حدیث پژوهی
سال:1391 | دوره:4 | شماره:7 |تعداد مقالات:10

چکیده فارسی:در روایات بسیاری، ائمه اطهار (ع) محدث معرفی شده اند. این وصف منحصر به ایشان نیست، بلکه در روایاتی حضرت فاطمه زهرا (س) نیز دارای این فضیلت شناخته شده اند، مجموعه این گفت و گوها در مصحف فاطمه (س) گرد آمده و در اختیار ائمه بوده است. روایات متعددی از اهل بیت در این زمینه رسیده است و ضمن اثبات این فضیلت، جایگاه محدث را به گونه ای که موجب شبهه نشود، تبیین کرده اند. به معنای مذکور در روایات، شیعه و سنی، تحقق آن را برای غیر انبیا ممکن شمرده اند، اما روایات شیعی به صورت دقیق، مصادیق آن را معرفی می کنند و شکل و نمادهای این تحدیث را بر می شمارند. این منابع، محتوای آنچه را ملائکه بر حضرت فاطمه (س) بر خوانده اند، تبیین کرده اند.   چکیده عربی:هناک روایات کثیرة تدل علی أن الأئمة الطاهرین (ع) یعرفون بالمحدثین. و لا یخصهم هذا الوصف، بل تعرف روایات أخر فاطمة الزهراء (س) ذات الفضیلة هذه، و دونت هذه الحوارات فی مصحف فاطمة (س)، الذی کان فی متناول أیدی الأئمة (ع). و وصلت روایات عدیدة من أهل البیت (ع) فی هذا المجال، التی تثبت هذه الفضیلة علاوة علی أنها تبین منزلة المحدث بحیث لاتتعرض للشبهة.و قد ثبت إمکان هذا الأمر لغیر الأنبیاء فی روایات الشیعة قد قدمت مصادیقه بصورة دقیقة ذکرت کیفیة هذا التحدیث و مصادیقه و رموزه، و ظهرت فی هذه المصادر فحوی ما أملی الملائکة علی فاطمة (س).

چکیده فارسی:سیدعبداله شبر در کتاب مصابیح الانوار فی حل مشکلات الاخبار، علت دیریابی مفهومی برخی از روایات را وجود معارض برای آن ها دانسته و از این رو، در جهت رفع تعارض آن ها کوشیده است. شبر پس از ذکر اقوال گوناگون برای رفع تعارض، گاه قول راجح را بیان کرده، اما در برخی موارد بدون ترجیح، به ذکر احتمالات گوناگون اکتفا کرده است. وی با هدف رفع تعارضات بدوی روایات با سایر ادله، با بهره جستن از روش هایی مانند تصرف و توسعه در معنای واژگان، استفاده از علوم عربیت، حمل بر جواز و استحباب، حمل بر اختلاف مراتب، حمل بر بیان مصداق، حمل بر وجه غالب و زمان خاص، حمل عام بر خاص و مطلق بر مقید، حمل بر تعلیم و آموزش، حمل بر تفضل و رحمت و بیان اسباب و آلات، ذکر احتمال وقوع تصحیف، توجه به تاریخ و اسباب صدور و موقعیت مخاطب، به جمع دلالی اخبار ظاهرا متعارض پرداخته است.     چکیده عربی:کان سیدعبدالله شبر فی کتابه «مصابیح الأنوار» فی حل مشکلات الأخبار یری سبب الإبطاء فی إدراک عدد من الروایات، وجود المعارض لها، و لهذا بذل جهده لیزیل تعارضها. و قد بین شبر القول الراجح بعد ذکر الآراء المتعددة لیرفع هذا التعارض، لکنه قد یکتفی فی بعض المواضع بتقدیم احتمالات مختلفة دون أی ترجیح.و قام بجمع دلالة الأخبار التی تبدو متعارضة، کشفا لتعارضات الروایات البدویة، بالأدلة الأخری من طریق استمداد الأسالیب المختلفة کالتصرف والتوسیع فی مفاهیم الألفاظ و استخدام العلوم العربیة، و حمل الألفاظ علی الجواز والندب و حملها علی اختلاف المراتب و بیان المصداق، و حملها علی الوجه الغالب والزمان الخاص و حمل العام علی الخاص، والمطلق علی المقید و علی التعلیم والتفضل والرحمة، و بیان الاسباب والآلات، و ذکر احتمال وقوع التضعیف، والاعتناء بالتاریخ و أسباب الصدور و موضع المخاطب.

چکیده فارسی:ضرورت به کارگیری اصطلاحات و ادبیات یکسان در عرصه علوم اسلامی و به ویژه در حدیث شناسی، یکی از موضوعاتی است که دانشمندان مسلمان از آن غفلت کرده اند. در این میان، علم درایه الحدیث با نام های گوناگونی نظیر «اصول الحدیث»، «مصطلح الحدیث» و «قواعد الحدیث» شناخته شده است. این عناوین بیشتر در میان کتاب های عامه رواج داشته، و منابع شیعی بیشتر اصطلاح درایه الحدیث را به کار گرفته اند. آنچه در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته، به طور عمده پیرامون این محورهاست:نخست اینکه موضوع علم درایه الحدیث با توجه به آثار نگاشته شده در این علم چیست؟ کدام عنوان برای معرفی این علم مناسب تر است؟ آیا واضع اصطلاح درایه الحدیث، شهید ثانی است یا وی این اصطلاح را از دیگران وام گرفته است؟ مقاله حاضر با هدف پاسخ به پرسش های فوق سامان یافته است و در نتیجه معلوم می شود که موضوع این علم سند حدیث است، شهید ثانی برخلاف آنچه مشهور است، واضع این عنوان نیست و در نهایت عنوان مناسب برای این علم را «مصطلح الحدیث» معرفی می کند.   چکیده عربی:من الموضوعات التی تغافل عنها العلماء المسلمون هی ضرورة التوظیف الواحد للمصطلحات و الادب فی مجال العلوم الإسلامیة و خاصة فی مجال علم الحدیث. فعلم الدرایة عرف بالعناوین المتعددة کـ «اصول الحدیث»، «مصطلح الحدیث» و «قواعد الحدیث»، والجدیر بالذکر أن المصادر الشیعیة وظفت فی الکثیر الأکثر مصطلح «درایة الحدیث» فالمقالة هذه ترکز علی المحاور التالیة: النظر إلی الآثار المدونة فی علم درایة الحدیث، ما هو موضوع هذا العلم؟ هل الشهید الثانی هو الواضع لمصطلح درایة الحدیث أو أخذه من الآخرین؟جاءت هذه الدراسة لتجیب علی هذه الأسئلة و تستنتج أخیرا أن موضوع هذا العلم هو سند الحدیث، والشهید الثانی علی النقیض من الرأی المشهور لیس واضع هذا العنوان، و تری أن «مصطلح الحدیث» هو العنوان المفضل لهذا العلم.

چکیده فارسی:شیخ ناصرالدین البانی، یکی از تاثیرگذارترین و پرکارترین مولفان حدیث پژوه اهل سنت در عصر حاضر و متعلق به مکتب سلفی، با رویکردی جدید در نقد متن است. وی مبانی خاصی در تصحیح و تضعیف احادیث و نقد متن دارد. البانی در بررسی هر حدیث، نخست اقدام به جست و جوی متن حدیث از کتب معتبر می کند و در صورت اعتماد به وجود متن آن در کتب روایی معتبر، به ارزش گذاری آن اهتمام می ورزد و اگر صحت سند حدیث برای او احراز شده باشد، ارزیابی متن آن را با قواعدی همچون عدم مخالفت با قرآن کریم یا سنت یا حس و تجربه و برخی معیارهای دیگر لازم می داند. در مقاله حاضر، به معرفی و تبیین کیفیت نقد متون احادیث توسط البانی پرداخته شده و روش او در مواردی، غیر عالمانه دانسته شده است.   چکیده عربی:یعتبر الشیخ ناصرالدین الألبانی أحدا من مؤلفی أهل السنة المعاصرین الذین یکترث بدراسة الحدیث و ینحدر إلی المذهب السلفی، و یعرف بنزعته الجدیدة فی نقد النص، و هو أکثر هؤلاء المؤلفین تأثیرا و عملا، و له اصول خاصة فی تصحیح الأحادیث و تضعیفها و نقد النص.یعتمد الشیخ الألبانی فی الخطوة الأولی من دراسته لکل حدیث، علی تقصی نص الحدیث من الکتب الموثوقة بها، ثم یقوم بتقییمه، إذا رأی نصه فی الکتب الروائیة المعتبرة، و عندما تثبت له صحة استناد الحدیث، یری من الضروری أن یقیم نصه علی أساس قواعد، نحو عدم مخالفته للقرآن الکریم، أو السنة، أو الحس والتجربة، و مقاییس أخر.والمقالة هذه تعمد إلی تعریف الألبانی لکیفیة نقد النصوص الحدیثیة و توضیحه عنها، و مما أخذ علیه هو أسلوبه الذی لا یستند علی العلم فی عدة مواضع.

چکیده فارسی:یکی از کسانی که دیدگاه هایش درباره سنت، در جهان اسلام مناقشات زیادی به پا کرده، محمود ابوریه است. او در کتاب اضواء علی السنه المحمدیه، به طرح مباحثی پرداخت که بر حدیث پژوهان اهل سنت گران آمد، و او را به سنت ستیزی متهم کردند. در برابر، دیدگاه های او درباره جوامع حدیثی اهل سنت، در جهان تشیع به ویژه در ایران، به شدت مورد استقبال قرار گرفت.در این نوشتار بر آنیم با بررسی دیدگاه های ابوریه درباره سنت، این واقعیت را نشان دهیم که هر چند ابوریه به طور صریح به رویارویی با سنت نپرداخته و برخی دیدگاه های او در نقد احادیث موجود در جوامع روایی اهل سنت، نشان از حقیقت دارد و از این رو، ما اتهام او به سنت ستیزی را نمی پذیریم، نباید این امتیاز، ما را از توجه به لایه های پنهان دیدگاه های وی و پیامدهای سوء آن ها غافل کند. او در مواردی به گونه ای درباره سنت سخن گفته است که نتیجه ای جز انکار سنت ندارد و پذیرش دیدگاه های او، بنیان سنت را از بن دچار تزلزل می کند، هر چند این سخنان را به هدف نقد منابع حدیثی موجود اهل سنت نه انکار حجیت سنت بیان کرده باشد.     چکیده عربی:أبوریة واحد من الذین أثارت آراءه عن السنته فی العالم الإسلامی ضجة کبیرة. قد طرح أبوریة فی کتابه «أضواء علی السنة المحمدیة» مباحث لا یطیقها علماء أهل السنة فی الحدیث، و لهذا رموه إلی تحدی السنة. هذا و قد حظیت آراؤه و منطلقاته عن جوامع أهل السنة الحدیثیة مکانة مممتازة فی العالم الشیعی و خاصة فی ایران، و أقبلوا علیها بحفاوة و حماس.والمقالة هذه تسعی من خلال الفحص فی آرائه عن السنة، لتکشف عن هذه الحقیقة بأن أبا ریة بما أنه لم یصرح مباشرة فی مواجهة السنة، و بما أن بعض آرائه تدل علی الحقیقة فی نقد الأحادیث الموجودة فی جوامع أهل السنة الروائیة، بریء من هذه التمة التی توجهه إلی تحدی السنة، ناهیک عن أن هذه الفضیلة لا تغفلنا عن الاهتمام بمستویات آرائه المختفیة و تبعاتها السیئة. و أبوریة أبدی رأیه عن السنة فی بعض الاحیان بحیث لا ینتج الا إنکار السنة، و قبول آرائه یوهن البنی التحتیة للسنة و یضعفها، و لو أنه بین هذه الآراء لنقد مصادر أهل السنة الحدیثیة الموجودة، و لیقصد إنکار حجیة السنة.

چکیده فارسی:در میان تالیفات کهن امامی، کتاب السنن و الاحکام و القضایا نوشته عبیداله بن ابی رافع، اثر شناخته شده ای بوده، و متن کتاب به صورت مستقل تا قرن چهارم و شاید قرن پنجم وجود داشته است، با این حال، در جوامع حدیثی موجود امامیه، خاصه کتب اربعه، روایتی از کتاب مذکور نقل نشده و در دیگر کتاب های حدیثی امامیه نیز تنها سه روایت که در طریق آن ها نام عبیداله آمده، نقل شده است. در نوشتار حاضر، استدلال شده که احتمالا کتاب وی به واقع، همان کتاب السنن و الاحکام و القضایای محمد بن قیس بجلی (متوفی 151) است، که متن عرضه شده کتاب ابن ابی رافع بر امام باقر (ع) و افزوده هایی به روایت ایشان بر کتاب مذکور توسط محمد بن قیس بجلی بوده است.   چکیده عربی:یعد کتاب «السنن والاحکام والقضایا» لمؤلفه عبیدالله بن أبی رافع أثرا بارعا معروفا بین مؤلفات الإمامیة القدیمة. و کان نصه موجودا بصورة مستقلة حتی القرن الرابع أو الخامس. مع هذا لم ینقل أی روایة من هذا الکتاب فی جوامع الإمامیة الحدیثیة، و خاصة فی الکتب الأربعة، و لکن نقل ثلاث روایات من هذا الکتاب عن طریق عبیدالله فی کتب الإمامیة الحدیثیة.و یثبت هذا البحث بأن کتابه هذا، کتاب السنن والأحکام والقضایا لمحمد بن قیس البجلی (151) الذی أضاف إضافات علی النص الذی عرضه ابن ابی رافع علی الإمام الباقر (ع).

چکیده فارسی:«زیاده و نقیصه» در روایات، به معنای افزوده شدن یا کاستن چیزی از آن، یکی از آفت های راه یافته در احادیث است که تشخیص و توجه به پیامدهای نامطلوب آن، پژوهش همه جانبه ای را می طلبد. محدثان همواره به این آسیب توجه کرده و یکی از مقدمات استفاده از احادیث را پالایش حدیث از این پدیده دانسته اند، زیرا اندک تغییر و زیادی و کاستی در حدیث، ما را در رسیدن به مقصود اصلی معصوم (ع) ناکام می گذارد، از این رو، توجه به آسیب «زیاده و نقیصه» از اهمیت به سزایی برخوردار است. نوشتار حاضر، با روش توصیفی - تحلیلی به هدف بررسی این پدیده، بیان گونه ها، عوامل و پیامدهای آن در احادیث نگاشته شده است.   چکیده عربی:من الآفات الواردة فی الأحادیث هی «الزیادة والنقیصة» التی تعنی الإضافة والنقص، حیث تلزم معرفتها والنظر إلی معطیاتها السلبیة دراسات عدیدة. فأهل الحدیث انتبهوا إلی هذه المشکلة و اعتبروا تنقیح الحدیث من هذه الظاهرة، من مقدمات الاستفادة منه، إذ إن القلیل من التغییر والزیادة والنقص فیه یمنعنا من الوصول إلی المقصود الرئیس من کلام المعصومین (ع). فدراسة هذه المشکلة علی أعظم جانب من الخطورة، والمقالة تعمد إلی بیان أسباب دراسة هذه الظاهرة ثم بیان أشکالها و عواملها و معطیاتها فی الأحادیث مع اختیار منهج وصفی - تحلیلی.

چکیده فارسی:پرسش کلیدی این پژوهش، امکان درآمدن حقیقی مومنان به جرگه اهل بیت است. این پژوهش، بررسی دلالتی و سندی حدیث «سلمان منا اهل البیت» را در پرتو دانش حدیث شیعه، رهیافتی مناسب به سوی پاسخ علمی به این پرسش می داند و نشان می دهد تعبیر «سلمان منا اهل البیت» در دانش حدیث شیعه، دست کم بخش مشترک چند حدیث است که همگی با کاربرد «اهل البیت» در قرآن، پیوندی کامل دارند. این تعبیر، از نظر واژگانی دارای توا تر است. سند مجموعه احادیثی که این تعبیر در آن ها به کار رفته است، طیف کاملی شامل ضعیف، موثق، حسن و صحیح را تشکیل می دهند. با این همه، می توان مجموعه احادیثی که این تعبیر در آن ها به کار رفته را از نظر سندی، صحیح و از نظر دلالتی، محکم به شمار آورد. این نوشتار، نشان می دهد رویکرد پیشوایان شیعه به امکان پیوستن مومنان به اهل بیت (ع)، اثباتی و ملاک محور است. همچنین، کانون ملاک های مورد نظر پیشوایان شیعه و مهم ترین عنصر قرارگیری سلمان در دایره اهل بیت (ع)، دانش ویژه اوست، دانشی که قدر متیقن آن، آگاهی از ادیان گذشته است.   چکیده عربی:الموضوع المحوری فی هذه المقالة هو امکان انضمام حقیقی للمؤمنین إلی أهل البیت. والمقالة هذه تری أن الطریق المناسبة إلی الإجابة العلمیة علی السؤال المطروح هی دراسة دلالیة و سندیة لحدیث «سلمان منا أهل البیت» علی ضوء علم الحدیث الشیعی. و تتبین أن هذا الحدیث فی العلم المذکور هو الوجه المشترک لعدد من الأحادیث علی الأقل، و لجمیعهم علاقة کاملة مع استعمال «أهل البیت» فی القرآن الکریم. إضافة إلی ذلک أن هذا التعبیر فیها یشتمل علی مجموعة من الضعیف والموثق، والحسن والصحیح، غیر أن هذه المجموعة صحیحة سندا و محکمة دلالة. و تجد المقالة أن اتجاه ائمة الشیعة إلی إمکان انضمام المؤمنین إلی اهل البیت کان یحتاج الی الاثبات والمعاییر. فضلا عن ذلک أن العلم هو ترکیز المعاییر المعنیة للأئمة و أهم العنصر لانضمام سلمان إلی جمع اهل البیت، العلم الذی مکونه الرئیس هو معرفة الأدیان الماضیة.

چکیده فارسی:زین الدین بن علی عاملی (م 965) معروف به شهید ثانی از رجالیان بزرگ شیعه در دوره متاخر است. آرای رجالی این دانشمند را می توان در تعلیقات ارزشمند او بر کتاب خلاصه الاقوال علامه حلی جست و جو کرد. وی از پژوهشگران برجسته اخبار، و در دو عرصه رجال و حدیث صاحب نظر بوده است. در بررسی حال راویان، استقلال رای عالمانه شهید ثانی مشهود است. شهید ثانی از ناقدان برجسته رجال است که با احتیاط و دقت نظر، روایات و راویان را مورد بررسی قرار داده است. ایشان گاه جنبه های جرح و ضعف راویان را بر تعدیل و تقویت آنان مقدم دانسته است. سندمحوری، سخت گیری در توثیق راویان و کم توجهی به قرائن صحت حدیث، نمونه هایی از این مواضع سخت گیرانه است، البته در تعدیل این دیدگاه نباید از اندیشه هایی همانند توجه به وثاقت اصحاب اجماع و نیز مشایخ اجازه و یا عدم اشتراط ایمان و ضبط غفلت کرد. به هر حال، در نظر داشتن همه جنبه های فکری این رجالی بزرگ ما را به داوری منصفانه در این باره رهنمون می سازد.   چکیده عربی:إن زین الدین بن علی العاملی (965 م) المعروف بالشهید الثانی من رجال الشیعة الکبار فی العهد الأخیر، حیث یمکن العثور علی آرائه الرجالیة فی تعلیقاته القیمة علی کتاب «خلاصة الأقوال» للعلامة الحلی، والحق أنه من العلماء المبرزین فی أخبار الرجال والحدیث. و فی دراسة ترجمة الرواة یتراءی لنا منفردا فی رأیه، هذا و أنه من الرجال المبرزین فی النقد، الذی یقوم بمعالجة الروایات والرواة بالحیطة والدقة، فنراه أحیانا یقدم أشکال جرح الرواة و ضعفهم علی تعدیل. و من نماذج تشدیده فی هذا المجال هو الترکیز علی السند، الاهتمام بتوثیق الرواة و عدم الاعتناء بقرائن صحة الحدیث. غیر أنه لا ینسی الاهتمام بوثاقة اصحاب الإجماع و مشایخ الإجازه، أو عدم اشتراط الإیمان والضبط. علی أیة حال أن العنایة بجمیع الجوانب الفکریة لهذا الرجالی الکبیر یقودنا فی هذا المجال إلی الحکم الصحیح.