مطالعات اوراسیای مرکزی
سال:1391 | دوره:5 | شماره:11 |تعداد مقالات:8

روابط روسیه و ترکیه در یک دهه گذشته با رشد و توسعه فزاینده ای روبرو بوده است. برخلاف دوران جنگ سرد که نگرش های حاکم بر روابط ترکیه و اتحاد شوروی از اصول ایدئولوژیک ناشی می شد، در سال های اخیر منافع اقتصادی، سیاسی و ژئوپلیتیک و همچنین شرایط جدید جهانی شدن نقش تعیین کننده ای در این روابط داشته اند. در میان عوامل متعددی که در سال های اخیر بر روابط روسیه و ترکیه تاثیر گذاشته اند، عامل انرژی اهمیت بسیار زیادی دارد. همکاری در حوزه انرژی، نقش مهمی در ترویج اعتماد متقابل و ایجاد روابط خوب میان این دو کشور داشته است. از این رو در این نوشتار کوشش شده به این سوال اساسی پاسخ داده شود که «چه عاملی نقش تعیین کننده در توسعه روابط روسیه و ترکیه در یک دهه اخیر داشته است»؟

به قدرت رسیدن اسلام گرایان (حزب عدالت و توسعه) در ترکیه در سال 2002، گفتمان سیاست خارجی این کشور را دچار تغییرهای اساسی کرد. آنکارا تمام تلاش خود را به کار گرفت تا با ورود به عرصه های تعامل و همگرایی با نظام بین المللی، به صورت کلی حوزه نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را بر پایه منافعش گسترش دهد. ایجاد ثبات و امنیت سیاسی بیشتر، استفاده از پتانسیل های موثر اتحادیه در پیشبرد سیاست های منطقه ای و بین المللی، افزایش قدرت چانه زنی در روابط بین الملل از مهمترین مزایای الحاق ترکیه به اتحادیه اروپاست. اکنون سیاست های منطقه ای و فرامنطقه ای حزب عدالت و توسعه در راستای همگرایی با شرایط عضویت در اتحادیه اروپا قرار گرفته است و با استفاده از همه ابزارهای ممکن به دنبال تحقق آرزوی دیرینه و تاریخی ترکیه هستند؛ تا آنجا که دست به بازنگری ایدئولوژی، دیدگاه ها و برنامه های حزبی خود زده اند و اصلاحات سیاسی و اقتصادی قابل توجهی را در جهت عضویت در اتحادیه اروپا انجام داده اند. این نوشتار با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و بهره مندی از منابع کتابخانه ای و اینترنتی انجام شده است.

ژنوم ژئوپلیتیک، نقشه ژنتیک جغرافیایی سیاست است و برخاسته از جغرافیا که سیاست خارجی یک کشور را تحت تاثیر قرار می دهد. ایران با داشتن 15 کشور، همسایه یک منطقه ژئواستراتژیک است. شناخت ژنوم ها و کدهای ژئوپلیتیک موجود در کشورهای همسایه، می تواند نقش موثری در بکار گرفتن سیاست خارجی هم راستا با وزن ژئوپلیتیک ایران ایفا کند. با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک ترکیه، مطالعه ژنوم های ژئوپلیتیک این کشور برای جهت شناسی سیاست خارجی ایران ضروری است. نویسندگان با تحلیل درون مایه های ژئوپلیتیک ترکیه و ایران، کوشش کرده اند تا در قالب تقابل کد - ژنوم های ترکیه و ایران پیامدهای این تقابل و تاثیر آن بر سیاست خارجی دو کشور را تحلیل کنند.

فروپاشی اتحاد شوروی یکی از مهم ترین رویدادها در نیمه دوم قرن بیست بوده است. درنتیجه این فروپاشی ایران با کشورهای جدیدی همسایه شد. با وجود اشتراک های فراوانی که بین ایران و این کشورها وجود دارد، روابط بین آنها چندان موفقیت آمیز نبوده است و برخلاف انتظارهای اولیه این اشتراک ها دلیلی بر موفقیت ایران در دستیابی به هدف های خود در این منطقه نشد. حتی می توان صحبت از ناکامی ایران در دستیابی به هدف هایش در ارتباط با منطقه قفقاز و دریاچه خزر به میان آورد. در تبیین علت های این ناکامی ما خواستار بررسی نقش روسیه در آن هستیم، نقشی که تا به حال از آن غفلت شده و یا چندان مهم دانسته نشده است. البته این عامل (روسیه و اقدام هایش) را ما با توجه به نظریه نو واقع گرایی قابل فهم می دانیم که به آن خواهیم پرداخت.

پس از فروپاشی اتحاد شوروی و تغییر در ژئوپلیتیک مناطق شمالی ایران، جمهوری آذربایجان اهمیت فزاینده ای در سیاست خارجی ایران پیدا کرده است. به دلیل همسایگی و پیوندهای تاریخی و فرهنگی، این دو کشور نمی توانند نسبت به مسائل امنیتی یکدیگر بی توجه باشند. در روابط ایران و جمهوری آذربایجان عوامل هویت بخش گوناگونی وجود دارد که جهت گیری دو کشور نسبت به هم را شکل می دهد. سوالی که مطرح می شود این است که از سال 1995 چه عواملی سبب امنیتی شدن روابط ایران و جمهوری آذربایجان شده است؟ نتیجه اصلی این نوشتار این است که مجموعه ای از عوامل مادی، عوامل ارزشی و هنجاری، اسلام سیاسی در ایران، سرشت غیردینی رژیم جمهوری آذربایجان، هویت قومی، همسویی آذربایجان با ماهیت اجتماعی نظام بین الملل، امنیتی شدن روابط دو کشور را از سال 1995 سبب شده است. در این نوشتار با روش تفسیرگرایی هرمنوتیک، موضوع بررسی می شود.

با وجود گسترش روابط سیاسی و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری تاجیکستان، مشترکات فرهنگی هنوز هم به عنوان اساسی ترین زمینه تحکیم پیوندها میان مردم این دو کشور محسوب می شود زیرا ریشه های تاریخی یکسان، زبان مشترک و دین واحد در کنار تشابه سنت ها، آیین ها و باورهای اجتماعی ملی و محلی، شرایط بی بدیلی را برای توسعه بیش از پیش مناسبات فرهنگی میان دو کشور فراهم آورده است. در پی استقلال جمهوری تاجیکستان در 9 سپتامبر 1991، جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری بود که استقلال تاجیکستان را به رسمیت شناخت و سفارت خود را در شهر دوشنبه افتتاح کرد. در تبیین روابط بین دو ملت ایران و تاجیکستان فرهنگ می تواند نقش مهم و اساسی داشته باشد. ایران و تاجیکستان از لحاظ تاریخ، ارزش ها و سنت ها زمینه های مشترک و طولانی دارند. هدف این مقاله درک وجوه اشتراک و افتراق فرهنگ ایران و تاجیکستان و بررسی تطبیقی این دو فرهنگ در قالب ارتباطات بین فرهنگی است.

این نوشتار با هدف ارزیابی و برآورد ظرفیت های تجاری کالایی دوجانبه بین ایران و جمهوری آذربایجان با استفاده از چهار شاخص در دوره 2007-2003 تدوین شده است. برآورد ظرفیت صادراتی ایران به جمهوری آذربایجان نشان می دهد بیشترین ظرفیت صادراتی ایران به این کشور در دوره مورد بررسی به ارزش 886 میلیون دلار در سال بوده است. ظرفیت معمولی صادراتی ایران به جمهوری آذربایجان 266 میلیون دلار است که فقط 19.7 درصد از این ظرفیت استفاده شده است. محاسبه شاخص درایسدل در جریان مبادلات تجاری ایران به جمهوری آذربایجان نشان می دهد که دو کشور تشابه تجاری کمتری دارند. شاخص کسینوس صادرات ایران و واردات جمهوری آذربایجان به علت نزدیک بودن مقدار آن به صفر بیانگر آن است که دو کشور، کمترین ظرفیت همکاری تجاری را دارند. شاخص کسینوس واردات ایران و صادرات جمهوری آذربایجان نیز وضعت مشابهی دارد که نشان دهنده کمترین ظرفیت همکاری تجاری بین دو کشور است. کالاهای دارای برتری نسبی صادراتی این دو کشور در مجموع بالغ بر 789 کالا است که از این تعداد 136 کالا (17 درصد) به جمهوری آذربایجان و 653 کالا (83 درصد) به ایران تعلق دارد.