به بقیه نژادها مقاوم بودند. بقیه ژنوتیپ ها نسبت به این نژاد حساس یا خیلی حساس بودند. با توجه به جمعیت و پراکنش بالای نژادهای 1، 2، 3و4 در استان کرمانشاه می توان علاوه بر ارقام عادل وآزاد، لاین های Flip51-87-3C، 3274 ILC -و LMR-165 که نسبت به این نژادها مقاوم یا نیمه مقاوم بودند را هم به عنوان منابع مقاومت مطلوب برای منطقه توصیه کرد.

به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی عملکرد دانه و برخی صفات مورفولوژیکی 99 لاین خالص گندم نان استخراجی از توده های بومی مناطق مختلف ایران، دو آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو سال زراعی 89-1388 و 90-1389 به ترتیب در ایستگاه ساعتلوی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی و مزرعه تحقیقاتی دانشگاه ارومیه انجام شد.نتایج تجزیه واریانس ساده اختلاف معنی دار را بین لاین ها از نظر عملکرد بیولوژیکی و عملکرد دانه در هر دو سال نشان داد. بیشترین عملکرد بیولوژیکی و عملکرد دانه به ترتیب مربوط به لاین شماره 87 و لاین شماره 18 بود. تجزیه واریانس مرکب نشان داد اثر متقابل لاین در سال برای تمامی صفات مورد مطالعه به جز طول ریشک، تعداد سنبلچه در سنبله و تعداد دانه در سنبله در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. بر اساس تجزیه خوشه ای میانگین صفات به روش وارد، لاین ها در هفت گروه قرار گرفتند که این تعداد گروه بر اساس تجزیه واریانس چند متغیره مورد تایید قرار گرفت. احتمال صحت گروه بندی با تجزیه تابع تشخیص 88.9 درصد به دست آمد.لاین های خوشه های اول و ششم نسبت به سایر خوشه ها دارای بیشترین میانگین عملکرد دانه و اجزای آن بودند. سه تابع کانونیکی اول با مقادیر ویژه بزرگتر از یک در مجموع 80.3 درصد از واریانس موجود را توجیه کردند. با توجه به ضرایب تشخیص کانونیکی این سه تابع، صفات عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی، طول سنبله، ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، وزن برگ پرچم، عرض برگ پرچم، تراکم سنبله و روز تا ظهور سنبله بیشترین اهمیت را در ایجاد تنوع بین لاین های گندم داشتند.

به منظور بررسی تنوع ژنتیکی بین جمعیت های هندوانه بومی ایران، 24 جمعیت بومی به همراه یک رقم خارجی (دورگ F-1 شرکت ساکاتا) با استفاده از صفات مورفولوژیک و نشانگرهای ISSR مورد مطالعه قرار گرفتند.برای بررسی تنوع مورفولوژیکی، جمعیت ها در مزرعه و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار کاشته شده و صفات مورفولوژیک آن ها شامل تعداد میوه در بوته، طول بلندترین شاخه، وزن میوه، طول و عرض میوه و ضخامت پوست میوه اندازه گیری شد.نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین جمعیت ها از نظر تمام صفات مورفولوژیک مورد بررسی اختلاف معنی دار وجود داشت. گروه بندی جمعیت ها بر اساس صفات مورفولوژیک با استفاده از تجزیه کلاستر، آن ها را در چهار گروه مجزا قرار داد. در بررسی تنوع با استفاده از نشانگر مولکولی، ده آغازگر مورد استفاده 87 مکان قابل امتیازبندی تولید کردند که از این تعداد 75 مکان چندشکل بودند. مقادیر PIC برای آغازگرهای مورد استفاده از 0.52 (آغازگر P4) تا 0.91 (آغازگر UBC864) متغیر بوده و میانگین آن 0.83 برآورد شد. دندروگرام حاصل از تجزیه کلاستر به روش UPGMA مبتنی بر ضرایب تشابه ژنتیکی جاکارد، جمعیت ها را در هفت گروه قرار داد. کمترین و بیشترین فاصله ژنتیکی بین جمعیت های کردستان و کرمانشاه و جمعیت های مازندران و خراسان بود. نتایج این پژوهش نشان داد که نشانگرهای ISSR به طور موثری می توانند برای مطالعه تنوع ژنتیکی جمعیت های هندوانه بومی ایران استفاده شوند و از میان آغازگرهای استفاده شده، UBC864 و UBC823 مناسب ترین آغازگرها برای مطالعات بعدی تشخیص داده شدند.

گلرنگ یکی از گیاهان مناسب برای تولید روغن در مناطق خشک است و با توجه به تغییرات اقلیم در چند سال گذشته مورد توجه قرار گرفته است. پایه ژنتیکی و ژرم پلاسم غنی برای اصلاح این گیاه ضرورت دارد. این تحقیق در سال 1390 با هدف بررسی تنوع ژنتیکی 345 نمونه از کلکسیون ژرم پلاسم گلرنگ بانک ژن گیاهی در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج انجام شد، نتایج اولیه نشان داد بسیاری از نمونه ها دارای مورفوتیپ های متنوع بودند و با جداسازی و تعیین مورفوتیپ ها، در مجموع 534 نمونه ژنتیکی به دست آمد که به صورت مشاهده ای مورد مطالعه قرار گرفتند. رنگ جام گل و میزان خارداری براکته مقادیر قابل توجهی از شاخص شانون را به خود اختصاص دادند. عملکرد دانه تک بوته، بزرگ ترین (85.62 درصد) و روز تا گلدهی (7.24) کوچک ترین، ضریب تغییرات را دارا بودند. در تجزیه به مولفه های اصلی، 56.13 درصد از تغییرات، توسط سه مولفه اول توجیه شد. مولفه های اول و دوم به ترتیب بیانگر اجزاء عملکرد و اجزاء رویشی بودند. تجزیه خوشه ای به روش K means، با تشکیل پنج گروه، نمونه های مورد بررسی را از یک دیگر متمایزکرد. پراکنش مبداء نمونه های ژنتیکی در نمودار بای پلات حاصل از مقیاس بندی چند بعدی در برخی موارد با موقعیت جغرافیایی آن ها مطابقت داشت. به طور کلی نتایج نشان داد که در ژرم پلاسم گلرنگ تنوع قابل توجهی وجود دارد که می تواند در برنامه های به نژادی قابل استفاده باشد.

بیماری ویروسی ریزومانیا یکی از مخرب ترین بیماری های چغندرقند در اکثر مناطق چغندرکاری دنیا محسوب می شود. با توجه به گستردگی این بیماری در برخی از استان های کشور، شناسایی هیبریدهای متحمل جدید و استفاده از آن ها به صورت تجاری امری ضروری است. در این تحقیق، از پنج گرده افشان حامل ژن Rz1 به عنوان والد پدری و سه سینگل کراس 276-3.27 × SB36، 276-37.34 × SB36 و I13 × A37.1 به عنوان پایه مادری برای تهیه هیبرید استفاده، هیبریدهای در سال 1389 تولید و در مزرعه آلوده به بیماری ریزومانیادر ایستگاه زرقان فارس ارزیابی مشاهده ای شدند. در سال های 1390 و 1391 پانزده هیبرید منتخب به همراه شاهدهای مقاوم و حساس به ریزومانیا در یک آزمایش در دو منظقه خراسان رضوی و کرج ارزیابی شدند. با توجه به نتایج تجزیه مرکب داده های دو منطقه مشهد و کرج در دو سال آزمایش مشخص شد که از نظر صفات عملکردی، هیبریدهای (I13 × A37.1) × S1-88239، (276-3.27 × SB36) × S1-88239 و (276-37.34×SB36) × S1-88239 در مقایسه با شاهد مقاوم و هیبریدهای دیگر برتر بودند. بر اساس نتایج این تحقیق، همچین مییتوان والد S1-88239 را به عنوان گرده افشان مناسب برای تهیه رقم مقاوم به ریزومانیا توصیه کرد.

اثر متقابل ژنوتیپ × محیط، در انتخاب ژنوتیپ های برتر نقش مهمی دارد. به منظور بررسی اثر ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط برای عملکرد دانه در لوبیا سفید، دوازده ژنوتیپ در یک طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در چهار مکان (بروجرد، زنجان، خمین و تبریز) دو سال زراعی (93-1391) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس مرکب، معنی دار بودن اثر ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط بر عملکرد دانه را نشان داد. بیشترین و کمترین عملکرد دانه ژنوتیپ ها به ترتیب متعلق به ایستگاه بروجرد (4335 کیلوگرم در هکتار) و ایستگاه خمین (1354.2 کیلوگرم در هکتار) بود. نتایج تجزیه واریانس امی (Ammi) نشان داد که اثر شش مولفه بر عملکرد دانه معنی دار بود و مولفه هفتم به عنوان نویز در نظر گرفته شد. در این مطالعه اثر متقابل ژنوتیپ × محیط مهم تر از اثر اصلی ژنوتیپ برای عملکرد دانه بود. دو مولفه اصلی اول مدل امی 71 درصد کل واریانس عملکرد را توجیه کردند. بر اساس مقادیر اولین مولفه اصلی معنی دار، ارزش پایداری امی (ASV) و شاخص پایداری ژنوتیپ (GSI)، ژنوتیپ 11805/ DANESHKADEH به عنوان ژنوتیپ با عملکرد و پایداری، عملکرد بالا شناخته شد.