مطالعات اوراسیای مرکزی
سال:1387 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

دریای خزر با مساحت 378 هزار کیلومتر مربع بعنوان بزرگترین دریاچه دارای ارزشمند‏ترین ذخایر آبزیان و تامین کننده بیش از 80 درصد خاویار جهان شرایط خاصی را از لحاظ اکولوژیکی و تنوع زیستی پشت سر می‏گذارد. در کمتر از 14-12 سال تعداد ماهیان بالغ و تولید خاویار دریای خزر به صفر خواهد رسید. کنوانسیون محیط زیست دریای خزر (کنوانسیون تهران)، پس از 8 سال مذاکره میان دولتهای ساحلی، با نظارت و مشارکت برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد UNEP و در چارچوب برنامه محیط زیست دریای خزر CEPدر آذر 1382/نوامبر 2003، با هدف محافظت این دریاچه از انواع آلاینده ها و بازسازی و احیا محیط زیست آن در تهران به تصویب رسیده است. سوال اصلی مقاله حاضر این است: نقش کنوانسیون محیط زیست دریای خزر در بهبود شرایط منابع زنده این دریاچه چیست؟ نگارنده سعی دارد ضمن مروری بر وضعیت منابع زنده دریای خزر، با تاکید ویژه بر وضعیت ماهیان خاویاری، نقشی را که کنوانسیون محیط زیست دریای خزر می‏تواند در بهبود وضع منابع زنده و ذخایر تاسماهیان ایفا نماید، روشن سازد.

فروپاشی شوروی باعث تغییرات ژئوپلیتیک و افزایش کشورهای ساحلی خزر از دو به پنج شد. به دلیل ارتباط تاریخی ایران با دریای خزر، توجه خاص به مسایل و تحولات آن به عنوان موضوعی مهم و با اولویت در دستور کار تصمیم گیران و مجریان سیاست خارجی کشورمان قرار گرفته است. در این مقاله که به بررسی مسایل دریای خزر از دیدگاه ایران می پردازد، ابتدا به سیر تحولات تاریخی دریای خزر، تاثیر گذاری و تاثیر پذیری ایران از آن و سپس به بررسی دیدگاه های متفاوت مطرح شده از سوی صاحب نظران کشورمان راجع به حقوق و تکالیف ایران در دریای خزر می پردازیم. در پایان نحوه نگرش جامعه ایرانی به این موضوع و عوامل موثر بر شکل گیری افکار عمومی ایران در مساله خزر مورد بررسی قرار می گیرد.

فروپاشی اتحاد شوروی شرایط جدیدی را ایجاد کرد که با مداخله های بازیگران منطقه ای بین المللی دچار پیچیدگی روز افزون شده است. این روند "بازی بزرگ" جدیدی را پیرامون دریای خزر به وجود آورده که یاد آور رقابت های استعماری روس و انگلیس در قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم است. نیازهای روزافزون جهان صنعتی به منابع انرژی سبب شده تا توجه جهانی به منابع دریای مازندران به سرعت افزایش یابد. آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان در پی کسب درآمدهای صادرات منابع انرژی به تلاش گسترده ای پرداخته اند. ایران و روسیه نیز که قبل از فرو پاشی هم جایگاه ممتازی در تامین انرژی جهان داشته اند، در پی حفظ موقعیت خود تلاش های گوناگونی انجام داده اند. در این مقاله پیامد های ژئوپلیتیکی این رقابت ها در قفقاز مورد بررسی قرار گرفته است.

در این نوشته کوشش شده است تا با بیان نسبت ایران و اوراسیای مرکزی و بحث در نقش و عملکرد آن، مشکلات و مسایل پیش روی جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهایی برای ارتقای این نقش و تقویت منافع ملی آن مطرح گردد. در واقع، مقاله به نوعی یک طرح بحث است تا با نگاهی نقادانه به عوامل اصلی در حاشیه ماندن کشور ما در ارتباط با این منطقه در مقایسه با سایر بازیگران مهم بپردازد. سخن اصلی نگارنده آن است که ایران نقشی روشن برای خود در این منطقه تعریف نکرده و نقش های آشفته قابل تصور نیز در تعارض با نقش آن در سایر مناطق و موضوع ها بوده و از این رو، با موانع مهمی در داخل و خارج رو به رو شده و در حاشیه بازی اصلی مانده است.

اسماعیلیه شاخه بزرگی از تشیع به شمار می رود که در آسیای مرکزی به صورت بومی حضوری دیرینه دارد. شمار پیروان آن اگر چه به نسبت اندک است، اما به علت انسجام درونی جماعت و ارتباط با امامی که در اروپا به سر می برد و محور اصلی مذهب را تشکیل می دهد، اهمیت فراوان دارد. به ویژه که امام آنان، پرنس کریم آقاخان چهارم، دارای وجهه جهانی و ثروت افسانه ای است. وی ضمن آشنایی کامل با فرهنگ غرب به امور پیروانش، به خصوص در این منطقه، علاقه مند می باشد و از طریق شبکه ای فراملی اداره جوامع اسماعیلی را رهبری می کند. این مقاله بر آن است تا به معرفی اسماعیلیان آسیای مرکزی از طریق معرفی زیستگاه ها، معیشت، جمعیت، نژاد، زبان، سابقه تاریخی، ویژگی های اعتقادی و سرانجام موقعیت آنان در منطقه بپردازد. در این مقاله علاوه بر استفاده از منابع و ماخذ چاپی و خطی از شیوه مطالعه میدانی نیز استفاده شده است.

یکی از موضوعاتی که پیش از فوت صفرمراد نیازاف رئیس جمهور ترکمنستان در محافل سیاسی و بین المللی مطرح می شد، اوضاع این کشور پس از اعلام فوت ترکمن باشی بود. اغلب تحلیل گران سیاسی با توجه به شیوه حکومت داری ترکمن باشی گمان می کردند که با اعلام فوت رهبر مادام العمر ترکمنستان و نبود سازوکارهای پیش بینی شده برای جانشینی مسالمت آمیز، احتمالا انتقال قدرت در این کشور با موجی از ناآرامی رو به رو شود. اما چگونگی پیشرفت امور برخلاف تغییراتی که حتی در اجرای قانون اساسی پیش آمد، شرایط را به گونه ای دیگر رقم زد. به نظر می رسد روند انتقال قدرت در این کشور روندی مسالمت آمیز باشد. در این مقاله تلاش شده است تا دلایل این موضوع مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

مقاله پیش رو به نقش و جایگاه ایران در بازار انرژی آسیای مرکزی اشاره دارد. در این تحقیق نویسنده ضمن بررسی موقعیت جمهوری اسلامی ایران در عرصه نفت و گاز، به شناسایی موانع و تهدیدات موجود برای ایران در بازار انرژی حوزه آسیای مرکزی از جمله حضور ایالات متحده آمریکا به عنوان بازیگر فرامنطقه ای و روسیه به عنوان بازیگر عمده منطقه ای پرداخته و با تمرکز بر روابط میان کشورهای آسیای مرکزی در این دو سطح، به ارایه فرصت ها و راهکارهای مناسب جهت ایفای یک نقش فعال از سوی ایران در بازار پرمشتری انرژی آسیای مرکزی می پردازد. هریک از دو کشور یاد شده تلاش دارند تا کنترل انرژی را در قالب خاصی پیگیری نمایند. آمریکا درصدد حداکثرسازی پایگاه خود برای کنترل مدار انتقال انرژی و قیمت انرژی می باشد. در حالیکه روسیه نگرش تولیدی و نقشی در بازار جهانی دارد.

همایشی بین المللی در مورد مسایل مربوط به جهان اسلام با تاکید بر مناطق مسلمان نشین روسیه و کشورهای همسایه در شهر کازان مرکز جمهوری تاتارستان در فدراسیون روسیه در روزهای 27 تا 29 ژانویه 2008 مطابق با 7 تا 9 بهمن 1386 با شرکت رهبران مذهبی و سیاسی، و نیز اساتید، پژوهشگران و صاحبنظرانی از کشورهای ایران، ازبکستان، افغانستان، ایتالیا، آذربایجان، آلمان، عمان، پاکستان، تاجیکستان، ترکیه، روسیه (شامل داغستان، چچن، مسکو و تاتارستان)، مصر، و قرقیزستان برگزار شد. پیش از برگزاری جلسات رسمی، شرکت کنندگان در همایش به شورای دولتی (پارلمان) تاتارستان رفته و درباره مسایل منطقه ای با نایب رئیس و گروهی از نمایندگان شورا به گفتگو نشستند و از چندین دانشگاه و مرکز علمی - پژوهشی در قازان بازدید کردند.