مجله به نژادی نهال و بذر (نهال و بذر)
سال:1391 | دوره:28-1 | شماره:4 |تعداد مقالات:13

پایداری عملکرد دانه هجده ژنوتیپ جو در مقایسه با دو رقم شاهد با استفاده از طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در هشت ایستگاه اقلیم سرد شامل اراک، اردبیل، همدان، جلگه رخ، کرج، میاندوآب، مشهد و تبریز به مدت دو سال زراعی (85-1383) مورد بررسی قرار گرفت. برای مطالعه اثر متقابل ژنوتیپ در محیط روش GGE biplot جهت تجزیه پایداری به کار گرفته شد. بر اساس نمودار چند ضلعی مر بوط به ژنوتیپ ها، ژنوتیپ شماره  (G16) 16بیشترین عملکرد را در اراک و همدان، ژنوتیپ شماره 17 بیشترین عملکرد را در کرج، میاندوآب و مشهد و ژنوتیپ شماره 4 بیشترین عملکرد را در اردبیل و جلگه رخ داشتند. بر اساس نمودار محیط های ایده آل فرضی، محیط های مشهد، میاندوآب و کرج به این محیط نزدیک تر بود، و بر اساس نمودار ژنوتیپ ایده آل فرضی و نمودار بای پلات ژنوتیپ ها و محیط ها، ژنوتیپ شماره  (MAKOUEE//ZARJOW/80-5151) 17باتوجه به معیار پایداری مورد استفاده، پایداری مطلوب تری را نشان داد و این ژنوتیپ به عنوان ژنوتیپ برتر از نظر پرمحصولی و پایداری عملکرد شناسایی شد. نتایج این بررسی نشان داد اگرچه اصلاح ارقام سازگار و پایدار برای پهنه گسترده اقلیم سرد مشکلات مختص به خود را دارد، لیکن انتخاب ژنوتیپ های پرمحصول با سازگاری عمومی و یا خصوصی با استفاده از اطلاعات به دست آمده از این چنین تجزیه و تحلیل های پایداری، امکان پذیر خواهد بود.

در این تحقیق 96 نمونه از عدس های وحشی گونه های Lens nigricans،L. ervoides  و L. odemensis کلکسیون عدس بانک ژن گیاهی ملی ایران مورد بررسی قرار گرفتند. هدف از پژوهش حاضر ارزیابی صفات مورفولوژیکی و تعیین میزان اهمیت این صفات در شناسایی گونه های مختلف جنس عدس بود. در طول فصل رشد 24 صفت مورفولوژیکی اندازه گیری شدند. پارامترهای آماری برای صفات مورد بررسی محاسبه و شاخص شانون و ضریب تغییرات فنوتیپی به عنوان معیاری از تنوع ژنتیکی تعیین شد و از تجزیه به مولفه ها، تجزیه خوشه ای و تابع تشخیص جهت گروه بندی ژنوتیپ ها استفاده شد. این بررسی وجود تنوع قابل ملاحظه درون و بین گونه ای را در نمونه ها نشان داد. بر اساس ضریب تغییرات به دست آمده در بین صفات کمی، بیشترین ضریب تغییرات به ترتیب در صفات وزن صد دانه (CV= %114) طول راکیس (CV= %55) و نسبت طول دم گل به راکیس (CV= %49.5) و کمترین میزان تنوع در صفات طول کاسه گل و عرض برگچه (CV= %25) مشاهده شد. در میان صفات کیفی، بیشترین شاخص شانون به ترتیب برای صفت شکل گوشوارک (1.02)، رنگدانه غلاف (0.92) و وجود زائده داسی شکل روی محور گل (0.94) به دست آمد و کمترین شاخص شانون با صفت شکوفائی نیام مرتبط بود و هیچ گونه تنوعی از نظر این صفت ملاحظه نشد. انجام آنالیزهای چندمتغیره با استفاده از صفات کیفی و کمی تا حد زیادی قادر به جداسازی و شناسایی گونه L. ervoides از بقیه گونه ها شد، اما گونه های L. odemensis و L. nigricans از نظر صفات مورفولوژیکی به ویژه صفات کیفی بسیار به یک دیگر شبیه بوده و این صفات قدرت تبیین این دو گونه را از یک دیگر نداشتند.

این تحقیق به منظور ارزیابی خصوصیات سیتوژنتیکی هشت جمعیت متعلق به سه گونه از جنس Stipagrostis اجرا شد. نتایج شمارش کروموزومی، دو سطح پلوئیدی در این جنس را نشان داد که گونه S. plumose دیپلوئید (2n= 2x= 22) و گونه های S. pennata و S. karelinii تتراپلوئید (2n= 4x= 44) بودند. مطالعه حاضر تعداد کروموزوم گونه S. karelinii را به صورت تتراپلویید و برای اولین بار گزارش می کند. نتایج فرمول کاریوتیپی نشان داد که عمده کروموزوم های موجود در جمعیت های مورد مطالعه از نوع متاسنتریک (m) هستند. ماهواره و نواحی سازمان دهنده هستکی در جمعیت های دیپلوئید مشاهده شد. بر اساس نتایج تجزیه کاریوتیپی و دسته بندی کاریوتیپ ها به روشStebbins ، جمعیت های دیپلوئید در کلاس 1A و 2A و جمعیت های تتراپلوئید در کلاس 1B قرار گرفتند، به این ترتیب جمعیت های تتراپلوئید از نظر کاریوتیپی نامتقارن بودند. از نظر صفات کاریوتیپی اختلاف معنی داری (p<0.01) میان جمعیت ها برای سه صفت طول بازوی کوتاه، نسبت بازوها و شاخص سانترومری وجود داشت که بیانگر تنوع نسبی کروموزومی در میان ژنوتیپ های مورد مطالعه بود. بیشترین میزان همبستگی میان صفت بازوی کوتاه با بازوی بلند و همچنین میان شاخص سانترومری با درصد شکل کلی و صفت شاخص سانترومری با میزان کروماتین نسبی، به ترتیب با مقادیر 0.96، 0.88 و 0.87 وجود داشت. نتایج تجزیه خوشه ای و ضرایب Romero zarco تا حد بسیار زیادی با یک دیگر هماهنگی داشت و جمعیت ها در دو گروه مجزا قرار گرفتند. در گروه اول سه جمعیت دیپلوئید از گونه S. plumosa و در گروه دوم سایر جمعیت های تتراپلوئید از گونه های S. pennata و S. karelinii جای گرفتند.

به منظور ارزیابی تنوع مورفولوژیک برخی از ژنوتیپ های بومی فندق ایران، ده ژنوتیپ به نام های گردویی، گرچه، شصتک، پائیزه، محلی کرج، تابستانه، رسمی، شیروانی، پشمینه و تیپ گرد اشکورات با استفاده از دستورالعمل ملی آزمون های تمایز، یکنواختی و پایداری (DUS) در ایستگاه تحقیقات کمال شهر کرج در سال های 1387 و 1388 بررسی شدند. از هر ژنوتیپ، سه درخت شانزده ساله انتخاب و 55 صفت در آن ها یادداشت برداری شد. این صفات شامل چهار صفت مربوط به درخت، سه صفت مربوط به شاخه های یک ساله، نه صفت برگ، شش صفت گل، بیست و چهار صفت مربوط به میوه، نه صفت تکمیلی در برگیرنده دیگر صفات گل و میوه و میزان حساسیت به برخی آفات و بیماری ها بودند. ژنوتیپ های مورد بررسی از نظر چهارده صفت کمی (عرض، طول، طول در عرض درخت، ضخامت شاخه یک ساله، طول و عرض دمبرگ، طول و ابعاد برگ، طول گل آذین نر، وزن و درصد وزنی مغز، قطر و طول میوه) دارای تفاوت معنی دار و متمایز کننده بودند. با استفاده از چهار صفت کیفی (زمان باز شدن گل نر و ماده، زمان رسیدن میوه و شکل جوانه گل) کلیه ژنوتیپ ها از هم متمایز شدند. بررسی صفات کیفی میوه نشان داد که ژنوتیپ گردویی به دلیل داشتن پوست چوبی نازک، مغز درشت، سهولت جداشدن پوست چوبی از مغز و چند منظوره بودن، بر سایر ژنوتیپ ها برتری دارد. ژنوتیپ های پشمینه، گردویی و گرچه سال آوری نداشتند، دارای میوه گرد بودند و گرده زای مناسبی برای سایر ژنوتیپ ها تشخیص داده شدند. اطلاعات حاصل از این پژوهش در احداث باغ های جدید و همچنین برنامه های به نژادی فندق قابل استفاده است.

سویا (Glycine max) به دلیل برخورداری از روغن و پروتئین خوراکی به عنوان یک گیاه زراعی مهم در دنیا محسوب می شود. به منظور تعیین نحوه وراثت صفات زراعی و مقاومت به ریزش دانه در سویا از تلاقی ´ T215 تلار، نسل های F1، F3، BC1 و BC2 تهیه و به همراه والدینP1  و P2 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج این بررسی نشان داد به ترتیب اثرهای غالبیت و پس از آن اثرهای افزایشی بیشترین تاثیر را در کنترل ژنتیکی صفات مورد بررسی داشتند. نحوه توارث صفات مراحل زایشی شامل شروع گلدهی با شروع پرشدن دانه و پرشدن کامل دانه با رسیدن کامل، و عملکرد دانه و اجزاء مرتبط با آن، به ویژه عملکرد دانه با تعداد غلاف در بوته و ارتفاع بوته با تعداد گره در ساقه شباهت زیادی داشتند. در مقاومت به ریزش دانه سهم اثر غالبیت بیش از اثر افزایشی بود. اما اثر متقابل اپیستازی نیز در بروز این صفت تاثیرگذار بود.

به منظور ارزیابی عکس العمل ژنوتیپ های گندم نان به تنش رطوبتی، 21 ژنوتیپ پیشرفته گندم دیم به همراه ارقام شاهد آذر 2 و الوند در تنش خشکی (دیم) و آبیاری تکمیلی (دو بار آبیاری) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 88-1387 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه مورد مطالعه قرار گرفتند. تجزیه واریانس مرکب نشان داد که بین دو شرایط متفاوت محیطی و ژنوتیپ های مورد مطالعه تفاوت معنی داری برای عملکرد دانه و اجزاء عملکرد وجود داشت. اثر متقابل ژنوتیپ ´ محیط نیز برای صفات اندازه گیری شده معنی دار بود. بر اساس نتایج تجزیه گرافیکی GGE بای پلات در محیط تنش خشکی ژنوتیپ های شماره (Azar2/78Zhong 291-99) 3 و  (Seafallah/3/Sbn/Trm/K253) 4و در محیط آبیاری تکمیلی ژنوتیپ های شماره (F10s-1//ATAY/GALVEZ87) 12، (Sabalan/84.40023//Seafallah) 2،(PYN/BAU/BONITO) 16  و (SUBEN-7) 17 عملکرد دانه بیشتری داشتند. بر اساس مدل GGE بای پلات، ژنوتیپ های شماره (SABALAN/4/VRZ/3/ORF1.148/TDL/BLO) 9 و (BAYRAKTAR) 11 جزء ژنوتیپ های برتر و ژنوتیپ شماره 12 مناسب برای آبیاری تکمیلی بودند. در شرایط تنش خشکی بیشترین میزان عملکرد دانه مربوط به ژنوتیپ شماره 3 با 2691 کیلوگرم در هکتار و در شرایط آبیاری تکمیلی ژنوتیپ شماره 12 با 3597 کیلوگرم در هکتار بود. آبیاری تکمیلی موجب شد که میانگین وزن هزار دانه 9.2 گرم، عملکرد دانه 652 کیلوگرم، ارتفاع بوته 6.4 سانتی متر، شاخص برداشت 5.6 درصد و طول دوره پرشدن دانه 8 روز نسبت به شرایط تنش خشکی افزایش یابد و ژنوتیپ ها به طور میانگین 16 روز در شرایط آبیاری تکمیلی زودتر به مرحله ظهور سنبله رسیدند. در آزمایش آبیاری تکمیلی به ازای هر یک میلی متر آب مصرفی 8.15 کیلوگرم محصول دانه بیشتر نسبت به شرایط دیم تولید شد.

عدم وجود تنوع در نژادهای تجاری قارچ دکمه ای سفید Agaricus bisporus اصلاح این قارچ را با مشکل رو به رو ساخته است. به منظور تولید یک جمعیت مادری در حال تفرق، 377 جدایه تک اسپور از ده نژاد دو رگ تجاری تهیه و با استفاده از آزمون میوه دهی، 22 جدایه هموکاریون و بقیه هتروکاریون تشخیص داده شدند. شباهت ژنتیکی 22 جدایه هموکاریون با روش RAPD و با استفاده از نه آغازگر الیگونوکلئوتیدی تصادفی به کمک ضریب شباهت ژاکارد بررسی شد. نتایج تجزیه RAPD نشان داد که جدایه های هموکاریون تفاوت های آشکاری دارند. با توجه به داده های شباهت ژنتیکی، جدایه های هموکاریون در تلاقی های دو به دو شرکت داده شدند. از مجموع 92 تلاقی انجام شد. در نهایت در هفت نژاد وقوع هتروکاریوسیس مورد تایید قرار گرفت. هفت نژاد دو رگ حاصل به عنوان جمعیت مادری با تفرق بالا معرفی شناسائی شدند.

هجده رقم آلو شامل ده رقم بومی ایران و هشت رقم وارداتی که در مرحله باردهی کامل بودند بر اساس 36 صفت مورفولوژیکی (پارامتریک و ناپارامتریک) و 15 پرایمر RAPD مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجریه واریانس داده ها مشخص کرد که تفاوت بین ارقام در کلیه صفات به جز رنگ گلبرگ در سطح %1 معنی دار بود. ماتریس عدم تشابه مشخص کرد که دو رقم مشهد 4 و دیررس سیف از نظر صفات کمی و ارقام آنتاریو و بربنگ از نظر خصوصیات کیفی کاملا از هم متمایز هستند. کلاستر حاصل از داده های مورفولوژیک در فاصله 25، ارقام را به دو گروه اصلی تقسیم کرد، این کلاستر تا حدی توانست ارقام ایرانی و خارجی را از هم تفکیک کند. داده های مولکولی درصد باند پلی مورفیسم بالایی (%99.04) را مشخص کردند، ماتریس تشابه این داده ها بیشترین شباهت را بین ارقام امپروفرانس و بخارای مرغوب (%71) و کمترین شباهت را بین ارقام شایرو و بخارای معمولی (%9) مشخص کرد. کلاستر به دست آمده از داده های مولکولی ارقام را در دامنه تشابه ژنتیکی از 0.15 تا 0.58 طبقه بندی کرد. ارقام در فاصله تشابه 0.26 به سه گروه اصلی تقسیم شدند که رقم دیررس سیف به تنهایی یک گروه مستقل را تشکیل داد و از سایر ارقام متمایز شد. در بررسی تنوع ژنتیکی بر اساس صفات مورفولوژیک و پرایمر RAPD ارقام ایرانی و خارجی در بعضی از موارد به خوبی تفکیک شدند و در برخی موارد هم، با هم تفاوت های بارزی داشتند.

مقاومت 72 ژنوتیپ از کلکسیون گندم بانک ژن گیاهی ملی ایران در مزرعه نسبت به بیماری زنگ زرد در سال زراعی 85-1384 در ساری و کرج مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در هر دو ناحیه در قالب طرح آگمنت اجرا شد و صفات تیپ آلودگی، شدت بیماری، سطح زیر منحنی توسعه بیماری (AUDPC) و ضریب آلودگی در سه نوبت به فاصله هفت روز یادداشت برداری شد. بر اساس نتایج آزمونt ، دو کانون آلودگی از نظر شدت بیماری (در ارزیابی اول و سوم)، نرخ آلودگی (اول، دوم و کل) ضریب آلودگی (اول و سوم) و AUDPC (دوم و کل) دارای اختلاف معنی دار بودند. در هر دو ناحیه، انحراف استاندارد صفات مقاومت با گذشت زمان افزایش نشان داد. در تجزیه خوشه ای اجزای مقاومت، صفت AUDPC در هر دو ناحیه ساری و کرج، در گروهی متمایز از سایر اجزای مقاومت قرار گرفت. تجزیه رگرسیون، ارتباط قوی صفت AUDPC با شدت بیماری، تیپ آلودگی و ضریب آلودگی را در هر دو ناحیه نشان داد. صفت نرخ آلودگی در مجموع در دو کانون آلودگی، وراثت پذیری عمومی بالاتری نسبت به سایر اجزای مقاومت داشت. نتایج آزمون مانتل برای تطابق ماتریس فاصله نمونه ها مبتنی بر اجزای مقاومت در دو ناحیه، به همراه سایر نتایج تحقیق حاکی از اهمیت هر یک از اجزای مقاومت نسبی، در ارزیابی واکنش نمونه های مورد بررسی نسبت به بیماری زنگ زرد بود. ژنوتیپ های مورد ارزیابی با استفاده از تجزیه خوشه ای مبتنی بر اجزای مقاومت به دو گروه حساس و دارای مقاومت نسبی تقسیم شدند.

جهت بررسی تنوع بیماری زائی در جمعیت عامل بیماری زنگ قهوه ای بیش از 140 جدایه قارج عامل بیماری در بهار سال های 1388 و 1389 به صورت تصادفی از مزارع گندم استان های مختلف ایران جمع آوری شد. شناسایی پاتویپ ها با استفاده از 38 لاین تقریبا ایزوژنیک گندم و بر اساس فرمول بیماری زایی/ غیربیماری زایی و تعیین نژادهای فیزیولوژیک بر اساس سیستم اصلاح شده نامگذاری یکسان با استفاده از 20 لاین تقریبا ایزوژنیک در پنج گروه چهارتایی انجام شد. از 234 تک جوش بررسی شده، 177 نژاد متفاوت تعیین شد. بیشترین فراوانی به ترتیب متعلق به نژادهایFKTRS ، FJRRS و FKTTS بود. در اردبیل نژاد TKTTN و در خراسان شمالی نژاد TFTTN با پرآزاری بر روی 31 ژن مقاومت به زنگ قهوه ای، بیشترین توان بیماری زایی را در میان جدایه های عامل بیماری داشتند. به دلیل تنوع بالای پاتوتیپ ها در ایران تنها تعداد محدودی از ژن های مقاومت به تمام پاتوتیپ های موجود مقاومت خوبی داشتند. هرچند که فراوانی این پاتوتیپ ها بسیار کم بود. در بین پاتوتیپ های بررسی شده تنها هفت پاتوتیپ روی ژن Lr2a و یک پاتوتیپ (FHQJS) روی ژن Lr19 بیماری زا بودند. با توجه به نتایج به دست آمده در این پژوهش به نظر می رسد که ارقام گندم با ترکیبی از ژن های اختصاصی مانند ژن Lr28، Lr9، Lr25، Lr19،Lr29  و Lr2a در ترکیب با ژن های غیراختصاصی مانند Lr34، Lr46 و یا ژن جدید Lr67 مقاومت موثر و پایدارتری ایجاد کنند. وجود نژادهای مشترک خصوصا در استان هایی که تحت تاثیر جریانات هوایی مشترک هستند وجود ارتباط بین این استان ها را از طریق این جریانات هوایی تقویت کرد. احتمالا در کشور، اسپورها هم به صورت انتقال با مسافت های نسبتا کوتاه به استان های مجاور و هم به صورت انتقال با مسافت های بلند به سایر استان ها مهاجرت می کنند.

در ایران و بسیاری از کشورها از محلب (Prunus mahaleb L.) به عنوان پایه برای گیلاس و آلبالو استفاده می شود. گیاه شناسان آلبالوتلخه یا محلب را در جنس پرونوس Prunus از تیره رزاسه (Rosaceae) تقسیم بندی می کنند. تعداد کروموزوم های پایه در این جنس 8 است (Westwood, 1987). آلبالوتلخه از جمله پایه های گیلاس و آلبالو رایج در بسیاری از نقاط دنیا است. انتشار جغرافیایی آلبالوتلخه در ایران بسیار وسیع و در نواحی معتدله کشور پراکنده است. در مناطق آذربایجان، کردستان، لرستان، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، یزد و همدان وجود درختان آلبالوتلخه گزارش شده است (Sabeti, 1976؛ Khatamsaz, 1992).

لاین MS-81-14 با شجره 1-66-22/Inia در سال زراعی 71- 1370 از دو رگ گیری بین گندم اینیا (Inia) با منشاء سیمیت و دارای کیفیت خوب و لاین متحمل به شوری بومی 1-66-22 در بخش تحقیقات غلات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در کرج تولید شد. بذر نسل F1 در سال زراعی 72- 1371 در کرج کاشته و بررسی شد.

لاین WB73-6 با شجره Trompillo, CMB74A-432-25B-1Y-IB-IY-OB از لاین های دریافتی از مرکز بین المللی CIMMYT بود که در سال زراعی 69- 1368 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی زهک زابل از ژرم پلاسم بین المللی مربوط به آزمایش IBON برگزیده شد. در سال زراعی 70- 1369 آزمایش مقایسه عملکرد مقدماتی ایستگاه زهک زابل یکی از لاین های برتر آزمایش بود و برای شرکت در آزمایش های تکراردار سال بعد ایستگاه انتخاب شد.