پژوهش های علوم و فناوری چوب و جنگل
سال:1391 | دوره:19 | شماره:2 |تعداد مقالات:14

برای تعیین گروه های بوم شناختی در پارک جنگلی سی سنگان و بررسی ارتباط آن ها با متغیرهای خاک، بخش ذخیره گاه پارک به مساحت 543.5 هکتار مورد بررسی قرار گرفت. تعداد 46 قطعه نمونه به روش سیستماتیک-انتخابی با سطح 400 مترمربع (20×20 متر) برای برآورد پوشش گیاهی درختی، درختچه ای و علفی به نحوی در سطح عرصه پیاده شدند که در توده های شمشادی آمیخته، خالص و غیرشمشادی تقریبا به تعداد مساوی قرار گرفتند همچنین ویژگی های خاک شامل اسیدیته، رطوبت، هدایت الکتریکی، آهک، کربن آلی، نیتروژن کل، فسفر و پتاسیم قابل جذب، اجزای بافت خاک (رس، سیلت و شن) و C/N در هر قطعه نمونه در دو عمق 15-0 و 30-15 سانتی متر مورد اندازه گیری قرار گرفتند. پوشش گیاهی به روش TWINSPAN طبقه بندی و سپس گروه های بوم شناختی منطقه مشخص شد که نتیجه آن شکل گیری سه گروه مورد اشاره در بالا بوده است. پس از طبقه بندی رویشگاه محاسبه ارزش شاخص گونه ها برای معرفی گونه های شاخص هر اجتماع گیاهی با استفاده از روش IV انجام پذیرفت. بررسی معنی داری متغیرهای خاک در داخل گروه ها با روش تجزیه واریانس و مقایسه میانگین دانکن انجام پذیرفت و برای تحلیل گرادیان فاکتورهای خاک از روش PCA استفاده شد. نمایش قطعات نمونه در تحلیل DCA و PCA نشان داد که قطعات نمونه هر گروه گیاهی در کنار یکدیگر قرار گرفته و تشکیل گروه های متمایزی را می دهند. مجموع تجزیه و تحلیل های آماری صورت گرفته در ارتباط با ویژگی های خاک و گروه های بوم شناختی نشان داد که اسیدیته، پتاسیم قابل جذب، هدایت الکتریکی، درصد کربن آلی، نسبت کربن آلی به نیتروژن کل، رطوبت و بافت خاک از ویژگی های اصلی تغییرپذیری در گروه های بوم شناختی منطقه می باشند.

مطالعه ساختار جنگل، امروزه از مباحث مورد توجه و ضروری به ویژه در راستای اهداف جنگل شناسی نزدیک به طبیعت است. گرچه بررسی های ساختار جنگل به طور کلی در جنگل های کوهستانی و ارتفاعات فوقانی جنگل های شمال کاملا بدیع می باشد، ولی شناسایی ساختار توده های اوری به عنوان جنگل های حفاظتی واقع در شرایط سخت کلیماتیک و حساس، امری مهم و ضرورتی انکارناپذیر است. با آگاهی و مدیریت صحیح می توان زمینه استقرار یک زادآوری مناسب و پایداری این رویشگاه ها را برای نسل بعد فراهم نمود. در این پژوهش سه منطقه از رویشگاه های اوری که از تخریب کم تری برخوردار بودند در سطح ارتفاعات استان گلستان (منطقه درازنو، شیرین آباد و لوه) انتخاب و در هر رویشگاه چهار قطعه نمونه یک هکتاری (100×100 متر) به صورت انتخابی تعیین و اطلاعات مربوط به ساختار جنگل در این مناطق اندازه گیری و ثبت شد. در هر پلات به منظور بررسی زادآوری، 4 میکروپلات 225 مترمربعی (15×15 متر) در چهار گوشه پلات تعیین گردید. در داخل میکروپلات ها فراوانی زادآوری در کلاسه های قطری و ارتفاعی به تفکیک گونه ثبت گردید. در ضمن در هر یک از توده ها یک پلات مستطیل شکل به مساحت 1000 مترمربع (50×20 متر) به عنوان شاخص کل توده برای ترسیم ساختارهای افقی و عمودی انتخاب و در هر پلات همه درختان با ارتفاع بیش از 1.3 متر آماربرداری شدند. داده ها با از استفاده از نرم افزارهای مناسب (مانند Excel و (SPSS تجزیه و تحلیل و با استفاده از نرم افزار SVS، ساختار توده ها ترسیم شد. نتایج این پژوهش نشان داد که گونه اوری با حضور چشم گیر خود در رویشگاه 1 (منطقه درازنو - کردکوی) و رویشگاه 2 (ارتفاعات منطقه شیرین آباد-علی آباد) به عنوان گونه اصلی و غالب تیپ نمود می یابد. در رویشگاه 3 لوه، اوری به عنوان گونه همراه توده پراکنش دارد. توده اوری در رویشگاه 1 وضعیت بهتری نسبت به دو رویشگاه دیگر دارد به نحوی که در این رویشگاه، حداکثر تاج پوشش توده جنگلی 61 درصد (76.5 درصد سهم اوری و 23.5 درصد سهم سایر گونه ها)، سطح مقطع برابر سینه 42.12 مترمربع در هکتار، میانگین قطر برابر سینه توده 80 سانتی متر و میانگین ارتفاع درختان توده 14.5 متر به دست آمده است. نمودارهای توزیع تعداد در طبقات قطری توده ها نشانگر توده های ناهم سال منظم است ولی به جز رویشگاه 1، وضعیت دیگر رویشگاه ها از نظر زادآوری بسیار ضعیف و نگران کننده هستند. نتایج به دست آمده از آزمون F برای مقایسه میانگین های قطر برابر سینه، ارتفاع درختان، حجم سرپا و رویه زمینی رویشگاه های مورد مطالعه نشان داد که در سطح 5 درصد اختلاف معنی داری بین رویشگاه ها مشاهده می شود.

شناخت مراحل توالی و خصوصیات کمی و کیفی توده های طبیعی راش در این قسمت از جنگل های شمال این امکان را فراهم می سازد که دخالت های جنگل شناسی مناسبی را اتخاذ نمود تا اصل استمرار تولید و پایداری جنگل حفظ شود. این مطالعه در توده های طبیعی راش طرح جنگل داری وطنا در ارتفاع 1300 متری در 15 قطعه نمونه 1 هکتاری با اندازه گیری مشخصه های کمی، کیفی و تعیین مراحل توالی هر یک از قطعات بر روی 1814 اصله درخت انجام شد. نتایج مشخصه های کمی این توده ها نشان داد که بر اساس آمیختگی گونه ها، تیپ توده در طرح جنگل داری وطنا، راش-ممرز، ساختار توده ناهم سال نامنظم است. متوسط تعداد در هکتار 122 اصله، متوسط رویه زمینی 32.44 مترمربع در هکتار، متوسط ضریب قد کشیدگی و ضریب انبوهی کلاسیک به ترتیب 69.38 و 0.39 می باشد. ارتفاع غالب توده 34.69 متر، میانگین ارتفاع تنه 11.43 متر، میانگین ارتفاع تاج 15.9 متر، میانگین قطر تاج 8.6 متر و حجم آن 454 سیلو در هکتار است. نتایج مشخصه های کیفی توده نشان داد 59.25 درصد تنه درختان بدون عیب و 40.75 درصد دارای عیب، 54.25 درصد تاج درختان متقارن و 45.75 درصد آن ها نامتقارن است. همچنین نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که بیش ترین سطح این توده در مرحله تحولی تخریب قرار دارد، مرحله تحولی اولیه به ندرت مشاهده می گردد و مرحله تحولی اپتیمال نیز به نسبت بیش تر از مرحله توالی اولیه است.

در این پژوهش تاثیر تکنیک لایه ای کردن تخته خرده چوب با استفاده از چوب صنوبر، بر کیفیت سطح مورد بررسی قرار گرفت. عوامل متغیر شامل: تفاوت در نوع خرده های چوب لایه سطحی (جنگلی و صنوبر)، مقدار رزین (8 و 10 درصد) و زمان پرس (4 و 5 دقیقه) بوده است. ویژگی مورد بررسی در این پژوهش زبری سطح تخته خرده چوب سه لایه بوده است، که در واقع نشان دهنده وضعیت پروفیل ناهمواری در سطح می باشد و در بسیاری از کاربردها دارای اهمیت است. نتایج نشان داد که حضور خرده چوب صنوبر در لایه های سطحی، به طور معنی داری سبب بهبود ویژگی کیفیت سطح تخته ها می گردد. اثر زمان پرس بر کیفیت سطح تخته ها به طور معکوس، معنی دار بوده است، به طوری که افزایش زمان پرس موجب کاهش صافی سطح گردید. از طرفی با افزایش مقدار رزین از 8 به 10 درصد در لایه های سطحی، همه عامل های بیان کننده کیفیت سطح تخته به طور قابل ملاحظه ای بهبود یافتند. لازم به ذکر است که نمونه های ساخته شده بار 8 درصد چسب در لایه سطحی، دارای صافی سطح بالاتر از مقادیر ارایه شده در استاندارد مربوط به این گونه تخته ها بوده اند و اختلاف معنی داری بین تخته های یاد شده و تخته های ساخته شده با 10 درصد چسب و سطوح دارای خرده چوب صنوبر وجود ندارد. در نهایت می توان گفت که تخته های ساخته شده با خرده چوب صنوبر و 8 درصد رزین در لایه سطحی و زمان پرس 4 دقیقه به عنوان بهترین تیمار از نظر دست یابی به کیفیت سطح مطلوب شناخته شدند.

در این مطالعه سینتیک خمیر کاغذسازی سودا از پوست، مغز و تمام ساقه کنف رقم 7615 بررسی گردید. مقدار لیگنین کلاسون و لیگنین محلول در اسید مغز کنف به ترتیب 17.2 و 3 درصد و از پوست آن 8.5 و 3.85 درصد بر اساس وزن خشک ماده اولیه تعیین شد. خمیر کاغذسازی به روش سودا تحت شرایط مقدار قلیایی؛ 40 گرم بر لیتر (بر حسب هیدروکسید سدیم و بر اساس وزن خشک ماده اولیه)، نسبت مایع پخت به ماده اولیه؛ 20 به 1، دماهای بیشینه پخت 170-140 درجه سانتی گراد (بسته به ماده اولیه) و زمان پخت 1500-0 دقیقه (بسته به دمای بیشینه و ماده اولیه) برای پوست (Bast)، مغز (core) و مخلوط پوست و مغز انجام گرفت. نتایج نشان داد که لیگنین زدایی در پوست و مغز کنف طی سه فاز صورت می گیرد و انرژی فعال سازی مورد نیاز برای لیگنین زدایی در فاز نهایی برای مغز و پوست به ترتیب 94.53 و 85.89 کیلو ژول بر مول می باشد. ثابت سرعت لیگنین زدایی فاز نهایی برای مغز در دماهای 155، 160 و 170 درجه سانتی گراد به ترتیب 4-10×39، 4-10×70 و 4-10×93 یک بر دقیقه و برای پوست در دماهای 140، 145، 150 و 155 درجه سانتی گراد به ترتیب 4-10×30، 4-10×41،53×10-4  و 4-10×73 یک بر دقیقه و برای مخلوط پوست و مغز کنف در دمای 155 درجه سانتی گراد،50×10-4 یک بر دقیقه به دست آمد. برای خمیر کاغذسازی از مخلوط پوست و مغز کنف، دمای 155 درجه سانتی گراد توصیه می گردد زیرا در این دما فازهای 2 و 3 در پوست و مغز قابل مشاهده اند.

آب شویی درختان عامل موثر در افزایش عناصر غذایی خاک در کوتاه مدت می باشد و شدت آن تحت تاثیر عوامل متعددی در حال تغییر می باشد. در این پژوهش تاثیر فصول مختلف بر دینامیک کاتیون های بازی (سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم) از طریق آب شویی تاج و پوشش کف گونه راش، در توده آمیخته راش-ممرزستان در سری یک طرح جنگلداری دکتر بهرام نیا استان گلستان مورد بررسی قرار گرفت. نمونه های تاج بارش و آب عبوری از پوشش کف طی یک سال (1/10/87 تا 1/10/88) بعد از هر بارندگی جمع آوری گردید. نمونه های به دست آمده از آب شویی تاج و پوشش کف، از نظر غلظت و مقدار کاتیون ها بین فصول مختلف با استفاده از روش آماری آنالیز واریانس یک طرفه مقایسه شدند. نتایج نشان داد در آب شویی تاج مقدار همه کاتیون ها به جز منیزیم در فصول مختلف، در سطح 5 درصد از اختلاف معنی داری برخوردار بودند. همچنین در آب شویی پوشش کف، همه عناصر در فصول مختلف در سطح 5 درصد دارای اختلاف معنی داری بودند. بیش ترین و کم ترین میزان آب شویی در تاج و پوشش کف در فصول مختلف و مجموع فصل ها متعلق به پتاسیم (112.11 و 65.75 کیلوگرم در هکتار در مجموع چهار فصل) و منیزیم (6.1 و 4.5 کیلوگرم در هکتار در مجموع چهار فصل) بود. درختان با افزایش عناصر غذایی محلول در خاک به ویژه در تابستان و پاییز زمانی که خاک خشک و رقابت شدید است، منجر به کاهش رقابت بین درختان و موجودات زنده و در نهایت افزایش بازده محصول می گردد. بنابراین اطلاع از شدت آب شویی در فصول مختلف برای برنامه های مدیریتی-اقتصادی برای استفاده بهینه از آب شویی، مورد نیاز است.

هدف اصلی این مطالعه تعیین اثر تیمار حرارتی چوب صنوبر دلتوئیدس با روغن کلزا، بر روی ثبات ابعادی آن بود. برای این منظور، نمونه های بدون عیب از برون چوب صنوبر دلتوئیدس با ابعاد 2×2×2 سانتی متر تهیه شدند. تیمار حرارتی نمونه های صنوبر با استفاده از دایجستر محتوی روغن کلزا در دماهای 180، 200 و 220 درجه سانتی گراد و دو زمان 2 و 4 ساعت انجام پذیرفت. تغییرات وزن و حجم نمونه ها در اثر تیمار حرارتی در روغن اندازه گیری شد. نمونه های تیمار حرارتی شده و تیمار حرارتی نشده (شاهد) برای مدت 5 روز در آب غوطه ور شدند، سپس میزان جذب آب و تغییرات ابعادی آن ها اندازه گیری شد. وزن نمونه های تیمار حرارتی شده، افزایش و حجم آن ها کاهش یافت. بین کاهش حجم نمونه ها و افزایش زمان و دمای تیمار رابطه خطی برقرار بود. تیمار حرارتی با روغن کلزا سبب بهبود ثبات ابعاد چوب صنوبر شد. با افزایش دما و زمان تیمار، اثر ضدواکشیدگی (ASE) افزایش یافت، به طوری که در دمای 220 درجه سانتی گراد و زمان 4 ساعت، میزان ASE،69  درصد بود. جذب آب نمونه های تیمار حرارتی شده کاهش یافت، به طوری که جذب آب نمونه های تیمار شده در دمای 220 درجه سانتی گراد و زمان 4 ساعت، 135.7 درصد کم تر از نمونه های شاهد بود.

در این مقاله تاثیر پروپیونیلاسیون بر مقاومت به هوازدگی چوب صنوبر دلتوئیدس مورد بررسی قرار گرفت. نمونه های آزمایشی در شرایط مختلف دمایی و زمانی پروپیونیله شدند و به مدت 180 روز در معرض هوازدگی طبیعی قرار داده شدند. رنگ چوب پروپیونیله شده قبل و پس از 40، 80 و 180 روز هوازدگی مورد اندازه گیری قرار گرفت. زبری سطح نمونه ها قبل و بعد از 180 روز هوازدگی، اندازه گیری شد. تجزیه و تحلیل آماری در سطح اعتماد 95 درصد با استفاده از آزمون کراسکال والیس نشان داد که در اثر تیمار چوب صنوبر با انیدرید پروپیونیک، تغییر رنگ در اثر هوازدگی (خاکستری شدن) به طور معنی داری کاهش یافت؛ با افزایش درصد افزایش وزن از 7.3 به 16.4، میزان تغییر رنگ به طور معنی داری کاهش یافت. در پایان دوره هوازدگی، زبری سطح نمونه های تیمار شده با درصد افزایش وزن 16.4 درصد، کم تر از نمونه های شاهد بود اما این تفاوت معنی دار نبود.

این پژوهش با هدف بررسی تاثیر نانوکلوئیدهای نقره و مس بر ضریب هدایت حرارتی تخته خرده چوب صورت گرفت. برای این منظور نانوکلوئیدها با غلظت 4000 (ppm)  در چهار سطح 0، 5، 10 و 15 درصد به همراه چسب مصرفی در ساخت تخته خرده چوب مورد استفاده قرار گرفتند، سپس ضریب هدایت حرارتی تخته های ساخته شده در چهار سطح دما (45، 50، 55 و 60 درجه سانتی گراد) اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که با افزایش سطوح استفاده از نانوکلوئیدها، ضریب هدایت حرارتی افزایش می یابد و نمونه های دارای نانوکلوئید نقره در شرایط یکسان دارای ضریب هدایت حرارتی بالاتری نسبت به نمونه های دارای نانوکلوئید مس می باشند. با افزایش دما ضریب هدایت حرارتی تخته خرده چوب افزایش می یابد و همچنین تاثیر حضور نانوکلوئید بر افزایش ضریب هدایت حرارتی با بالا رفتن دما بیش تر می شود. افزایش ضریب هدایت حرارتی صفحات فشرده چوبی به عنوان فاکتوری مثبت در فرآیند تولید آن ها مورد توجه قرار گرفته که می تواند موجب بهبود خواص کاربردی، کاهش هزینه ها و افزایش بازدهی تولید این فراورده ها گردد.

گونه های درختی تندرشدی مانند سپیدار نقش مهمی در تامین مواد اولیه چوبی دارند و از این رو مطالعه سازگاری آن با شرایط آب و هوایی و تاثیر شرایط آب و هوایی بر رویش این گونه های چوبی مهم به نظر می رسد. هدف این مطالعه بررسی تاثیر متغیرهای آب و هوایی شامل دما و بارندگی بر رویش سالانه سپیدار بود و جمع آوری نمونه های رویشی در جنگل کاری های اطراف ساری انجام گرفت. با استفاده از مته رویش سنج از 10 درخت و از هر درخت 2 نمونه در ارتفاع برابر سینه انتخاب شد. نمونه ها برای اندازه گیری و آنالیز آماده شدند. پهنای دوایر سالانه به کمک برنامه گرافیکی CorelDrow اندازه گیری و سپس به کمک روش های آنالیز دوایر سالانه مورد بررسی قرار گرفت. طول سری زمانی از سال 1360 تا سال 1387 (27 سال) ثبت شد. به کمک برنامه COFECHA مقادیر اندازه گیری شده کنترل و با استفاده از برنامه ARSTAN شاخص دوایر سالانه محاسبه شد. در نهایت گزارش آماری برنامه بیانگر حساسیت 25 درصدی شاخص دوایر سالانه به عوامل محیطی بود و میانگین همبستگی بین نمونه ها 0.5 یا 50 درصد محاسبه شد. مقادیر سری زمانی دوایر سالانه به صورت شاخص با مقادیر بارندگی و دمای هوای ثبت شده در ایستگاه های منطقه مورد مقایسه قرار گرفت. نتیجه ارزیابی نشان داد که افزایش درجه حرارت در اوایل تابستان (ماه جولای) رویش سپیدار را محدود کرده و بارندگی اوایل بهار (آوریل) بر رویش آن اثر مثبت داشت. بنابراین سپیدار گونه درختی حساس به درجه حرارت زیاده بوده و در شرایط خشک و کم آبی رویش آن کاهش می یابد و به این جهت تامین نیاز آبی می تواند رویش سالانه و حجم چوب تولیدی را در سال و در واحد سطح افزایش دهد.

در این پژوهش اثر فاصله کاشت بر روی خصوصیات فرم تنه درخت مانند مخروط شدگی، برون مرکزی، درصد بیضوی شدگی و همچنین مقادیر ارتفاع، رویش قطری و رویه زمینی درختان بررسی شد. به این منظور از هر تیمار شامل فاصله های کاشت درختان افرا پلت به ابعاد 1×1، 1.5×1.5 و 2×2 متر 4 اصله درخت از جنگل آموزشی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان (شصت کلاته گرگان) قطع گردید و اثر متغیرهای بالا بر روی آن ها مطالعه شد. نتایج این پژوهش نشان داد با افزایش فاصله کاشت میزان رویش قطری سالانه درختان افرا پلت به طور معنی داری افزایش یافت. همچنین بیش ترین مقدار رویه زمینی درختان مربوط به فاصله کاشت 2×2 متر و کم ترین مقدار آن مربوط به فاصله کاشت 1×1 متر بود. گرچه افزایش فاصله کاشت ارتفاع درختان، مخروط شدگی، معایب برون مرکزی و بیضوی شدن تنه را افزایش داد ولی اختلاف معنی داری را پدید نیاورد.

ذخیره گاه جنگلی سرونوش به وسعت 195 هکتار در 23 کیلومتری جنوب فاضل آباد گرگان واقع شده است. گونه غالب این ذخیره گاه یعنی درخت نوش می باشد که رویشگاه های آن به صورت طبیعی و بومی در شمال ایران وجود دارند. با بررسی به عمل آمده مشاهده گردید که تعداد زیادی از پایه های سرونوش دچار ضعف فیزیولوژیک شده اند. روی بیش تر درختان منطقه گل سنگ درخت زی تورنابئا وجود داشت. نتایج نشان داد که میزان خشکیدگی شاخه های آلوده به گل سنگ در قطرها و سنین مختلف متفاوت است و همچنین با افزایش تراکم گل سنگ، رویش درختان کاهش چشم گیری پیدا کرده اند.