مجله به نژادی نهال و بذر (نهال و بذر)
سال:1390 | دوره:27-1 | شماره:4 |تعداد مقالات:10

بیشتر ارقام بادام موجود در کشور از نظر گرده افشانی و تلقیح خود ناسازگار هستند. در سال های 1387 و 1388 روی 54 رقم موجود در باغ کلکسیون بادام مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس واقع در زرقان مطالعه ای انجام شد تا میزان خودسازگاری این ارقام تعیین و گرده دهنده های مناسب برای شش رقم تجاری دیرگل موجود در کلکسیون مشخص شود. برای تعیین میزان خود سازگاری هر رقم، چهار شاخه و بر روی هر شاخه حداقل یکصد جوانه گل انتخاب و با استفاده از گرده های همان رقم، گرده افشانی شد. در دو نوبت پس از گرده افشانی تعداد میوه های تشکیل شده یادداشت شد. برای تعیین گرده دهنده مناسب، شش رقم برتر به صورت دی الل با یک دیگر تلاقی داده شدند. در بررسی میزان خودسازگاری، در رقم تونو در بررسی دو ماهه در دو سال پیاپی به طور متوسط در خودگرده افشانی 41 درصد تشکیل میوه مشاهده شد. در سایر ارقام کلکسیون تشکیل میوه در خودگرده افشانی مشاهده نشد. برای رقم کاپاریل به ترتیب ارقام مرسد با 5/69، تونو با 5/67 و کریستومورتو با 5/63، برای رقم کریستومورتو رقم تونو با 62/68، برای رقم تونو به ترتیب ارقام کاپاریل با 25/47، تونو با 87/40 و مرسد با 37/41، برای رقم فرانیس به ترتیب ارقام آی با 20/47 و کاپاریل با 50/46، برای رقم مرسد به ترتیب ارقام کریستومورتو با 50/75 و تونو با 75/64 و برای رقم آی به ترتیب ارقام تونو با 50/70 و کریستومورتو با 20/65 درصد تشکیل میوه بهترین گرده دهنده ها بودند.

در این مطالعه ده صفت کمی و شش صفت کیفی مربوط به خصوصیات خشک میوه و مغز 56 نمونه از 17 گونه و واریته وحشی بادام مقایسه و گروه بندی شدند. گونه های وحشی بادام تنوع زیادی از نظر صفات بررسی شده نشان دادند. گونه P. haussknechtii بزرگ ترین و سنگین ترین خشک میوه و مغز را داشت در حالی که گونه P. lycioides var. horrida دارای کوچک ترین میوه بود. گونه های P. scoparia، P. spartioides و P. erioclada روشن ترین رنگ مغز را داشتند. بر اساس خصوصیات خشک میوه و مغز، نمونه های وحشی بادام به دو کلاستر طبقه بندی شدند. این دو کلاستر با دو سری Icosandrae و Dodecandrea که قبلا برای گونه های وحشی بادام تعیین شده بود مطابقت داشت. سری Icosandrae شامل گونه هایی از دو بخش Euamygdalus و Spartioides بود و سری Dodecandrea شامل گونه های متعلق به بخش Lycioides  بود. نتایج این آزمایش نشان داد که می توان از خصوصیات خشک میوه و مغز برای کمک به شناسایی و طبقه بندی ژنوتیپ های بادام استفاده کرد.

گیاه Bromus tomentellus یکی از گرامینه های مهم و با ارزش برای تولید علوفه است. با هدف بررسی عملکرد بذر و علوفه خشک و تحمل به خشکی، یازده ژنوتیپ علف پشمکی در دو آزمایش جداگانه آبی و دیم در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 85-1384 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بروجرد مورد ارزیابی قرار گرفتند و عملکرد بذر و علوفه آن ها اندازه گیری شد. با استفاده از تجزیه به مولفه های اصلی روی شاخص های مقاومت به خشکی شامل میانگین حسابی (MP)، شاخص تحمل (TOL)، شاخص حساسیت به تنش (SSI)، شاخص تحمل به تنش (STI) و میانگین هندسی (GMP) و عملکرد بذر و علوفه در شرایط آبی (Yn) و دیم (Ys)، ژنوتیپ ها در دیاگرام دو بعدی بر اساس دو مولفه اصلی اول پراکنش داده شدند. در این نمودار ژنوتیپ 3752M (با عملکرد 265 کیلوگرم بذر در هکتار) و ژنوتیپ های 587M، 587P7، 587P12 و 587P3 (با تولید 1897-3/1680 کیلوگرم علوفه در هکتار) از نظر تحمل به خشکی مناسب تشخیص داده شدند.

در تحقیق حاضر بخشی از کلکسیون جو اهلی (Hordeum vulgare) شامل 278 مورفوتیپ بومی مناطق گرم و خشک از کلکسیون موجود در بانک ژن گیاهی ملی در مزرعه موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج ارزیابی شد. پارامترهای آمار توصیفی صفات کمی مورفوتیپ ها نشان دهنده این بود که دامنه تنوع در صفات مختلف متفاوت است. در برخی از صفات کیفی تنوع اندکی ملاحظه شد اما اکثر صفات مورد بررسی از تنوع نسبتا بالایی برخوردار بودند. با توجه به پارامتر ضریب تغییرات در میان صفات کمی، بیشترین تنوع در صفات عملکرد، تعداد سنبلچه در سنبله و ارتفاع بوته دیده شد .عادت رشدی، رنگ دانه و نوع لما دارای بیشترین تنوع در صفات کیفی بودند. همبستگی مثبت و معنی داری میان صفات تعداد سنبلچه در سنبله و وزن صد دانه و عملکرد دانه وجود داشت این امر ارتباط نزدیک این صفات را در شرایط متفاوت محیطی نشان می دهد. گروه بندی مورفوتیپ ها با استفاده از صفات مورفولوژیکی، فنولوژیکی و آگرونومیکی و محل جمع آوری بر اساس استان، منجر به ایجاد چهار گروه اکوتیپی مختلف شد.

در این بررسی واکنش بیست ژنوتیپ نخود به تنش خشکی در مزرعه دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی در سال زراعی 86- 1385 مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و در دو شرایط تنش آبی و بدون تنش انجام شد. نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها اختلاف معنی داری را بین ژنوتیپ ها از نظر بیشتر صفات نشان داد. حد اکثر عملکرد در شرایط تنش و بدون تنش به ژنوتیپ X96TH41K4 تعلق داشت. ضرائب تغییرات ناشی از تنش خشکی نشان داد که بیشترین آسیب ناشی از تنش خشکی مربوط به میزان عملکرد دانه بود که نسبت به شرایط بدون تنش 46/62 درصد کاهش نشان داد. تنش در مورد صفات درصد پوکی غلاف، پایداری غشای سلولی، کلروفیل بر اساس واحد اسپد و میزان پرولین اثر مثبت نشان داد. نتایج تجزیه رگرسیون قدم به قدم در شرایط بدون تنش نشان داد که مهم ترین عوامل موثر بر عملکرد روز تا رسیدگی، میزان آب نسبی، آب نسبی از دست رفته و درصد پوکی غلاف بودند که 51 درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کردند. در شرایط تنش، آب نسبی از دست رفته، تعداد غلاف در بوته و پایداری غشا سلولی 52% از تغییرات عملکرد را توجیه کردند. همبستگی مثبت و معنی داری بین میانگین عملکرد و زیست توده، شاخص برداشت، وزن صد دانه، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته، آب نسبی از دست رفته و شاخص تحمل تنش در شرایط تنش مشاهده شد. تجزیه خوشه ای ژنوتیپ ها را در چهار گروه متفاوت طبقه بندی کرد و X96TH41K4 به عنوان متحمل ترین ژنوتیپ در یک گروه مجزا قرار گرفت.

به منظور شناخت تنوع ژنتیکی در لاین های اینبرد ذرت در شرایط تنش گرما، پانزده لاین اینبرد در سال 1386 در دو تاریخ کاشت 15 تیرماه (انطباق زمان گرده افشانی و پرشدن دانه با تنش گرما) و 5 مرداد ماه (شرایط بهینه) بر اساس سی صفت مورفولوژیکی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در شهرستان شوشتر مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که در شرایط تنش گرما بالاترین ضریب تغییرات فنوتیپی مربوط به صفات (Anthesis Silking Interval) ASI، تعداد دانه در بلال، تعداد دانه در ردیف و عملکرد دانه، و در شرایط بهینه به صفات درصد سقط دانه و ASI بود. تجزیه کلاستر به روش واریانس مینیموم وارد (Ward)، لاین ها را در دو شرایط در سه کلاستر گروه بندی کرد. در شرایط تنش گرما لاین های K166A و K166B در کلاستر سوم و در شرایط بهینه لاین های K19، K3651/2، K166B و K47/2-2-1-3-3-1-1-1 در کلاستر سوم، به علت داشتن مقادیر بالای عملکرد و سایر صفات مطلوب و مقادیر پایین درصد سقط دانه، ASI و درصد بالای پروتئین دانه ارزشمند بودند و می توان از آن ها برای انتقال صفات مذکور در برنامه های دورگ گیری استفاده کرد. در شرایط تنش گرما لاین های کلاستر دوم و سوم و در شرایط بهینه لاین های کلاستر اول و سوم برای استفاده در تلاقی ها به منظور ایجاد تنوع بیشتر در صفات مناسب تشخیص داده شدند.

در مطالعه حاضر 105 توده نخود کابلی دریافت شده از بانک ژن گیاهی ملی ایران به همراه پنج رقم شاهد (آرمان، جم، هاشم، بیونیج وILC-482 ) در قالب طرح آگمنت در سال های زراعی 1385 و 1386 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه کاشته شدند. تجزیه واریانس صفات اندازه گیری شده نشان داد که عملکرد بوته، تعداد شاخه های اولیه و شاخص برداشت به ترتیب با 89/22، 2/22 و 49/19 درصد بیشترین تغییرات ژنتیکی در بین توده های نخود را داشتند. عملکرد دانه با صفات شاخص برداشت و عرض کانوپی همبستگی مثبت و معنی داری داشت. نتایج تجزیه به عامل ها به روش حداکثر درست نمایی نیز شش عامل پنهانی را شناسایی کرد که جمعا 82/75 درصد از کل تنوع داده ها را توجیه کردند. برای ارزیابی تنوع ژنتیکی توده ها و ارقام شاهد با استفاده از 26 آغازگر تصادفی RAPD الگوی باندی DNA تکثیر شد که از تعداد 564 قطعه ای که در کل توده ها و ارقام تولید شد 321 قطعه چند شکل بودند. تعداد باندهای چندشکل از 15 تا 28 به ازاء هر آغازگر متفاوت بودند و اطلاع بخش ترین مکان ژنی مربوط به آغازگر D12 بود. مقادیر PIC بین 09/0 تا 66/0 و شاخص نشانگر بین 26/5 تا 27/41 در هر آغازگر بود. توده های شماره 86 و 85 بیشترین تشابه (97% ) و توده شماره 20 و رقم ILC-482 کمترین تشابه (68٪) را داشتند. تجزیه خوشه ای توده ها و ارقام را در ده گروه مجزا گروه بندی کرد. تعدادی از زیر گروه های درون خوشه های اصلی با مقادیر بالای بوت استرپ تایید شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که نشانگر مولکولی RAPD قادر است چندشکلی نسبتا قابل قبولی را نمایان سازند و تنوع ژنتیکی موجود در توده ها می تواند برای افزایش پایه ژنتیکی برنامه های به نژادی نخود مفید باشد.

در بررسی حاضر 112 لاین خالص گندم نان انتخابی از کلکسیون گندم های بومی نان موجود در بخش تحقیقات غلات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در سال زراعی 88-1387 به صورت آزمایش بدون تکرار مورد بررسی قرار گرفتند. در این آزمایش بعد از هر 20 ژنوتیپ دو رقم پیشتاز و پیشگام به عنوان شاهد کاشته شدند. هر شماره در دو خط یک متری و در هر خط بذرهای یک سنبله خالص کاشته شد. ژنوتیپ ها در شرایط آبیاری در مزرعه آزمایشی موسسه واقع در کرج ارزیابی شدند. در طول دوره رشد صفات زراعی مختلف، عملکرد بیولوژیکی و عملکرد دانه یادداشت شدند. نتایج آزمایش تنوع زیادی را در ژنوتیپ های گندم بومی نان از نظر اکثر صفات کمی و کیفی نشان داد. تجزیه رگرسیون نشان داد که در گندم های نان بومی صفاتی مانند تعداد دانه در سنبله و عملکرد بیولوژیکی اثر مثبت ومعنی داری بر عملکرد دانه داشته و سهم قابل توجهی از تغییرات عملکرد را تببین می کنند. دسته بندی ژنوتیپ ها بر اساس تجزیه کلاستر به روش UPGMA ژنوتیپ ها را در هشت گروه قرار داد. با توجه به نتایج به دست آمده 22 ژنوتیپ که نسبت به ژنوتیپ های دیگر عملکرد دانه بیشتر و برخی خصوصیات زراعی مناسب تر داشتند انتخاب شدند. نتایج این تحقیق نشان داد مواد ژنتیکی موجود در این کلکسیون منابع ارزشمندی هستند که علاوه بر داشتن صفات جدید، تنوع سرشاری را برای به نژادگران به منظور اصلاح و تولید ارقام گندم فراهم می آورند.

به منظور تعیین مکان کروموزومی ژن های کنترل کننده تحمل به خشکی در جو و رابطه بین شاخص های مزرعه ای و آزمایشگاهی تحمل به خشکی آزمایشی در سال زراعی 1383- در ایستگاه سرارود، کرمانشاه انجام شد. لاین های دارای دو کروموزوم اضافی گندم - جو (Ch.s\Barley) که از مرکز بین المللی تحقیقات کشاورزی در مناطق خشک (ایکاردا) با ترکیب کروموزومی (2n=42+2) و علایم اختصاری 1H، 2H، 3H، 4H، 5H، 6H و 7H (به ترتیب کروموزوم های شماره 1، 2، 3، 4، 5، 6 و 7) جو، به همراه والددهنده که در این پژوهش جو رقم (Hordeum vulgare L. Betzes) با ترکیب کروموزومی (2n=2x=14) و والدگیرنده با گندم بهاره چینی (Chinese Spring) با ترکیب کروموزومی (2n=6x=42) به همراه رقم گندم نان سرداری و جو سرارود -1 به عنوان شاهد در سه تکرار با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی در مزرعه و طرح کاملا تصادفی در آزمایشگاه مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس اختلاف معنی داری را برای شاخص جوانه زنی (PI)، طول ریشه (RL)، طول کولئوپتیل (CL)، عملکرد در شرایط بدون تنش (Yp) و عملکرد در شرایط تنش (Ys) نشان داد. مقایسه میانگین ها نشان داد که اکثر مکان های ژنی کنترل کننده تحمل به خشکی بر روی کروموزوم های 4H و 5H قرار گرفته اند. ارتباط بین شاخص های مزرعه ای (STI) و آزمایشگاهی (GSI) تحمل به خشکی مشخص کرد که GSI را می توان به عنوان یک شاخص انتخاب سریع تحمل به خشکی به کار برد. نتایج حاصل از نمودار سه بعدی و تجزیه کلاستر نیز این احتمال را که بیشتر مکان های ژنی کنترل کننده تحمل به خشکی در جو بر روی کروموزوم های 4H و 5H قرار گرفته اند تایید کرد.

به منظور شناسایی ژنوتیپ های متحمل به خشکی، آزمایشی در مزرعه ایستگاه ملی تحقیقات لوبیا خمین در سال 1386 اجرا شد. تعداد یک صد ژنوتیپ لوبیا چیتی به همراه سه شاهد در قالب طرح آگمنت در دو شرایط آبیاری مطلوب و تنش خشکی کاشته شدند. آبیاری در شرایط مطلوب و تنش به ترتیب پس از 50 و 100 میلی متر تبخیر از سطح تشتک تبخیر کلاس A اعمال شد. در طول دوره رشد صفات زراعی، عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپ ها اندازه گیری شد. بر اساس نتایج به دست آمده، تنش خشکی به طور متوسط منجر به کاهش عملکرد به میزان 16/41 درصد شد. برای ارزیابی ژنوتیپ ها از نظر تحمل به خشکی شاخص های میانگین حسابی (MP)، میانگین هندسی (GMP)، تحمل به تنش (STI)، حساسیت به تنش (SSI) و تحمل محاسبه شدند. با توجه به همبستگی شاخص ها با عملکرد در دو شرایط تنش و غیرتنش، دو شاخص STI و SSI به عنوان بهترین شاخص ها در شناسایی ژنوتیپ های متحمل انتخاب شدند. با استفاده از نمودار بای پلات و مقایسه مقادیر دو شاخص برتر STI و SSIبرای هر ژنوتیپ و مشاهده وضعیت قرار گرفتن ژنوتیپ ها در بای پلات شش ژنوتیپ KS21181، KS21247، KS21212، KS21216، KS21189 و KS21191 که STI بالا و SSI پایین داشتند به عنوان ژنوتیپ های متحمل به خشکی شناسایی شدند.