مجله به نژادی نهال و بذر (نهال و بذر)
سال:1392 | دوره:29-1 | شماره:1 |تعداد مقالات:14

به منظور ارزیابی تحمل به خشکی در ژنوتیپ های پیشرفته گندم دوروم، تعداد 20 ژنوتیپ در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط بدون تنش و تنش رطوبتی در سال زراعی 89-1388 مورد بررسی قرار گرفتند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس، اختلاف معنی داری بین ژنوتیپ ها از نظر عملکرد دانه در هر دو شرایط محیطی (تنش و بدون تنش) وجود داشت. بیشترین میانگین عملکرد دانه در شرایط تنش و بدون تنش به ترتیب متعلق به لاین های شماره 13 (808.3 گرم در مترمربع) و 14 (1177 گرم در مترمربع) بود. مطالعه همبستگی بین عملکرد در شرایط تنش، بدون تنش و شاخص های مقاومت به خشکی نشان داد که شاخص تحمل تنش (STI)، شاخص میانگین بهره وری (MP) و شاخص میانگین هندسی بهره وری (GMP) برای شناسایی ژنوتیپ هایی با عملکرد بالا در هر دو شرایط تنش و بدون تنش خشکی مناسب هستند، که در بین آن ها STI به عنوان مناسب ترین شاخص شناخته شد. در روش ترسیمی بای پلات ژنوتیپ ها به گروه های متحمل و غیرمتحمل تقسیم شدند به نحوی که ژنوتیپ های شماره 4، 10، 11، 15، 14 و 5 در ناحیه با پتانسیل تولید بالا و حساسیت پایین به خشکی و در مجاورت بردارهای مربوط به شاخص های مهم تحمل به خشکی GMP،MP  و STI و ژنوتیپ های شماره 17، 6، 19، 20 و 16 در ناحیه با عملکرد پائین و حساسیت بالا به خشکی قرار گرفتند. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای و تابع تشخیص ژنوتیپ های مورد بررسی بر اساس سه شاخص STI، MP و GMP در پنج گروه قرار گرفتند. در مجموع بر مبنای شاخص های مقاومت به خشکی مبتنی بر عملکرد دانه، ژنوتیپ شماره 14 به عنوان ژنوتیپ متحمل به تنش شناخته شد.

به منظور ارزیابی و شناسایی ارقام دیررس ذرت از نظر حساسیت و مقاومت به بیماری پوسیدگی فوزاریومی بلال، آزمایشی در سال های زراعی 1388 و 1389 با تعداد 22 لاین و هیبرید دیررس ذرت (همراه با والدین) در دو منطقه کرج و قراخیل ساری در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. آلوده سازی مصنوعی لاین ها با استفاده از روش ایجاد زخم در بلال در مرحله گلدهی (10-7 روز بعد از ظهور کاکل ها) در وسط بلال انجام شد. ارزیابی در زمان رسیدن فیزیولوژیک با استفاده از شاخص شدت بیماری بر اساس مقیاس 6-1 انجام شد. نتایج حاکی از آن بود که در این بیماری نقش اثر متقابل والدین از اهمیت بالایی برخوردار است. نتایج تجزیه واریانس مرکب در هر دو سال نشان داد که بین هیبریدها و والدین از نظر شدت بیماری اختلاف معنی دار وجود دارد. اکثر هیبریدها از جمله هیبرید K 3640.3 ´ K18 (KSC 705) نسبت به بیماری نیمه مقاوم بودند. دو هیبرید به نام های K 166B ´ K 18 و K 3547.4 ´ Mo 17 (KSC 706) نیز به عنوان هیبریدهای مقاوم به بیماری شناسائی شدند.

در سال های اخیر استفاده از تنوع ژنتیکی موجود در سطوح مختلف خزانه ژنی گندم به عنوان منابعی غنی جهت اصلاح و پیشبرد صفات متعدد مورد توجه قرار گرفته است. از جمله این منابع می توان به گونه های وحشی اشاره کرد که برای بهره برداری از آن ها از گونه های حد واسط و تولید ارقام مصنوعی استفاده شده است. در بررسی حاضر 100 ژنوتیپ گندم مصنوعی دریافتی از مرکز بین المللی تحقیقات گندم و ذرت (CIMMYT) به همراه ارقام گندم شاهد پیشتاز، پیشگام و مغان-3 در شرایط آبی در مزرعه آزمایشی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر واقع در کرج مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج آزمایش تنوع زیادی را در ژنوتیپ های گندم مصنوعی از نظر اکثر صفات زراعی نشان داد. تجزیه رگرسیون نشان داد که در گندم های مصنوعی صفاتی مانند تعداد روز از ظهور سنبله تا رسیدن فیزیولوژیکی، ارتفاع بوته و تعداد دانه در سنبله اثر مثبت و معنی داری بر عملکرد دانه داشتند. دسته بندی ژنوتیپ ها بر اساس تجزیه کلاستر به روش وارد (Ward) گندم های مصنوعی مورد مطالعه را در هفت گروه هر یک با ویژگی های خاصی قرار داد. با توجه به نتایج به دست آمده تعداد پانزده ژنوتیپ گندم مصنوعی با داشتن عملکرد دانه بالا و برخی خصوصیات زراعی مناسب شناسائی و برای بررسی بیشتر در نظر گرفته شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که گندم های مصنوعی می توانند به عنوان منابع ارزشمندی برای انتقال صفات جدید و متنوع به خزانه ژنی گندم های زراعی مورد توجه قرار گیرند و تنوع مناسبی را برای به نژادگران به منظور اصلاح و تولید ارقام فراهم آورند.

به منظور بررسی اثر متقابل ژنوتیپ ´ محیط و مطالعه سازگاری و پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های گلرنگ بهاره، هفده ژنوتیپ در نه ایستگاه تحقیقاتی به مدت چهار سال (1382 تا 1385) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط دیم مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس مرکب، اثر ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل آن ها در سطح احتمال %1 معنی دار بود. از روش های ناپارامتری برای آزمون اثر ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل استفاده شد. اثر اصلی و متقابل با روش هیلدبراند (آزمون اثر متقابل بدون تغییر رتبه بندی ژنوتیپ ها) و روش دی کرون و وان دیر لان (آزمون اثر متقابل با تغییر در رتبه بندی ژنوتیپ ها) در سطح احتمال %1 معنی دار شد. بر اساس معیارهای ناپارامتری هان و تنارازو، ژنوتیپ شماره  (Gila) 11و شاخص برتری فاکس و همکاران، ژنوتیپ شماره 15 (رقم سینا) پایدارتر از سایر ژنوتیپ ها بودند. با توجه به نتایج آماره عملکرد - پایداری (Ysi) ژنوتیپ های شماره 2 (S-541)، 15 و  (Syria) 4جزو ژنوتیپ های گزینش شده بودند. همچنین بر اساس بای پلات GGE برای کلیه محیط ها، ژنوتیپ های شماره 1 (Cyprobregon)، 4 و 15 برتری نشان دادند. این دو روش ژنوتیپ شماره 15 (رقم سینا) را به عنوان ژنوتیپ برتر شناسایی کردند.

در این مطالعه باززایی مستقیم گیاه کامل در سه رقم یونجه چندساله مورد بررسی قرار گرفت. ریزنمونه های گره ساقه جداشده از گیاهچه های بذری 14 روزه در محیط کشت پایه MS همراه با ویتامین های B5 تکمیل شده با غلظت های مختلف و ترکیبات فاکتوریلی تنظیم کننده های رشد BAP/NAA و TDZ/AgNO3 کشت شدند. نتایج حاصل از تجزیه آماری تفاوت معنی دار (P<0.01) بین ارقام و همچنین بین سطوح مختلف تنظیم کننده های رشد از نظر صفات تعداد جوانه های القاشده و تعداد شاخساره های باززاشده در هر ریزنمونه را نشان داد. بیشترین میانگین تعداد جوانه القاشده (5.80 جوانه در هر ریزنمونه، میانگین سه رقم) و همچنین بیشترین میانگین تعداد شاخساره باززاشده (5.73 شاخساره در هر ریزنمونه، میانگین سه رقم) در سطوح بالای (1 mgl-1) BAP و (0.2 mgl-1) NAA حاصل شد، در حالی که مقادیر بیشینه برای میانگین تعداد جوانه القاشده (5.77) و میانگین تعداد شاخساره باززاشده (5.69) در سطح پایین TDZ (0.1 mgl-1) همراه با (3 mgl-1) AgNO3 به دست آمد. ارقام قره یونجه، ارودوباد و همدانی به ترتیب دارای بیشترین پتانسیل از نظر صفات موردنظر بودند. گیاهچه ها در حضور محیط کشت MS نصف غلظت حاوی (1.5 mgl-1) NAA در ترکیب با (1 mgl-1) IBA به طور قابل توجهی ریشه دار شدند و گیاهان با قابلیت زنده مانی %100 به شرایط گلخانه ای سازگار شدند. پروتوکل ساده، سریع و کارآمد ارائه شده در این مطالعه می تواند در برنامه های به نژادی و همچنین برای مهندسی ژنتیک دامنه وسیعی از گونه های یونجه استفاده شود.

به منظور ارزیابی پتانسیل عملکرد دانه لاین های گندم نان در شرایط تنش شوری، مدل سازی عملکرد دانه در تنش شوری و انتخاب ژنوتیپ های برتر جهت استفاده در برنامه های به نژادی، 100 لاین گندم نان که شامل ژنوتیپ های حساس و متحمل به شوری بودند در قالب طرح لاتیس دوگانه در شرایط مزرعه ای شوری و بدون شوری در یزد و کرمان ارزیابی شدند. نتایج حاصل از تجزیه مرکب صفات مورد مطالعه اختلاف معنی داری را بین ژنوتیپ ها نشان داد. نتایج ضرایب همبستگی مشخص کرد که بین عملکرد و اکثر صفات مورد مطالعه همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد، تجزیه رگرسیون چندگانه به روش گام به گام نشان داد که در تنش شوری صفات تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله و تعداد روز تا پنجه زدن بیشترین عوامل موثر در عملکرد بودند. نتایج حاصل از بررسی ضرایب عاملی بیانگر اهمیت صفات عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و اجزای عملکرد در تنش شوری بود. تجزیه علیت بر اساس متغیرهای وارد شده در مرحله نهایی رگرسیون مرحله ای نشان داد که تعداد سنبله در مترمربع و وزن دانه در سنبله در شرایط تنش اثر مستقیم بالایی بر عملکرد داشتند. در نهایت با توجه به نتایج عملکرد به دست آمده از محیط های مختلف لاین های شماره 26، 48، 51، 54، 55، 59، 60، 66، 67، 69، 73، 75، 87، 89 و 94 که دارای عملکرد بیشتری نسبت به ارقام شاهد پرمحصول متحمل به تنش ارگ، بم و کویر بودند، به عنوان برترین ژنوتیپ ها در شرایط مورد مطالعه تعیین و جهت بررسی های مولکولی، فیزیولوژیکی و سازگاری انتخاب شدند.

کاهو یکی از سبزیجات مهم برگی و سالادی دنیا و ایران به شمار می رود. شناسایی پتانسیل ژنتیکی ژرم پلاسم کاهو در ایران و استفاده از آن در برنامه های به نژادی از اهداف مهم به شمار می رود. بررسی و ارزیابی تنوع ژنتیکی 42 ژرم پلاسم کاهوی استان های مختلف کشور در مزرعه پژوهشی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج در سال 1389 انجام شد. هر ژنوتیپ بر روی یک پشته 3 متری کاشته شد. در این مطالعه ویژگی های مهم مورفولوژیک و فیزیولوژیک بر اساس دیسکریپتور IPGRI اندازه گیری و یادداشت برداری شد. نتایج آزمایش تنوع بالایی را در ژنوتیپ های مورد مطالعه نشان داد. در این بررسی سه تیپ برگی، ساقه ای و رومن درکاهوهای کشور شناسایی شد. عملکرد ژنوتیپ ها از 492.23 تا 1196 گرم در بوته متغیر بود. بین عملکرد بوته با طول برگ، عرض برگ، تعداد برگ و طول ساقه و همچنین بین طول دوره رشد تا شروع بولتینگ و گلدهی، همبستگی مثبت و معنی داری دیده شد. ژنوتیپ قمی و لاین های شماره 15 و 25 مازندران نسبت به بولتینگ حساس تشخیص داده شدند. تجزیه کلاستر، ژنوتیپ ها را در سه گروه قرار داد. در تجزیه به عامل صفات، هفده متغیر بررسی شده به شش عامل و با واریانس نسبی تجمعی 71.78 درصد کاهش یافت. با توجه به نتایج به دست آمده، از ژنوتیپ های با ارزش و دارای خصوصیات مطلوب مانند عملکرد بالا و مقاومت به بولتینگ می توان در برنامه های به نژادی بعدی برای بهبود صفات استفاده کرد.

ایران یکی از مهم ترین مراکز تنوع ژنتیکی جنس اسپرس است و گونه یکساله Onobrychis crista-galli گیاهی مرتعی است که در مناطق غرب و جنوب کشور گسترش وسیعی دارد. در این تحقیق 26 ژنوتیپ O. crista-galli از مناطق مختلف جمع آوری و تنوع ژنتیکی آن ها بر اساس مجموعه ای از صفات مورفولوژیک در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 89-1388 در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج مورد ارزیابی قرار گرفت. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که ژنوتیپ های مورد بررسی از نظر کلیه صفات اندازه گیری شده تفاوت معنی داری داشتند، که بیانگر وجود تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ های مورد مطالعه است. در بین صفات کمی بیشترین مقدار تنوع مربوط به طول دمگل آذین (%50.82) و کمترین مقدار آن متعلق به عرض نیام (%11.45) بود. در میان صفات کیفی بر اساس شاخص نسبی شانون حداکثر تنوع در کرکپوش گیاه و حداقل آن در عادت رشدی مشاهده شد. نتایج حاصل از ضرایب همبستگی نیز مشخص کرد که وزن نیام و وزن دانه همبستگی مثبت و معنی داری با تعداد برگچه در هر برگ و همچنین تعداد روز تا %50 گلدهی داشتند. تجزیه خوشه ای به روش حداقل واریانس وارد (Ward) برای صفات کمی، ژنوتیپ های مورد مطالعه را در چهار گروه طبقه بندی کرد و بیشترین اختلاف بر مبنای مهم ترین صفات مورفولوژیک بین گروه های دوم و چهارم وجود داشت. با توجه به نتایج این تحقیق، می توان با انجام تلاقی بین افراد این گروه ها حداکثر تنوع ژنتیکی در صفات را به منظور تهیه لاین ها و ارقام پرمحصول ایجاد کرد.

این پژوهش به منظور مقایسه، گروه بندی و انتخاب ژنوتیپ های برتر از میان 32 رقم و ژنوتیپ بومی زردآلو جمع آوری شده در ایستگاه تحقیقات کمال شهر، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر انجام شد. بیست و یک صفت پومولوژیکی و مورفولوژیکی در هر ژنوتیپ و رقم به مدت دو سال (1377 و 1388) مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس، اکثر صفات معنی دار بودند که نشان دهنده وجود تنوع در ارقام و ژنوتیپ های مورد بررسی بود. همبستگی های مثبت و منفی معنی داری بین برخی صفات مشاهده شد که بیشترین همبستگی بین دو صفت پهنای جانبی میوه و ارتفاع میوه بود. بر اساس نتایج به دست آمده از تجزیه به عامل ها، متغییرهای جدید به دست آمده درصد بیشتری را توجیه کردند. مقایسه میانگین ها نشان داد که ژنوتیپ های حس گلی و شاهرود 58 بالاترین و ژنوتیپ طبرزه مرند پایین ترین وزن میوه را داشتند. تجزیه کلاستر بر اساس بیست عامل مهم، ارقام و ژنوتیپ ها را در فاصله 25 به دو گروه اصلی تقسیم کرد که گروه کوچک تر شامل چهار ژنوتیپ شاهرود 32، شاهرود 13، نادری کرج و نوری کرج بود. نتایج این تحقیق نشان داد که داده های مورفولوژیکی و پومولوژیکی می توانند تا حد زیادی ارقام مختلف را از یک دیگر تفکیک و ارقامی را که از نظر صفات مورفولوژیکی و پومولوژیکی مشابه هستند در یک گروه قرار دهند.

به منظور بررسی هتروزیس و ترکیب پذیری لاین های اینبرد اطلسی برای صفات زینتی، تلاقی های مستقیم و متقابل بین چهار والد اطلسی با اسامی L5 (P1)، L8 (P2)،L11 (P3)  و L17 (P4) انجام و در سال دوم هیبریدهای F1 حاصل به همراه والدین در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار کاشته شدند. صفات ارتفاع بوته تا اولین گل، تعداد گل روی بوته، تعداد روز تا گلدهی، قطر گل، قطر لوله گل، طول لوله گل، طول جام گل، ماندگاری گل روی بوته و عطر گل اندازه گیری شدند. معنی دار شدن اثر ترکیب پذیری عمومی (GCA) و خصوصی (SCA) نقش توام ژن های با اثر افزایشی و غیرافزایشی را در کنترل اکثر صفات نشان داد. با این وجود، معنی دار نبودن نسبت GCA/SCA و درجه غالبیت بیشتر از یک، نشان داد که نقش اثر فوق غالبیت از اثر افزایشی در کنترل صفات بیشتر است. برای صفت قطر گل، لاین P2 و تلاقی P1 ´ P2 به ترتیب دارای بیشترین مقادیرGCA  و SCA بودند. اثر سیتوپلاسمی (RCA) در تمام صفات مورد بررسی به غیر از ماندگاری گل روی بوته و طول گل معنی دار بود. بیشترین هتروزیس نسبت به میانگین والدین و والد برتر برای صفات تعداد گل روی بوته و قطر گل از تلاقی های P1 ´ P3 و P2 ´ P3 حاصل شد.

در این مطالعه تنوع ژنتیکی 238 ژنوتیپ انار ترش ایران موجود در کلکسیون انار یزد با استفاده از نشانگرهای ریزماهواره بررسی شد. تجزیه خوشه بندی با روش های UPGMA و  ،NJبا استفاده از نرم افزار Mega4، و تجزیه ساختار با روش Bayesian با استفاده از نرم افزار Structure 2.2 و تجزیه به مختصات اصلی (PCoA) با نرم افزارNtsys ، به منظور بررسی روابط ژنتیکی و ساختار جمعیت ژنوتیپ ها انجام شد. آغازگرهای SSR-MP26 و SSR-MP39 به ترتیب با 0.907 و 0.544 بیشترین و کمترین PIC را نشان دادند. بررسی نتایج تمامی روش های ذکر شده نشان داد که طبقه بندی ژنوتیپ های مورد مطالعه مستقل از منشا جغرافیایی و نام گذاری پیشنهادیشان بود. نتایج این بررسی نشان داد که کلکسیون انار یزد ممکن است حاوی ژنوتیپ های متفاوت با اسامی مشابه و یا ژنوتیپ های یکسان با اسامی متفاوت باشد که ضروری است با تحقیقات بیشتر مورد تایید قرار گیرد.

آزمون کوتیلدون روشی سریع و ارزان برای ارزیابی مقاومت ارقام کلزا نسبت به قارچ S. sclerotiorum است که در مقایسه با سایر روش های به کار رفته، انطباق بیشتری با نتایج مورد مشاهده در مزرعه دارد (Garg et al., 2008). تاکنون چنین روشی در ایران برای ارزیابی ارقام کلزا به این بیمارگر به کار نرفته است، بنابراین آزمونی گلخانه ای به روش مایه زنی برگ های کوتیلدونی با استفاده از سوسپانسیون میسلیومی بر روی دوازده رقم کلزا، شامل هفت رقم تیپ بهاره (هایولا 308، هایولا 401، هایولا 420، RGS003، ساری گل، آپشن 500 و مالوکا) و پنج رقم تیپ زمستانه (لیکورد، زرفام، اپرا، اکاپی و مودنا)، با دو جدایه قارچ S. sclerotiorum انجام شد.

در مناطق جنوبی استان هرمزگان گیاه گوجه فرنگی در تابستان از شدت گرما به کلی خشک شده و از بین می رود به همین دلیل کشت آن در پاییز انجام می شود. میوه چی لنگرودی (Mivehchi Langrodi, 2000) پانزده رقم گوجه فرنگی را از نظر عملکرد و کیفیت در استان بوشهر بررسی و گزارش کرد که دو رقم Koral و Calj Hyb 579 از نظر عملکرد و خصوصیات مطلوب میوه نسبت به سایر ارقام برتر بودند. عدالتیان و همکاران (Adalatian et al., 2006) در مطالعه اثر رقم و زمان نگهداری روی ویژگی های شیمیایی رب گوجه فرنگی حاصل از چهار رقم گوجه فرنگی، دریافتند که ارقام ارلی اوربانا 111 پتوارلی CH دارای بیشترین میزان مواد جامد محلول، بالاترین میزان اسیدیته و کمترین نوسانات عملکرد بودند. کشت و تولید خارج از فصل گوجه فرنگی یکی از زراعت های مهم کشاورزان استان های جنوبی کشور و منبع درآمد بالایی برای آن ها است.

روغن و دانه های روغنی یکی از اقلام عمده وارداتی کشور ایران هستند. بنا بر آمار و گزارش های اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان روغن نباتی ایران، بیش از 85 درصد روغن مورد نیاز کشور به صورت روغن خام، دانه های روغنی و کنجاله از خارج وارد می شود که در این میان دانه روغنی سویا عمده ترین سهم را به خود اختصاص داده است. در حال حاضر بیش از 90 درصد سطح زیر کشت سویا در ایران در استان های شمالی کشور است و به دلیل تکمیل شدن ظرفیت مزارع قابل کشت، امکان افزایش سطح زیرکشت این گیاه در مناطق مذکور وجود ندارد. لذا به دلیل نیاز کشور به روغن و لزوم کاهش وابستگی آن به این کالا، سیاست وزارت جهاد کشاورزی بر یافتن مناطق جدید و توسعه کشت سویا در مناطق دیگر نظیر دشت خوزستان معطوف شده است.