معارف عقلی
سال:1392 | دوره:8 | شماره:1 (پیاپی 26) |تعداد مقالات:6

چکیده فارسی:توحید ذاتی دارای دو شعبه است: الف) بساطت و نفی جزء (احدیت)؛ ب) نفی شریک (واحدیت). برداشت غالب متکلمین و فلاسفه پیش از شیخ اشراق و صدرالمتالهین از واحدیت خداوند، وحدت عددی بوده و دست کم به حقیقت وحدت حقه واجبیه واجب الوجود تصریح نکرده اند. مطابق آیات، روایات و براهین عقلی، وحدت خداوند از سنخ وحدت عددی نیست؛ زیرا وحدت عددی چند ویژگی دارد: 1. امکان فرض تکثر؛ 2. امکان وقوع تکثر؛ 3..محدودیت وجودی و ماهیت داری؛ 4. انتفاء معیت با همه اشیا و انتفاء احاطه قیومی به همه اشیا؛ 5. فقدان کمالات همه اشیا؛ 6. اتصاف پذیری به قلت. بنابراین چون این ویژگی ها در ذات الهی موجود نیستند، وحدت خداوند وحدت عددی نیست.وحدت حقه واجبیه و نفی وحدت عددی از واجب الوجود با تمسک به دو برهان «بسیط الحقیقه کل الاشیاء» که توسط صدرالمتالهین و برهان «صرف الشیئ لایتثنی و لایتکرر» که توسط شیخ اشراق پی افکنده شده، قابل اثبات است.   چکیده عربی:التوحید الذاتی له فرعان الف) البساطة ونفی الجزئیة (الأحدیة)، ب) نفی الشریک (الواحدیة). ما فهمه أغلب المتکلمین والفلاسفة قبل شیخ الإشراق وصدرالمتألهین من واحدیة اللٰه هو الوحدة العددیة وعلی الأقل لم یصرحوا بالوحدة الحقة الواجبیة لواجب الوجود. وطبقا للآیات والروایات والبراهین العقلیة فوحدة اللٰه تعالی لیست من سنخ الوحدة العددیة، لأن الوحدة العددیة لها عدة خصائص: 1 - إمکان فرض الکثرة 2 - إمکان وقوع الکثرة 3 - المحدودیة الوجودیة والاقتران بالماهیة 4 - انتفاء المعیة مع کل الأشیاء وانتفاء الإحاطة القیومیة بکل الأشیاء 5 - فقدان کمالات کل الأشیاء 6 - الإتصاف بالقلة. ولأن هذه الخصائص لیست موجودة فی الذات الإلهیة فوحدتها لیست وحدة عددیة.ویمکن إثبات الوحدة الحقة الواجبیة ونفی الوحدة العددیة عن واجب الوجود بالتمسک ببرهانین «بسیط الحقیقة کل الأشیاء» لصدرالمتألهین وبرهان «صرف الشیء لایتثنی ولایتکرر» لشیخ الإشراق.

چکیده فارسی:ابن رشد فهم ارسطو را منتهای درک بشر دانسته و تنها به شرح و تلخیص آرای او پرداخته است. در مقابل ابن سینا به تکمیل و نقد سخنان ارسطو روی آورده و دارای نوآوری هایی در فلسفه مشاء است. به همین دلیل ابن رشد در موارد بسیاری به ابن سینا خرده می گیرد که چرا از سخنان ارسطو فاصله گرفته است. در این مقاله با ذکر عبارات ابن سینا و ابن رشد، نحوه نگرش کلی آنها نسبت به ارسطو و آرای او نشان داده شده است و بر این اساس، نگرش ابن رشد نسبت به ابن سینا مورد بررسی قرار گرفته است.   چکیده عربی:یعتبر ابن رشد أن فهم أرسطو هو نهایة الإدراک البشری واقتصر علی شرح و تلخیص آرائه. وبالمقابل ابن سینا کمل کلام أرسطو و نقده و جاء بجدید فی الفلسفة المشائیة. ولهذا السبب و فی کثیر من الحالات یشکل ابن رشد علی ابن سینا ابتعاده عن کلام أرسطو. هذه المقالة ومن خلال ذکر عبارات کل من ابن سینا وابن رشد توضح نظر کل منهما لأرسطو و آرائه، وعلی هذا الأساس تبحث المقالة فی وجهة نظر ابن رشد تجاه ابن سینا.

چکیده فارسی:نحوه ارتباط نفس و بدن، و به عبارتی مساله ثنویت در فلسفه، معضل رابطه نفس و بدن را پیش می آورد که امروزه یکی از جدی ترین مسائل فلسفه ذهن محسوب می شود. هیچ کدام از فیلسوفان غربی نتوانسته اند در پاسخ به این مساله کامیاب باشند، اما در جهان اسلام، ملاصدرا با ابداع مبانی فلسفی جدید، از جمله اصالت وجود، حرکت جوهری و تشکیک در وجود، طرحی نو از کل مسائل فلسفی از جمله مسائل نفس ارائه داد که بی سابقه بوده است. از نظر وی نفس در آغاز حدوث دارای صورت جسمانی است و بدن مرتبه نازل اوست و سپس در اثر حرکت جوهری به مراتب دیگر دست می یابد. بنابراین صدرالدین شیرازی، بر مبنای حدوث جسمانی نفس و حرکت جوهری آن، رابطه نفس و بدن را رابطه اتحادی و بر همین مبنا انسان را حقیقتی ذومراتب می داند و در نتیجه از این طریق، تاثیر و تاثر متقابل نفس و بدن را تبیین می کند.   چکیده عربی:کیفیة العلاقة بین النفس والبدن أو بعبارة أخری مسألة الإزدواجیة فی الفلسفة أوجدت إشکالیة العلاقة بین النفس والبدن التی تعتبر الیوم من أکثر مسائل فلسفة العقل جدیة. لم ینجح أحد من فلاسفة الغرب فی الجواب عن هذه المسالة، أما فی عالم الإسلام، فقد استطاع الملاصدرا ومن خلال إبداعه لمبانی فلسفیة جدیدة مثل أصالة الوجود، الحرکة الجوهریة والتشکیک فی الوجود، أن یقدم طرحا جدیدا لم یسبق له نظیر لکل المسائل الفلسفیة ومن بینها مسائل النفس. من وجهة نظره أن النفس فی بدایة حدوثها لها صورة جسمانیة ویکون البدن المرتبة الأدنی لها، بعد ذلک وعلی أساس الحرکة الجوهریة تحصل علی مراتب أخری. ولذلک فالملاصدرا وعلی أساس الحدوث الجسمانی للنفس و حرکتها الجوهریة یعتبر أن الرابطة بین النفس والبدن رابطة اتحادیة وبناء علی هذا المبنی یعتبر الملاصدرا أن الإنسان حقیقة ذو مراتب و فی النهایة یبین من خلال هذا الطریق التأثیر والتأثر المتقابل بین النفس والبدن.

چکیده فارسی:زمان یکی از موضوعاتی است که از دیرباز ذهن فیلسوفان را به خود مشغول داشته است. آرا و اندیشه های فلاسفه در این باره بسیار پریشان است؛ به گونه ای که فیلسوفی مانند کانت زمان را امری کاملا ذهنی (سوبژکتیو) و از ویژگی های عالم پدیدار (فنومن) و نه عالم نومن می داند. در این میان برخی از آرای فلسفی درباره زمان هرچند در دو حوزه فکری در نگاه نخست، نزدیک به نظر می رسد. تفکرات ملاصدرا و برگسون از شمار این موارد است. این نوشتار بر آن است که با طرح دیدگاه ایشان در این باره و طرح جنبه های مختلف مفاهیم با سیری جدید روزنه ای را به مقایسه میان این دو تفکر بگشاید.   چکیده عربی:الزمان هو واحد من الموضوعات التی شغلت لفترة طویلة عقول الفلاسفة. الآراء والأفکار الفلسفیة فی هذا المجال مضطربة جدا إلی حد أن فیلسوفا مثل «کانت» إعتبره أمرا ذهنیا بالکامل (الشخصی) ومن خصائص عالم الظواهر (فنومین) ولیس من عالم الحقایق (نومین). فی هذا المجال وبالنظرة الأولی تبدو بعض آراء الفلاسفة حول الزمان - مع أن هذه الأفکار فی حقلین مختلفین - قریبة ومن هنا تعد أفکار الملاصدرا وبرغسون من هذه الموارد. هذه المقالة تفتح مجالا لمقارنة أفکار هذین المفکرین من خلال استعراض وجهة نظر کل منهما حول الزمان و طرح الجوانب المختلفة للمفاهیم بطریقة جدیدة.

چکیده فارسی:عقل نقش زیادی در تنظیم و جهت دهی رفتارهای انسان به سمت ارزش ها و فضائل اخلاقی دارد. صدرالمتالهین در میان اندیشه های فلسفی خود سخنانی دارد که نشان می دهد وی به کاربردهای عقل در اخلاق توجه داشته و اندیشه های اخلاقی خود را بر عقلانیت بنیان نهاده است. آرای ایشان نسبت به کارکردهای عقل در اخلاق در سه رویکرد عمده معرفت شناختی، انگیزشی و وجودشناختی قابل بررسی است. بر اساس رویکرد معرفت شناختی، عقل نظری قادر است تا هم گزاره های بنیادین نظام اخلاقی را کشف کند و هم صغریات یا جزئیات اخلاقی را بر آنها منطبق نماید. افزون بر این قادر خواهد بود تا وجوه حسن و قبح افعال را نیز تشخیص دهد. در رویکرد انگیزشی نیز عقل نظری و عملی در تعامل با یکدیگر، با تشخیص صحیح و روشن ساختن نتایج و پیامدهای فعل، نقش قابل توجهی را در ایجاد شوق و انگیزه و نیز به کارگرفتن قوای محرکه در راستای تحقق بخشیدن به فعل، ایفا می کنند. از حیث وجودشناختی هم، امر به گونه ای است که انسان با انتخاب های عاقلانه، به خود هویت اخلاقی بخشیده و از این رو، هرچه از سعه عقلانی بیشتری برخوردار گردد اخلاقی تر خواهد بود.   چکیده عربی:للعقل دور مهم فی تخطیط وتوجیه سلوک الإنسان نحو القیم والفضائل الأخلاقیة. وفی کلام صدرالمتألهین وأفکاره الفلسفیة یلاحظ دور العقل فی الأخلاق وأنه قد أسس أفکاره الأخلاقیة علی العقلانیة. ویمکن بحث آرائه التی تدور حول دور العقل فی الأخلاق من خلال ثلاثة مناهج أساسیة: المعرفی، التحفیزی والوجودی. علی أساس المنهج المعرفی فالعقل النظری قادر علی کشف القضایا الأخلاقیة الکلیة وکذلک تطبیق الصغریات أو الجزئیات الأخلاقیة علیها. وسیکون أکثر من ذلک قادرا علی تشخیص وجوه الحسن والقبح للأفعال. أما فی المنهج التحفیزی فکذلک أیضا العقل النظری والعقل العملی والتفاعل المتبادل ما بینهما، یکون لهما دور فعال فی إیجاد الشوق والدافع وإستخدام القوی المحرکة لتحقیق الفعل من خلال التشخیص الصحیح وتوضیح نتائج الفعل وآثاره. أما من حیث المنهج الوجودی فالانسان من خلال إختیاراته العقلانیة یعطی لنفسه الهویة الأخلاقیة ومن هذه الجهة کلما کان أکثر عقلانیا کان أکثر أخلاقیا.

چکیده فارسی:رونق نسبی فلسفه در اندلس دوره اسلامی، اواخر قرن پنجم و قرن ششم، است؛ یعنی زمانه زندگی سه فیلسوف برجسته اندلسی ابن باجه، ابن طفیل و ابن رشد که پس از ابن سینا زندگی می کنند. در این دوره چهار برداشت از آرای ابن سینای فیلسوف در اندلس دیده می شود. جریان مخالف فلسفه که کتاب های فلاسفه از جمله ابن سینا را محدود، بلکه از بین می برد. موافقان فلسفه سه گروه اند؛ بعضی او را جدی نمی گیرند و در آثار خود نامی از او نمی برند. یک گروه در او چهره فیلسوفی را می بینند که به مکاشفات اهمیت می دهد و چهره واقعی او را همین جنبه می دانند و سرانجام گروه سوم روش او را جدلی می دانند که فلسفه را در جهت کلامی سوق می دهد. ابن باجه به او بی توجه، ابن طفیل او را فیلسوف عارف و ابن رشد او را متکلمی جدلی می داند. فشار بر فلاسفه و فلسفه ورزی در آن روزگار و به تبع آن کم رونقی فلسفه باعث عدم شناخت دقیق ابن سینا شده بود.   چکیده عربی:الإزدهار النسبی للفلسفة فی الأندلس کان فی أواخر القرن الخامس والسادس للهجرة، أی الزمان الذی عاش فیه ثلاثة من الفلاسفة المخضرمین - ابن باجه، ابن طفیل وابن رشد - والذین عاشوا بعد ابن سینا. فی هذه الدورة یلاحظ فی الأندلس وجود أربع نظریات حول آرا ابن سینا. التیار المخالف للفلسفة والذی حدد من الکتب الفلسفیة ومن جملتها کتب ابن سینا بل منعها، الموافقون للفلسفة ثلاث مجموعات، البعض منهم لایعیرون ابن سینا انتباها ولایوردون اسمه فی آثارهم. و مجموعة أخری تری فیه الوجه الفلسفی الذی یعطی للمکاشفات أهمیة ویعتبرون هذا الأمر هو الوجه الواقعی له، وأخیرا المجموعة الثالثة یعتبرون طریقته جدلیة والتی تقود الفلسفة نحو الجهة الکلامیة. ابن باجه لایلتفت إلیه، ابن طفیل یعتبره فیلسوفا عارفا وابن رشد یعتبره متکلما جدلیا. الضغط علی الفلاسفة والتفلسف فی ذلک الزمان والتقلیل من إزدهار الفلسفة کان باعثا علی عدم معرفة ابن سینا بشکل دقیق.